tag:blogger.com,1999:blog-19396180197994687662024-03-05T13:24:26.117-08:00হারানো কবিতাগুলো : রমিতের জানালায়বাক্ বাংলা কবিতার প্রথম ব্লগজিন ... বাক্ বাংলা কবিতার মুক্ত অবস্থান ... বাজারের বাইরে প্রতিভা ও প্রভার সন্ধান তার ঘোষিত ব্রত ... পাঠ্য এবং অপাঠ্যর মধ্যবর্তীটি ছাড়া কোনো ভেদরেখাই মান্য নয় ... বাংলা কবিতার নবীনতম এই শতাব্দীর কবি যাঁরা ... কথা বলুন 8436419575 , লেখা পাঠান : anupam_gtl@yahoo.co.in এবং konnagar : ghatal : paschim medinipur 721212, west bengal, Indiaanupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comBlogger20125tag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-35720561644218391052013-11-27T20:37:00.000-08:002013-11-27T20:37:25.983-08:0075Th pOsT : ফল্গু বসু<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<!--[if !mso]>
<style>
v\:* {behavior:url(#default#VML);}
o\:* {behavior:url(#default#VML);}
w\:* {behavior:url(#default#VML);}
.shape {behavior:url(#default#VML);}
</style>
<![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>EN-US</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>BN</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
mso-para-margin:0in;
mso-para-margin-bottom:.0001pt;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
mso-bidi-font-size:14.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:Vrinda;
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<o:shapedefaults v:ext="edit" spidmax="1027"/>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<o:shapelayout v:ext="edit">
<o:idmap v:ext="edit" data="1"/>
</o:shapelayout></xml><![endif]--><!--[if !mso]>
<style>
v\:* {behavior:url(#default#VML);}
o\:* {behavior:url(#default#VML);}
w\:* {behavior:url(#default#VML);}
.shape {behavior:url(#default#VML);}
</style>
<![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>EN-US</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>BN</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
mso-para-margin:0in;
mso-para-margin-bottom:.0001pt;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
mso-bidi-font-size:14.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:Vrinda;
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<o:shapedefaults v:ext="edit" spidmax="1027"/>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<o:shapelayout v:ext="edit">
<o:idmap v:ext="edit" data="1"/>
</o:shapelayout></xml><![endif]-->
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN; mso-no-proof: yes;">“একজন কবির গোটা জীবনটাই একটা দীর্ঘকবিতা-ফল্গু বসু”</span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN; mso-no-proof: yes;">........ ফল্গু বসু.....</span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN; mso-no-proof: yes;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><i>(কাব্যগ্রন্থ- </i></span></b><b><i><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN; mso-no-proof: yes;">‘ভূভারত সুধাময়’, ‘মৃদুচিহ্ন’ , </span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN; mso-no-proof: yes;">‘স্বভাববর্ণ’ ,’অবাধ্যের পুঁথি’, </span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN; mso-no-proof: yes;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অক্ষরবল্কল’, ‘ করতলে ভাগ্যরেখা
নেই’, ‘হাঁটছে হাতের লেখা’<span lang="BN">)</span></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-no-proof: yes;">না,আজ কবির মুখপাতটুকু তাঁর
জীবনী দিয়ে নয় বরং জীবনের মধ্যভাগ থেকে যেটুকু কবিতার অন্তরীক্ষ দেখা যাচ্ছে তাই
নিয়েই হোক।কোনো ভীষন আয়োজন নয় বরং জেগে থাকার <span lang="BN">মাঝেই দেখা যাক আদতে
কোনো জেগে থাকা নেই।</span> যাপনের মাঝেই শব্দের ঘুম নিয়ে কবিতার অন্তবর্তী পংক্তি
নিয়ে খোঁজা যাক এক মদির অপেক্ষমান কবির কন্ঠস্বর ।<span lang="BN"> এমন একজন কবি
যিনি কবিতার জন্য কোনো সংগ্রামে লিপ্ত থাকেননি,কোনো নির্বিশেষ সুন্দর আর নির্বিশেষ
পূর্ণের জন্য শব্দের মার্জনা ভিক্ষা করেননি বরং চুঁইয়ে চুঁইয়ে অক্ষরের ফাঁক দিয়ে
অনিমিখ নিখিল মেতে উঠেছে অনুশীলিত বন্দিশে।</span></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span style="mso-ignore: vglayout;">
<table align="left" cellpadding="0" cellspacing="0">
<tbody>
<tr>
<td height="4" width="324"><br /></td>
</tr>
<tr>
<td><br /></td>
<td height="172" style="vertical-align: top;" width="256"><span style="left: 0pt; mso-ignore: vglayout; position: absolute; z-index: 251657728;">
<table cellpadding="0" cellspacing="0" style="width: 100%px;">
<tbody>
<tr>
<td>
<div class="shape" style="padding: 3.6pt 7.2pt 3.6pt 7.2pt;">
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-no-proof: yes;">প্রথম বই </span><span style="font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-no-proof: yes;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-no-proof: yes;">অবাধ্যের পুঁথি</span><span style="font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-no-proof: yes;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN; mso-no-proof: yes;"> থেকে এমনই
বিজ্ঞাপণহীন বাজারবিহীন কবি ফল্গু বসু,ধ্বনিময় স্তব্ধতাতেই সুখী তাঁর অক্ষরের
উৎসর্জিত নিশ্বাস,সেখানে ঘনিয়ে ওঠ্রার আগ্রহ নেই অক্ষত থাকার অভিলাষ নেই।শব্দের
কাছে ঘনিষ্ঠতা নয় বরং খুঁজে চলেছেন ছায়া নিঃসংগতা,খুঁজে চলেছেন হস্তান্তরযোগ্য
জন্মের আগের প্রথম সবুজ ।</span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
</div>
</td>
</tr>
</tbody></table>
</span> </td>
</tr>
</tbody></table>
</span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-no-proof: yes;"> </span></div>
<br clear="ALL" style="mso-ignore: vglayout;" />
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-no-proof: yes;">হ্যাঁ
বিজ্ঞাপিত ভীড় থেকে বেরিয়ে ,গ্রহতারার লীলাখেলা থেকে বেরিয়ে ,চড়া দাগের থেকে বেরিয়ে
মেঠো স্বপ্নকুঞ্জে টিকে আছে সত্তরের কবির অসমতল জীবনযাপন।কাচ্চাবাচ্চা বুড়োবুড়ি
সবাই যখন ব্যস্ত<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>হয়ে খুঁজছে একটি কবিতা ,তখন
ফল্গু ব্সু বিশ্বরূপের সারাংশটা ডুবিয়ে দিয়ে যাচ্ছেন সদাহাস্যময় জলে,চড়কের ধূলোয়
ছড়িয়ে দিয়ে যাচ্ছেন শূণ্যতার তাৎপর্য।কাব্যিক নিরীক্ষণ প্রসঙ্গে মেঘমাটিপ্রথা</span><span lang="BN" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-no-proof: yes;">রি</span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-no-proof: yes;">ক্ত কোনো কিছুর থেকেই কিন্তু বেরিয়ে
আসেননি ফল্গু ,কেবল পরিচর্যা করেছেন ভ্রমণ মধ্যবর্তী অনিকেত ভাষাটিকে।স্রোতপ্রবাহ
থেকে কেবল তুলে নিয়েছেন কবিতার দেহাতী গয়নাটুকুকে। তাঁর নিজের মতে-“ আমি নিজেকে
বাদ দিয়ে চারপাশের যা কিছু আছে-প্রাণ,নিষ্প্রাণ যেকোনো বস্তুর মধ্যে প্রবেশ
করার<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>চেষ্টা করি। তাদের নাড়িটাকে ধরবার
কাজে লেগে পড়ি। যেকোনো বস্তু বা প্রাণীর মধ্যে ঢুকে পড়তে পারলে,নিজেকে ওই বস্তু বা
প্রানী ভাবতে পারলে নিজের ভেতরে অন্যরকম অনুভব হয়। একটি ঘোরের মধ্যে থাকি। যে
চিন্তা করতে পারে তার থেকে চিন্তাকে বিচ্ছিন্ন করা অসম্ভব। কবি এমন একজন মানুষ
যিনি নিজের দেশ কাল সমাজের মধ্যেই দাঁড়িয়ে থাকেন সবসময়। ফলে অনুভব-নিরপেক্ষ সৃজন
অসম্ভবপ্রায় ।“ ফল্গু বসুর কবিতাও তাই সংঘের মধ্যে থেকেও মৃদু অতিমৃদু সন্ধিপত্র
লেখার কবিতা।যেখানে পাহাড় বোঝাতে গিয়ে আশ্রয় বুঝিয়ে বসে থাকেন কবি ,যেখানে উঁচু
করে ছুঁড়ে দেন তাঁর শব্দকে আর<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পিছনে </span><span lang="BN" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-no-proof: yes;">পিছনে </span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-no-proof: yes;">দৌড়ে যায় তাঁর
স্বরলিপি। নাকি আসলে কোনো প্রথাগত স্বরলিপির ধারই ধারেননি ফল্গু!<b style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span lang="BN"> </span></b>শিল্প ও সাহিত্যের
সাতপাঁচের বাইরের এক অতি সহজ তামসিক আনন্দই তাঁর মৌলিক প্রতিভা।১৯৭৭ অবধিও অসীম
বসু নামে লিখতেন,তারপর একদিন কবি সম্পাদক শম্ভু রক্ষিতের পরামর্শে ডাকনাম ফল্গু
বসু নামে লিখতেই লিখতেই প্রকাশ হতে থাকল ‘মৃদুচিহ্ন’ <b style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span lang="BN">, </span></b>‘করতলে ভাগ্যরেখা নেই’ বা ‘ভূভারত সুধাময়’ এর
মত স্বপ্রতিভ পংক্তিভরা ফল্গুজগত।ফল্গু বসুর কবিতায় <b style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span lang="BN">‘</span></b>কিছুই আর চেনা মনে হচ্ছেনা<b style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span lang="BN">’</span></b> বলে কিছু নেই বরং প্রাত্যহিক দৃশ্যজগত আর
অস্তি জগতের সাথে ক্রমশ ব্যবধানটা কমে আসছে সেখানে অথচ অনুসরন থেকে অস্থিরতার
আঙুলে গড়ে উঠছে এক অভিযানের আয়োজন।আর এই অভিযানেই কবিতার </span><span lang="BN" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-no-proof: yes;">অতিপ্রবেশ্যতা </span><b style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span lang="BN" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-no-proof: yes;">; </span></b><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-font-weight: bold; mso-no-proof: yes;">এক বৈচিত্র্যপূর্ণ পরিবেশ এক বিচিত্র
দৃষ্টিকোণ ভেসে উঠেছে তাঁর কবিতায়। বিশেষ করে ‘অবাধ্যের পুঁথি’ ও ‘করতলে ভাগ্যরেখা
নেই’ বইদুটি এক্ষেত্রে বিশেষ স্মরনীয়।‘অবাধ্যের পুঁথি’ তে সুচিন্তিতভাবে মনুষ্যতের
প্রানীদের নিয়ে ২৩ টি গুচ্ছ কবিতা (গিনিপিগ
শুঁয়োপোকা,পিঁপড়ে,প্রজাপতি,গিরগিটি,মথ,আরশোলা ইত্যাদি) অথবা ‘করতলে ভাগ্যরেখা নেই’<b style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span lang="BN"> </span></b>এর স্থাননাম
শীর্ষক ২২ টি কবিতা(কানসোনা,নাসেরকুলি,কামারপুকুর, কলমবাগান,ঝামটপুর বা সাব্রাকোণ
ইত্যাদি)ফল্গু বসুর নিজস্ব ঘরানার<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>নিমগ্নতা দেয়।কোনো শেকড়বিহীন নিষ্ক্রিয়তায় শব্দের স্মৃতিচারনা করতে চাননি
ফল্গু বসু বরং তাঁর কবিতাকে সাজাতে চেয়েছেন চেনা রঙে;তাঁর স্বতন্ত্র কবিতার জগত</span><span lang="BN" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-no-proof: yes;">ও তাই সরলীকৃত। সেখানে অস্তিত্বের সত্যটুকু আঁকড়ে ধরেই বেড়ে
ওঠা চেতনার অগোচরতা।সেখানেই এক আচ্ছন্ন শহর সেখানেই এক অসুস্থ মেঘ সেখানেই কবির
নিজস্ব যুবক যে জানেনা ঘুমের ভেতর কখন আঁধার নেমে এসেছে,যোগাযোগে নেমে এসেছে
আরেকটি যোগাযোগ ... </span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চামচিকে</span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">খুব ক্ষুদ্র মনে হয়,নিজেকেই খুব ক্ষুদ্র মনে হতে থাকে,</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পৃথিবীর চেয়ে ক্ষুদ্র, গাছেদের থেকে শামুকের চেয়ে বেশী</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছোট মনে হয়, তাই অস্তিত্ব গোপন করে ঝুলে থাকি শাখা প্রশাখায়</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ডালে কত পাখি বসে। পাখিদের ব্যঙ্গ শুনে ভাবি,অনায়াস</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ব্যঙ্গ করা কি সহজ! যদিও নিজের কাছে শেষ মেশ কারুরই রেহাই থাকে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">না ।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমার পালক নেই,পাখি নই আমি।শুধু আনন্দে উন্মাদ হয়ে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অন্ধকারে ঝুলে থাকি। ইঁদুরেরা খুব বেশী বিরক্ত করে না।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ইঁদুর চঞ্চল জীব, কিন্তু নিন্দাজীবী নয়, তারা</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নিজেরাই নিজের কাজে মশগুল হয়ে ঘোরে আনাচে কানাচে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গন্ধে কিছু হেরফের হতে পারে, এই গন্ধ ঘ্রাণ নয়,গন্ধেরেই পুরানো বাংলা</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অবিচার ছাড়া যার আর কোনও সাদা অর্থ নেই।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাইরে জঞ্জাল জমলে ভেতরটা ধোয়ামোছা থাকে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জঞ্জাল বর্মের মত সহজ কৌশল</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তাই আমি খুব ক্ষুদ্র, আরো ক্ষুদ্র আরো ক্ষুদ্র হয়ে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অন্ধকারে এক হয়ে যাই ।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কমলাপতি</span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমি মোমের সরল বাবা, গ্রহান্তরে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এক ফোট্টা রজনা খুঁজিনা। দেখি, রোজ় সন্ধ্যেবেলা</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বসন্ত কেবিনে গনেশ পাইনের কাছে কারা বসে থাকে ।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা হলুদ চাবিকে চিৎকারের রং দিয়ে ধুয়ে নিতে হবে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেননা এই ভরা চৈত্র মাসে, আমার লক্ষীকে নিয়ে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সাংঘাতিক বিপদে পড়েছি;মরচে পড়ে আছে বলে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কিছুতেই তালা খুলছে না ।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চন্দ্রবিন্দু</span></b><b><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চাঁদের মালিক এসে আমাদের পড়শীর উঠোনে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তিনঘন্টা বসে ছিলো, অভিজ্ঞতা</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পরীদের চেয়েও বেশী।নাকের দুপাশে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বিন্দু বিন্দু চন্দনের ঘাম, চরিত্রে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কিছুটা আফিম ঘুনের তাপ; আমি</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লুঙি পড়া ছিল বলে কাছে গেলুম না</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এস্রাজ</span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বুড়ো আঙুলের সঙ্গে মস্তিষ্কের সম্পর্ক রয়েছে বলে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আবার আদিম উত্তেজনা শুরু হল মাথার ভেতরে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমার কুড়িটা আঙুলই হস্তান্তরযোগ্য কিনা ভেবে দেখা উচিত</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গাছ থেকে পাতা পড়ছে,রহস্যময় পাতা</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জন্মের আগে তো আমি সবুজেই মিশেছিলাম অনন্তকাল</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এখন কাঁধের ওপরে এই ফাঁকা এস্রাজটা নিয়ে কি করা যায়</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কার কাছে যে দরখাস্ত করতে হবে, জেনে নেওয়া দরকার ।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 61.5pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শিখন্ডীবৎ</span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সব ভন্ডুল হয়ে যাবার পর পোষা বেড়াল ভাবে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কে করেছে? আমি তো নই। কদাচিৎ</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তাঁর সঙ্গে দেখা হয় ইঁদুরের,উৎফুল্ল ইঁদুর</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সামনে কিছু না বললেও পেছনে হাসবেই</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পুলিস উড়ে যাচ্ছে কান্তিমান,দুধসরোবরের দিকে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমার হয়েছে যত ঝামেলা, নির্বিকার</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দেখে যেতে হয়; মন্তব্য করলেই বিপদ ।</span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">স্বপ্নসহচর</span></b><b><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">সংবেদন
কি লোকালয়ের বাইরে এলেই বিপন্ন হয়?</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">না
আদতে উল্টোটাই, যেমন তুমি রাস্তা পেলেই</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">পথ
ভুলে যাও;<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ঘোরো গোলকধাঁধার মধ্যে
অবিন্যস্ত ।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">আবাদি
অনাবাদি জমির পার্থক্যের জরিপ করো</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">ঘুমের
মৃত্যু স্মরনীয় বলেই তুমি লিখে রাখো</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">আকাশলিপি।নিজের
আয়না ঢাকা দিয়ে আমি দেখছি</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">সংসারময়
দুরবস্থা,স্নেহ ভক্তি মাটি হচ্ছে</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">মুখের
কথায়। এই কি অবক্ষয়ের চিহ্ন? না আপাত</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">স্বচ্ছলতার
নেপথ্য অতিক্রম দূরূহ অনিবার্য</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">ম্নান
দারিদ্র্য? লোকালয়ের বিপরীতেই খোলামেলা</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">স্বরূপ
অনুভবের শান্ত খননকেন্দ্র। তখন তুমি</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">পাখির
মত। দুঃখ পেলেও আমার কোনও দোষ ধরো না</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">চিঠি
লিখে ডাকে পাঠাও, অন্ধকারে পালক জ্বলে।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">শোনো
বাতাসের কথাও, নির্জনতা খুঁজ়ে আনতে</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">ঝড়কে
পাঠাও নদীর ধারে, আমিও বেমালুম ভুলে</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">সঙ্গী
স্বপ্নসহচরকে ক্রমাগতই শান দিয়ে যাই।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 175.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">শিশুগনেশ</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">গল্পের গণেশ
রোজ মাছ ধরে হরনদী বিলে</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">গণেশের বৃদ্ধ
বাপ দিনমানে জাল বোনে, খায়</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">নিষিদ্ধ আফিম।
জন্মান্তর মানে,ফিস ফিস বলে</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">‘সমুদ্রে
মাছের আত্মা নবজন্মে ঠিক তিমি হবে।‘</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">কাহিনী কাঠামো
প্রায় শেষ, প্রলয় অনলে ভূমি</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">আপেল, দেবতা
মদ না কি নষ্ট গ্রহানু মেশাবো?</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">বালবাচ্চা নেই
বলে গণেশের বৌটা অসুখী</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">ভাবে, যদি শিশু
গণেশের জন্ম পুনরায় হয় ...</span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">ইতিবৃত্ত</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">এখন ঘুমের
চেয়ে অনেক পিছনে পড়ে গেছি</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">ঘুম যত জোরে
ছোটে অত জোরে পাখীও ছোটেনা ।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">বিশের দশকে এক
ছোটখাট পাহাড়ের নিচে</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">জেগে জেগে
ঘুমোবার কথাবার্তা পাকা হয়ে গেল</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">পাখীর পোষাক
পরা গুটিকয় সিংহের সভায় ।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">সেই থেকে
পাখিদের দুর্দশার শেষ নেই আর</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">অন্য সব
প্রানীদেরও চোখ থেকে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>চলে গেল ঘুম</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">আমরা নেহাৎ
আজও হিসেবের বাইরে রয়েছি</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">তাই পাতার
তলায় মাঝে মাঝে অগ্নিকনা খাই ।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">আসল পাখীকে
দেখি মাঝে মাঝে ঘুমের ভিতরে</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">মাঝে মাঝে বাজ
পড়ে, পতঙ্গের চেয়ে কিছু বড়</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">ছুঁচলো তীরের
মত আলো আর দ্বন্ধে মাখামাখি</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">যত দেখি ততই ঘুমের
চেয়ে অনেক পিছনে পড়ে যাই ।</span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">দয়নিআপাঙ</span></b><b style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span lang="HI" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">ফরেস্ট অফিসে
আলো জ্বালে মধ্যরাত</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">অফিসার দয়নি
আপাঙ জেগে থাকে ।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">মৃত প্রেমিকার
চিঠি পড়ে সে জেনেছে</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">আকাশে
সপ্তর্ষি কিংবা অন্য তারাপুঞ্জ</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">চিরদিন আকাশে
ছিলনা। প্রশ্নচিহ্ন</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">ছিল ঠিক
খোনসাঙ চূড়ার নিচেই ।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">জোড়া ভুরু
মেয়েটার চোখ দেখে দেখে</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">নক্ষত্র হবার
জন্য আকাশ ডেকেছে ।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">আশ্চর্য আলোর
সঙ্গে তার রূপসীর</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">সম্পর্কের কথা
জেনে দয়নি নিজেও</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">জেগে থাকে
রাত্রিভোর চাঁদের জঙ্গলে ।</span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">জিরো</span></b><b><span lang="HI" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: HI;"></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">গোলাকার জিরো
এক আচ্ছন্ন শহর ।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">নীল পাহাড়ের
নিজস্ব মেঘের কথা</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রথম জানার
পর অসুস্থ যুবক</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">দৃষ্টি ফিরে
পেল ফের জলজভাষায় ।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">ঝুলন কাঠের
গুঁড়ো নতুন পুতুল</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">কাগজের
আতাগাছ,উৎসুক দর্শন</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">সবটাই দুদিনের
খেলা। স্বরলিপি ।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">চেনা বা অচেনা
স্পর্শ,তবু ভাপ নিতে</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">ভালো লাগে
সামাজিক কারনবশত ।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">ভিখিরি নবাব
সেই অসুস্থ যুবাটি</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">নদীর স্রোতের
নিচে পাথর সদৃশ</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">সিপু কলোনিতে
এসে শান্তিতে রয়েছে </span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; mso-bidi-language: BN-BD;">তার কাছে
আত্মপক্ষ সমর্থনই প্রথম প্রেরণা ।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দেওয়াল</span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গোটা পাহাড়টাকে তো আর পূজো করা যায় না, এসো</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা জায়গা বেছে নিয়ে মন্দির বানাই</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গাছের বরাদ্দ আলো বিলি হবে ভোর থেকে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছায়া দেবার কার্যভার স্বেচ্ছায় গ্রহণ করেছো শ্যামল</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আজকাল কেউ আর বোকা নয়, যৎসামান্য খিদে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মেটাতেই এতদূরে ঠেক।ডাঁটের মাথায়</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মন্দির পাহাড় সব আলো করে বসে থাকো</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেউ না কেউ আসবেই।</span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেঁচো</span></b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">ভয়ে সর্বদাই খুব কেঁচো হয়ে আছি</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">মেরুদণ্ডে গন্ডগোল, জ্যোৎস্নারাত হাসে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">সাহসের কথা কিছু মনেই পড়ে না</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">মাছের খাবার নই তবু মৎসকূল</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">উপাদেয় ভোজ্য ভেবে আটকে যায় ফাঁদে।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">কষ্ট করে খুঁড়ে ব্যবহার করে দেখ</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">উপকার হবে, লোভে ধৈর্য্যই ভরসা ।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">নিশ্চিদ্র খননে যদি না বেরোয় সাপ</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রবচন মিথ্যে হবে,কদাচিৎ হয় ।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">এ যাত্রায় রক্ষা পেলে পুলিস পাঠিও</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">পাঁচটা ফুসফুস নিয়ে আমরা সবাই</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">ভয়ে কেঁচো হয়ে আছি, প্রকান্ড উদ্ভিদ</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">জ্যোৎস্নারাত,সকলেই মনে মনে হাসে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">আমাদের পক্ষে সব জানা অসম্ভব ।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">মাটিকে মেদিনীজ্ঞান করেই মরেছি ।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পুঁথিবেদান্ত</span></b><b><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছয় ভাই বোন মিলে দাগী তপোবনে বসে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পুঁথি লিখি। কর্মচারী নেই</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নিজেরাই পালা করে পাহারা চালাই</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হৈ হৈ সংস্রব, ফাটাই বোনের মাথা</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দাদাকে কলমে বোঝাপড়া।মাত্র এক ভাই, তাঁর</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কাটা পেটে সেলাই রয়েছে। সকলেই জপ করি</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পিতৃ-উপদেশ-সম্মান ধুয়ে জল খাবে ছেলেমেয়ে ।</span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ভ্রমর</span></b><b><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছাপোষা ভ্রমর আমি, সেই কালো ভ্রমর নই গো</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কিশোরবয়সে শুধু কিছুকাল ইচ্ছে হয়ে ছিল</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঈগলের জাল থেকে পৃথিবীকে মুক্ত করে যাবো,;</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ইচ্ছে, না রোমাঞ্চ,তাও ভালো করে বুঝতে পারিনি ।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঈগল ক্ষমতাবতী পাখী,ভূগোল ধরেছে ঠোঁটে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তবু আমি অন্ধকারে বহু দেয়াল লিখেছি</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কি লিখেছি মনে নেই, তবে জালের বিরুদ্ধে বেশ</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সাড়া পড়ে গিয়েছিল সেই বার। তারপর দেশে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অনাবৃষ্টি হল খুব ঈগলের অঙ্গুলিহেলনে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একদিন শালিখেরা বোনটাকে তুলে নিয়ে গেল</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ফুলের ভেতর থেকে। ভাইক শাসিয়ে গেল ‘যদি</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দাদার রাস্তায় যাও,ভবিষ্যত নষ্ট হয়ে যাবে।‘</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সেই থেকে আমি রোজ ফুলে ফুলে শিক্ষা নিতে আসি</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যেকোনো বিষয়ে নিস্পৃহ থাকার সব শিক্ষা</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ফুলেদের কাছ থেকে শিখি ।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মাছ</span></b><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মাছের চিকিৎসা হয় জলের ভেতরে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শ্যাওলায়</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অস্পষ্ট বুদবুদ তুলে শুয়ে থাকে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অসুস্থ মাছেরা।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জালে সূর্য প্রদীপের কাজ করে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">স্বপ্নের উত্তাপ পেলে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">স্রোতের বিরুদ্ধে মাছ</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সহজেই চিনে নেয় পথ ।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মাছের অসুখে জল</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শব্দ করে না বলে মাছেরা নিশ্চিন্তে শোয়</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শ্যাওলায়</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওষুধের বিছানায়</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অন্ধকার জলে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মাছেরা ঘুমের মধ্যে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আলো দেক্ষতে পায় ।</span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আরশোলা</span></b><b><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঘন্টা নাড়ো, জোরে জোরে ঘন্টাটি বাজাও</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমি ক্ষুদে পোকা,খেয়েছি ঘুমের বড়ি</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পল্লীর প্রবেশ মুখে আন্দাজে এসেই</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গ্রামটিকে বন্ধুদের গুহা মনে হয়</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অন্বেষণ শব্দটিকে প্রাণপ্রণে খুঁজি</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রাপ্তিযোগ যুগে যুগে উচ্চাশায় ভোগে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অন্ধকার থেকে আমাকে উদ্ধার করো</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">উচ্চাশার মায়াজালে আমি চতুর্ভুজ</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ধরাধামে এসে ঝামেলায় পড়ে গেছি</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মালের গুদামে থাকি গুড়টুর খাই</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তেলের পিপের পাশে নিজের চেহারা</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অনুমান করি মাত্র আনন্দে পুল কে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নিমেষে ঘণ্টার সঙ্গে বৃথা তক্কে মেতে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কত দ্রুত পালটে যাচ্ছে মনুষ্য সমাজ</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হায়রে নদীর গতি অন্যদিকে চোখ</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঘুম ঘোরে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>হেঁটে যাওয়া মানুষকে আমি</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সুরসুরি ছাড়া কিছু দিতেই পারি না ।</span><b><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নববর্ষের উনুন</span></b><b><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যদি না অস্থিরচিত্ত প্রভাতের সঙ্গে দেখা হয় তাহলে বিফল হবে আসসা।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হাঁসের সাঁতারশিল্প,বট প্রজন্মের প্রতিনিধি, আদরের ধূলোরাস্তা </span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-no-proof: yes;">ব্যাকুল
</span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-no-proof: yes;">চৈতন্য এই পথে একদিন হয়ত বা</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-no-proof: yes;">মহানন্দে চলেছেন নীলাচল
লক্ষ্য করে; ভক্ত</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-no-proof: yes;">সঙ্গীসাথী সহ।নববর্ষে অতি
প্রয়োজন ভাত</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-no-proof: yes;">উনুনের আঁচ আর প্রভাতের
স্থান আলোচনা ।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-no-proof: yes;">ইতিবৃত্ত অনুধাবনেও কত
সুশোভন ছিলো</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-no-proof: yes;">জলডাঙা, গরদ পরেছে এই গ্রহ ।
জগদ্ধাত্রী</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-no-proof: yes;">একা সিংহে বসে আছে,মুখে হাসি
নেই। অবশিষ্ট প্রদীপের তেল</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-no-proof: yes;">যত্নে সলতে পাকিয়ে রেখে যেও
সন্তানের জিজ্ঞাসার কাছে।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আপাতনী বস্তি</span></b><b><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আপাতনী শিরস্ত্রাণ সম্পূর্ণ বেতের</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একবার হারিয়ে যাবার পর আর</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নিজের ইচ্ছায় ফেরার তাগিদ নেই</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সন্ধিগ্ধরা ভাবো, কেন সুযোগ দিয়েছ</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হারিয়ে যাবার; নইলে তো পুনরায়</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সেই ঘন মফঃস্বলে মানব হৃদয়।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হিমালয় নামে কোনও স্টেশন আছে কি?</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ফেংলং কিংবা নিশাং দেখে মনে হয়</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">থাকতেও পারে। বাসারে দর্জির ঘর</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">উপলক্ষ সহায় বলেই আশ্রয় পেলাম;</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আপাতনি বস্তিতেই বেশ দিন কাটছে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নীড় ছোট, সাক্ষী আমি নিজ়ে উপস্থিত ।</span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">রাষ্ট্রবিজ্ঞান</span></b><b><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমার মুরগীরা ছোটবেলায় ভীষন হাসতো</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বড় হবার পর, অসুখের ভয়ে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সবাই গম্ভীড় হয়ে গেছে। ব্যালট পেপারের বদলে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">রেস্টুরেন্টের দেওয়ালে ছাপ মারছেন যে ইতিহাসের অধ্যাপক</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শুনেছি তিনিও ঘুমের মধ্যে হাসেন</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অনেকের মাথাতেই হঠাৎ হঠাৎ ফুল ফোটার শব্দ শুনে ভাবছি</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমার পোলট্রির অভিজ্ঞতা এইবার</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">রাষ্ট্রের ক্ষেত্রে কাজে লাগাবো</span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ভাসান</span></b><b><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেবল নাতাশার মা জানতো</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমি জলের ওপর বসেছিলাম, আঙুলে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চরকের ধূলো, শূণ্যের তাৎপর্য কেউ নষ্ট করেনি</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আলোই বাতাস, আর ছায়া</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তবু সদাহাস্যময় জলে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কারা যেন রাইরাজ্য ডুবিয়ে দিয়ে গেল ।</span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওতপ্রোত</span></b><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমাদের সহায়তা লুঠ হবার সময়</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমরা দৃশ্যের ভেতরে ছিলাম। আহত মেঘ, বিধ্বস্ত বালিকাগণ</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ইচ্ছে থাকলেও রুখে দাঁড়াবার জো ছিল না, ত্রাস</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পাঠাচ্ছিল হাওয়া; উপদ্রব বুঝবার আগেই</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমি আমাদের থেকে আলাদা হলাম</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পুনরায় আমাদের দিবস রজনী চলছে, নিরাসক্ত</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেউ কারো মুখের দিকে তাকাতে অপারগ আমরা।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সুতো</span></b><b><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অভিনব ভাত, সাদা নয় , সম্পূর্ণ নীলাভ</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চেখে দেখার আগেই</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তরল অরণ্যে ফের হারিয়ে গেলাম ।</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দম ছাড়ছে পাতা</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আর কিছু বলার নেই, বোধাতীত বৈষম্যের কথাবার্তা</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এখন আর না বলাই ভালো ।</span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span></span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শেষদৃশ্য</span></b><b><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মেঘ ছিঁড়ে গেলে চলচ্চিত্রে আশা পারেখ গান গায়</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মেঘের ভেতরে সে গান সত্যিই দেখার মত</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাটিক প্রিন্টের শাড়ীরা ভাসে</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মিনিবাসের জানালায়; শুকনো ঘাসের ওপর</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বৃষ্টিই পড়লে ঘাম ঝরাতে ঝরাতে </span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শেষ দৃশ্যেও ঝড়ের সাথে পাল্লা দিয়ে উড়ে যায়</span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পাখি সিং ড্রাইভার<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>।</span><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: "Vrinda","sans-serif"; font-size: 12.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">*************</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
</div>
anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-57955931753661113732013-09-29T03:55:00.003-07:002013-09-29T03:57:17.431-07:0074Th pOsT : শ্যামল সিংহ <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj4feb__7sygur2xAx428190y7ddoPk7Lhi2s6khT3vurlYU7qaFYwRePzEFcpAkVAyUCZDQhPNoS7pW-C-_3jD5MW0Gwxxb0MAP-r_Vv732v4irQ8QYHWfTbLFr7abZ3TIG3_qQnsoXj0/s1600/Shaymal+Singha+Chobi.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj4feb__7sygur2xAx428190y7ddoPk7Lhi2s6khT3vurlYU7qaFYwRePzEFcpAkVAyUCZDQhPNoS7pW-C-_3jD5MW0Gwxxb0MAP-r_Vv732v4irQ8QYHWfTbLFr7abZ3TIG3_qQnsoXj0/s640/Shaymal+Singha+Chobi.jpg" width="480" /></a></div>
<br />
<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">(১৯৪৯-২০০৩)<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">(কাব্যগ্রন্থ-
</span></i></b><b><i><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চাঁদ ও খোঁড়া বেলুনওয়ালা</span></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> </span></i></b><b><i><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">’<span lang="BN">, </span>‘</span></i></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সূর্যাস্ত আঁকা নিষেধ</span></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> </span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘ ,<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জেগে
উঠছেন বাঘাযতীন’ </span></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">)</span></i></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘একটি সংঘের নাম-শ্যামল সিংহ’,
যদি এমনই দেওয়া যায় কোনো একটি আলেখ্যের শিরোনাম তবে কি জীবন্ত কোলাহলের ভাষ্য উঠে
আসবে শব্দের বমনে ,বচনে? নাকি ঘাসের মত নড়ে উঠবে কেবল একটি একলা মানুষ ,মাতৃসদনের
দিকে ফিরতে চাওয়া মধ্যরাতের একটি একলা মানুষ! শব্দের আঁশ রেনু ধরে ধরে তাঁর যেন
কেন্দ্রে ফেরার অভিজ্ঞতা। তবে কি একটি গভীরতার কাছে যেতে গিয়ে ধার করা হচ্ছে একটি
শূণ্যতা! শূণ্যতার সামনে দাঁড় করানো হচ্ছে আমাদের? আশাহীনতার সামনে? না। বিশাল
সংবেদনের সামনে তিনি যেন এক </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">voyant এক দ্রষ্টা যিনি মাটি খুঁড়ে দেখতে চাইছেন
মাটির গভীরে কতটা জল,দেখাতে চাইছেন অস্থির অনিশ্চয়তায় অর্জিত কতটা স্বাধীনতা।মূর্ত
অতিক্রম করে যিনি বিলীয়মানের বিশ্লেষণে , তিনি নিজেরই আশ্রয়শাখা হয়ে
উঠছেন,উপহারহীন সন্ধ্যার মাঝে ঢুকিয়ে নিচ্ছেন পাখির জন্মদিন আর আকাশভর্তি জামার
গল্প ; তিনি তো নিঃস্ব নন,গাঢ় বিষাদের নন,বরং তিনি মাটির মাঝে খুঁজে ফিরছেন মৌনতার
ভরা সংসার,মানুষের যাওয়ার শেষে পরিচয় করাতে চাইছেন বিযুক্তি ও পতনের শেষে পড়ে থাকা
মহ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">ৎ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> কবিতাগুলো। <span lang="BN">যদি কোনো কবিকে প্রশ্ন
করা হয় কবিতা কি? আর তার উত্তরে তিনি চুপ থাকেন, সেই মৌনই শ্যামল সিংহ । যার প্রতিটা
অনুকবিতার আকারে মাটি ছেড়ে উঠে আসছে অনুক্ত স্বমেহন। মানুষের চেনার মাঝে নেশার মত
যারা খুঁজে পেতে চাইছে অচেনাটুকু।</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">কিছুদিন আগে জেন গল্প পড়ছিলাম।তা বুদ্ধের শিষ্য সুভূতিকে নিয়ে
সে গল্প। তিনি নাকি শূণ্যতার বোধ অর্জণ করেছেন আর সেই শূণ্যতার ভাব নিয়েই গাছের
তলায় ধ্যানে মগ্ন।এমন সময় দেবতারা খুব ধীর কন্ঠে বলে উঠল-‘আপনার শূণ্যতাসূত্রকে
অভিনন্দন জানালাম’। সুভূতিও বললেন-কই আমি তো কোনো শূণ্যতাসূত্র আলোচনা করিনি! দেবতারা
বললেন-একদম ঠিক,আপনি শূণ্যতার আলোচনা করেননি আর আমরাও শূন্যতা শুনি নি। এই হলো
সত্যকারের শূণ্যতা।না, কোনো বোধিলাভের ব্যাখায় নয়,বরং বিশ্ব নিয়মের আবহমানে
দাঁড়িয়ে শ্যামল সিংহের শব্দের বোধের অর্বুদে নির্বুদে বসে থাকা শূণ্যতারা কোথাও
যেন আমাদের এমনই আভিকার্ষিক চেতন থেকে কিছুটা অস্পষ্ট কুয়াশার দিকে নিয়ে চলে।যেখানে
শোনা যায়না কিছু অথচ রহস্য খুলে যায় নিশ্চুপ কবিতাবীজের তৃষ্ণা ও আকাঙ্খা নিয়ে,
শ্রান্ত ও স্থিরতা নিয়ে। শূন্যতা লিখে রাখার জন্য টেরই পাইনা আমরা কখন শব্দের কাছে
আসি সন্ধিক্ষণের কাছে আসি।বুদবুদ মিলিয়ে দেখি আমরা,ব্যথা মিলিয়ে দেখি,মরীয়া হয়ে
কালখন্ডের মাঝে দাঁড়িয়ে খুঁজতে থাকি সাদা কাগজের সম্ভাব্যতা।যে মূহূর্তে তিনি
বলেন-“</span><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> অনেকদিন হলো শেষ হয়ে গেছে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">/<span lang="BN-BD">অনুষ্ঠান/এখনও পুড়ছে পোস্টম্যান’, অথবা ‘মানুষের পাশে মানুষ/পাহাড়ের
চেয়েও উঁচু’-সে মূহূর্তে আমরা নোনামাটির প্রতিনিধারা ‘বিষাক্ত লেহন’ থেকে লাফিয়ে
নামি এক বিশেষ প্রিজমে। সেখানে আলোরা চক দিয়ে লিখছে অন্ধকারের ভাষা কিংবা এক গোছা ‘ব্রাউন
ডোয়ার্ফ’ই তার ছড়ানো পরিবার নিয়ে বসে আছে আলোর স্বাভাবিক উপহার হয়ে। দৈনিক
দৃশ্যকেই তিনি ধ্রুবগন্তব্য না দিয়ে অত্যন্ত স্পষ্ট না দিয়ে কিছটা পৌঁছোনোর ধারনা
দিয়ে কিছুটা প্রবাসী দিয়ে ছেড়ে দিচ্ছেন। রোগা রোগা কবিতার মধ্য দিয়ে শ্যামল সিংহ
আমাদের নিয়ে চলেছেন কোনো এক বিরাট নীলাভ গুপ্ত আশ্রয়ের দিকে, যেখানে বালির ওপর
পাতা রয়েছে আমাদের উদাসীন চুপ অথবা দুর্ধষ নীরব । ১৯৪৯ এ জন্ম হলেও তাঁর প্রথম বই
প্রায় চল্লিশ বছর পরে ১৯৯১</span> এ ‘চাঁদ ও খোঁড়া বেলুনওয়ালা’ ,এবং আশ্চর্যভাবে
ষাট বা সত্তরের দশকের থেকে সম্পূর্ণ পৃথক এক কবিতাভাষা নিয়ে শব্দের প্রতি তাঁর
কৃতজ্ঞতাপ্রকাশ।সাকুল্যে মাত্র তিনটি বই।অথচ মরুবন্দর পেরিয়ে যাওয়ার মত তাঁর মৌনি
কবিতারা।সেখানে নিদ্রিতের মত থাকা যায়।কেবল ব্লান্ট স্টাইল অথবা মেদবহুল বন্ধ্যা
শব্দ নয় ,পাঁচ ছয় লাইন সীমার মাঝে কেবল মূহুর্তের প্রসাধন মেখে বসে নেই তাঁর
চেতনারা বরং ক্রল করে করে উঠে আসছে নিমগ্ন বিস্ময়ের গান্ধার ও ধৈবত নিয়ে,তাঁর
কবিতা উপলব্ধির কবিতা,মানসভ্রমনের কবিতা,দ্বিতীয় বিন্দুতে দাঁড়িয়ে প্রথম বিন্দুর
পৃষ্ঠটান যেখানে নেই অথচ তরঙ্গের অনুমোদনা আছে,চলে যাওয়ার সামনে দাঁড়িয়ে থেকে
যাওয়ার এক নতুন আয়তন খুলে আছে।ক্রম থেকে ক্রমিক হয়ে ওঠার অজস্রতা তাঁর শব্দের
বিশুদ্ধ অরণ্যে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রতিভার সবসময়ই কোথাও যেন দ্বিতীয়
শৈশব থাকে।জীবদ্দশায় যার খোলস ভেঙে দেখার অনুভব পায়না প্রচলিত কবিতাসমাজ যার পোশাক
থেকে পরিকচয়পত্র পিছলে যায় আমরা নিশ্চিত সে কবিতা আকাশ গঠন করে পড়ে রয়েছে,সীমা
ছাড়িয়ে পড়ে রয়েছে,ভয়াবহভাবে আছড়ে পড়ার মত ভূপৃষ্ঠ আমাদের মত নগন্য জীবিতরা তাকে
দিতে পারেনি আর তাই সে জন্মান্তরের অপেক্ষায় রয়েছে।শ্যামল সিংহের মত কবির কবিতার
সাথে পরিচয় হওয়া না হওয়াটা পাঠকের সম্পূর্নই ব্যক্তিগত,কিন্তু নিজের হৃদিমের কাছে
অপরিচয় থাকাটা! পাঠক খুঁজুক,কবি খুঁজুক,নিজেরই প্রথম খন্ড – সেই তো তার একমাত্র
অন্বেষন<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">(***কবিতায় ঢোকার আগে অবশ্যই এ
সংখ্যায় বিশেষভাবে ঋণস্বীকার রইল কবি সম্পাদক অতনু বন্দোপাধ্যায়ের কাছে,যিনি
শ্যামল সিংহের সবকটি কবিতাই নিজের উদ্যোগে অনুলিখিত করে পাঠিয়ে দিয়েছেন।মনে করিয়ে
দিয়েছেন এই হারিয়ে যাওয়া মানুষগুলোকে খুঁজে পেতে আসলে আমরা বিচ্ছিন্ন নয়,আত্মীয়
সম্পর্কই আমাদের বারবার নিয়ে চলেছে অতীতের আবিষ্কারে। আরও একটা সুখবর-২০১৪ কলকাতা
বইমেলাতেই কবি শ্যামল সিংহ নির্বাচিত কবিতা/কবিতা সংগ্রহ প্রকাশ করতে চলেছে ‘এখন
বাংলা কবিতা’ ।পাঠকের কাছে এর চেয়ে সুখবর আর কি হতে পারে!নতুন প্রজন্মের কাছে এর
চেয়ে স্বাস্থ্যকর সংযোজনাই বা আর কি হতে পারে)<span style="mso-spacerun: yes;">
</span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গল্পের ছলে</span></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"> </span></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গল্পের ছলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মেয়েটির
চুলের থেকে তুলে নিয়েছি চুলের কাঁটা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পিছে পড়ে
আছে সমুদ্র<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ফ্যান্টাসি</span></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"> </span></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লোকটি গান
গাইছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমাকে নিয়ে
যা’ আকাশ দ্বীপে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হাতের লাঠি,
ময়ূরপঙ্খী হয়ে উড়ে যা’<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কথা বলছে
কে?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গাছের ওপর
ব্যাঙ্গমা ব্যাঙ্গমী<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হাতের লাঠি
উড়ে গিয়ে পড়লো নদীতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যুবতীর
পেটের ভেতর ডুক্রে উঠলো ভোরবেলা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পিঁপড়ের ঘুমে
রাত নেই, দিন নেই</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আকাশের মূলে
পাখি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাতাসের
মূলে পাখি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হাতে তাই
ঝুম্ঝুমে বৃষ্টি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পায়ে তাই
ঝুম্ঝুমে বৃষ্টি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ভালোবাসা</span></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"> </span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জঙ্গল থেকে
ফিরে এসেছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছেলেটি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মোজার ভেতর
জ্বল জ্বল করছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এক আকাশ
তারা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গানের ভেতর
ঢুকে পড়ছে চোর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মেয়েটি গান
গাওয়া ছেড়ে দিয়েছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মেয়েটির
ঠোঁটে শিস্দিচ্ছে জঙ্গল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মাতালের মতো
টাল খাচ্ছে রাত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ক্ষয়</span></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"> </span></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অনেক
অশ্লীলতার পর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমি ক্ষমা
চেয়েছি গাছের কাছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শরীরকে ভুল
বুঝেছি বারবার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আয়নায়
কুয়াশা মোছার পরও<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নিজেকে মনে
হয় গত জন্মের খুনী<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">খুন করে
করেই আমি সাজাতে চেয়েছিলাম কবিতা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নদী কামড়ে
ধরেছে পা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পাতায় পাতায়
ভেঙে পড়ছে ঘর-বাড়ি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমার চোখে
ছিল শুধু রবিবার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কুয়ো ধীরে
ধীরে খেয়ে ফেলছে আমার ঘুম<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 61.5pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাক্স</span></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"> </span></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ভেড়ার পালের
মতো আজকাল সন্ধ্যা আসে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">উপহারহীন
সন্ধ্যা গুলি নিয়ে <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমরা ঢুকে
পড়ি বাক্সের ভেতরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমাদের
পাশাপাশি গড়ায় পাথর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দেয়াল ও
পেরেকের সম্পর্ক নিয়ে কথা বলি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কথা বলি
উটের ছায়া নিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সারা শরীরে
ঝম্ঝম্বৃষ্টি নিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যুবতীরা চলে
আসে আমাদের গল্পে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ডালপালা
মেলে নাচতে থাকে বাক্স<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নাচতে নাচতে
একসময় ঘুমিয়ে পড়ে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জ্বলন্ত</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমার জুতোর
ফিতে খুলে দিল সে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছড়িয়ে পড়লো
জ্বলন্ত রাত</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মাটি খুঁড়ে
আমি দেখছি</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মাটির গভীরে
কত জল</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমি যেতে
চাই ফলের সর্বাত্মক ধ্বংসে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লোমের ফাঁকে
ফাঁকে জিরাফ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ব্লটিং-পেপার</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ব্যাঙ
ডাকছে।<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>বৃষ্টি পড়ছে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যুবতীর
পেটের ভেতরে বসে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমি শুষে
নিচ্ছি ব্লটিং-পেপারের দুঃস্বপ্ন গুলি</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ভাঙা<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যে কোনো
কথাবার্তায় চলে আসে থম্থমে কুয়ো</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">উলটো করে
জামা পরার মতো সব কিছু মনে হয়</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মন খারাপ
হলে লাট্টুর মতো পাক খেতে খেতে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ফিরে আসে
ফাঁকা মাঠ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঘরের মধ্যে
জ্বলছে ধূ-ধূ রেলস্টেশন</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চিরুনির
শেষে ভেঙে যাচ্ছে গ্রাম</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লাল অক্ষর</span></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"> </span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মনে পড়ছে
লাল সোয়েটার</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সোয়েটারের
শরীর জুড়ে ছিল</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটি মেয়ের
অজস্র লাল চুমু</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সোয়েটার
উড়তে উড়তে পার হয়ে গেছে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নদী নালা
পাহাড় পর্বত</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হু হু করে
শীত বাড়ছে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ভাঙা দাঁতের
মতো পড়ে আছে লাল অক্ষর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছাতা</span></b><b style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"> </span></b><b style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গর্ভবতী
নারীর মতো আর আসেনা সময়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ফাঁকা ঘরের
গুনগুন আওয়াজে আমি আছি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আছি টেবিল
চেয়ারের কান্নায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আয়নায় মেঘের
গম্ভীর চলাফেরায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেঁপে ওঠে
ঘরবাড়ি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শেখা হল না
পাতার সারাংশ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চারিদিক
থেকে ছুটে আসছে স্তম্ভ ছাতা</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নিমন্ত্রন</span></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: HI;"> </span></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গায়ে গায়ে
শীত নিয়ে রেখে এসেছি পাহাড়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কথার ভেতর
উঁকি দিচ্ছে বন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঘোড়ার তলায়
ঘুমিয়ে পড়েছে রাত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সূর্যের
সাথে উঠে আসছে সেলুন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শিশুটি
ওড়াচ্ছে বেলুন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">স্বাধীনতা
দিবস<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মেয়েটির
চোখে খেলা করে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>জাহাজের গল্প<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">খুনির
অহংকার নিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছেলেটি
লিখছে নিমন্ত্রণ-চিঠি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আজ পাখির
জন্মদিন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আজ
আকাশ-ভর্তি জামার গল্প<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আজ
স্বাধীনতা দিবস</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b style="mso-ansi-font-weight: normal;"><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মুর্গির পেটের ঘুমে</span></b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">মুর্গির পেটের ভিতর প্রচুর ঘুম<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">এই ঘুম খেয়ে আমি ঘুমিয়ে পড়েছি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">অনেকদিন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">একজন প্রাচীন মানুষের কাছ থেকে জেনেছি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">ভারতবর্ষের প্রথম কোন্নারীর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পেট
থেকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">জন্মেছিল মুর্গির প্রথম ঘুম<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মাঝে মাঝে
ট্রাক-ভর্তি মুর্গি নিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সীমান্তে চলে যায় মিলিটারি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মুর্গির
পেটের ঘুমে সাদা পাতা ক্রমশ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>হয়ে ওঠে রক্তাক্ত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শূন্য থেকে
শুরু</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শূন্য থেকে
শুরু করলে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রজাপতি
ধরা যায়</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শূন্য থেকে
শুরু করলে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চাঁদের
অনুবাদ করা যায়</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নইলে
প্রচ্ছদহীন হয়ে পড়ে বই</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শাঁখা</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সূর্য-পাগলের
সাথে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চাঁদ-পাগলের
দেখা হলে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বৃষ্টি পড়ে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সাক্ষী সব
পাখি</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নদী</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সূর্য-পাগলের
চোখে কী খোঁজে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নদী</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চাঁদ-পাগলের
চোখে কী খোঁজে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অরণ্যে
অরণ্যে ছড়িয়ে আছে শাঁখা</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">স্তব্ধতা</span></b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছাড়া পেয়েছে
সব পিঁপড়ে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নিশ্চুপ
আঙুলে আংটি</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সুতো থেকে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একদিন জন্ম
নিয়েছিল গান</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সব কিছু
ভুলে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমরা
পরিষ্কার করছি বাগান</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পোড়োবাড়ি</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কানের পাশে
মেঘ ডাকছে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লবনের কাছে
ঋণী আছি</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মনে পড়ছে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">স্লেটের
দুপারে আত্মীয়স্বজনের কথা</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মাথায় টুপি
পড়ে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একজন লোক
এগিয়ে আসছে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আমার দিকে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লোকটির পা
থেকে ছড়িয়ে পড়ছে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পোড়োবাড়ির
গন্ধ<b><o:p></o:p></b></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পালক</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যে মেয়েটি
বারবার ফুলের বাগানে যায়</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমরা তার
চরিত্র সম্বন্ধে সন্দেহহীন</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমরা খোঁজ
নিয়ে জেনেছি</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এক ঝাঁক
সাদা হাঁস তাদের পালক</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>উপহার দিয়ে গেছে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মেয়েটিকে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বছরে একবারই
সরস্বতী পূজা হয়</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শহর</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কানে কানে
ফিসফিস করে পাতা</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">‘ আমি ভাল
আছি<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তুমি ?’</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মাংস গড়িয়ে
রাত নামে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সম্পর্কে
টান পড়ে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রচুর মদে
দোলে হরিণের ছায়া</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এভাবেই সে
আটকে রাখে শহর</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এভাবেই সে
আটকে রাখে শহর</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বিবাহবার্ষিকী</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মেঘ যুব</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ক<span lang="BN-BD">কে ছুঁয়েই</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ছুঁয়েছিল যুবতীকে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রতি বছর
যুবক – যুবতী মেঘ পূজা করে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পূজার রাত
চলে যায় হাঁসেদের দখলে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সারারাত
প্রদীপের মতো অজস্র হাঁস</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ভেসে যায়</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দূর থেকে
দূরে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যুবকের
কোমরের বেল্টে টোকা দেয় যুবতী</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বেল্ট থেকে
পাতা পড়ে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এভাবেই শুরু
হয় বিবাহবার্ষিকী</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আলপিন</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লেখো পায়রা
আকাশের ---- ভূত</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লেখো পায়রা
আকাশের ---- দূত</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জ্বর হলে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেন মনে পড়ে
ভাস্কো – ডা – গামার কথা ?</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আলপিন গুলো
ফেলে দিয়ে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমি ফিরে
আসি দেশে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জাহাজ</span></b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমার চুল
থেকে রক্ত পড়ছে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গন্ধে টের
পাই জুঁই</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেবল মনে হয়
শুয়ে থাকি</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সম্প্রতি
একটা ঘর নিয়েছি ভাড়া</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঘরের ভেতর
ঢুকিয়ে দিয়েছি জাহাজ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টমেটো</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টেবিলের ওপর
জ্বলজ্বল করছে টমেটো</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তুমি কি
বিবাহিত ?</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টেবিলের ওপর
জ্বলজ্বল করছে টমেটো</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তুমি কি
বিবাহিত ?</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চাঁদ
পোড়ালো কে</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একলা
মাঝি</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জলের
ফাঁকি</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছিল
তাঁর নল ছিল</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লাল
রঙের বল ছিল</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হুলুস্থুল
বনস্থালী</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চাঁদ
পোড়ালো কে ?</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 105.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চাঁদ
পোড়ালো কে ?</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মানুষের
পাশে</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কয়েকটি সকাল
সেলাই করলে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হাঁস</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কয়েকটি
দুপুর সেলাই করলে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জিরাফ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কয়েকটি রাত
সেলাই করলে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নদী</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মানুষের
পাশে মানুষ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পাহাড়ের
চেয়েও উঁচু</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শুধু
কান্নাটুকু</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শুধু
কান্নাটুকু রেখো</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাকি সব
পাকতে দাও</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেউ কেউ
বৃষ্টি নিয়ে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রতিদিন
বাড়ি ফেরে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সেতুর কথায়
ফিরে আসি</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সেতুর তলায়
মেঘের মতো জমা আছে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ঘুম</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শুধু
কান্নাটুকু রেখো</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাকি সব
পাকতে দাও</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">উলুধবনি</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তুমি বললে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হেঁটে যায়
উট</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারা ভাগ
করছে জল</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">উলুধ্বনি
চেপে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বয়ে যাচ্ছে
বাতাস</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ফুলগুলি সব</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ফুলগুলি সব</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমার কাছে
যাবে বলে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>চুল বেঁধেছে<span style="mso-tab-count: 1;"> </span></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ফুলগুলি সব</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমার কাছে
যাবে বলে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ঘর ভেঙেছে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তীরগুলি সব
দাঁড়িয়ে আছে নতমুখে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ফুলগুলি সব</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমার কাছে
যাবে বলে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পোস্টম্যান</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সে ফিরিয়ে
দিয়েছে জাহাজ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আঙুলে গজিয়ে
উঠছে ঘাস</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অনেকদিন হলো
শেষ হয়ে গেছে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অনুষ্ঠান</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এখনও পুড়ছে
পোস্টম্যান</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হাতি</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চুমুতে
চুমুতে পৃষ্ঠা শেষ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আর
– একটি হাতি রাখলাম</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমার
সাথে বন্ধুত্ব বজায় রাখতে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মায়ের
শেষ ইচ্ছার আলো জ্বলছে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লন্ঠন</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লন্ঠনের
আলো থেকে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তুমি বিদায় নিয়েছ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পালকি
যাচ্ছে পালকি</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আলো
ও অন্ধকারে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 183.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পড়ে আছে টিকিট</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বন্দর</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমার
ও আমার ভিতরে নেই </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কোনো
বাস ও ট্রাম</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চুপ
করে থাকলে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পড়ে
জাম</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জমে
ওঠে নেশা</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কু</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সিত
হওয়ার আগেই</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছেড়ে
যাই বন্দর</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পাথরের
কথা</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নামতে
</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নামতে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নামতে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কুয়ো</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জানতে
</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>জানতে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>জানতে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>গাছ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঘর
– সংসার নেই</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেন
পাথরের কথা মনে পড়ে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেন
পাথরের কথা মনে পড়ে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">উ</span></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সর্গপত্র</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সারাদিন
যীশুখৃষ্ট</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পায়ের
তলায় দুঃখ বাড়ছে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তলোয়ার
খুলে দিচ্ছে মঞ্চ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আগুন
শান্ত হয়ে বসে আছে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মঞ্চ
জুড়ে হাওয়া নাচছে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আজ
কয়েকটি ফুলের নামকরণ হলো</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আজ
শ্মশান - এর উদ্দেশ্যে লেখা হচ্ছে </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="tab-stops: 138.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>উ</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সর্গপত্র<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhygHLWKiV-KtLZ6IA-I_vgWTvli_dhJSlj5TjsE23JElNIR9chb04seHQtQFY6ohhlxMo0wYeyc-qGMk5h0DrgpaXJCSJlJY_Vgq7JH5yhgfudSzOGILthLVX2Ya2S40f41GhF6hTLWuU/s1600/Shyamal+Singha-1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="208" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhygHLWKiV-KtLZ6IA-I_vgWTvli_dhJSlj5TjsE23JElNIR9chb04seHQtQFY6ohhlxMo0wYeyc-qGMk5h0DrgpaXJCSJlJY_Vgq7JH5yhgfudSzOGILthLVX2Ya2S40f41GhF6hTLWuU/s640/Shyamal+Singha-1.jpg" width="640" /></a></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span class="Apple-style-span" style="font-family: Vrinda; font-size: x-large;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: 19px;">(চিত্রসৌজন্য : অতনু বন্দ্যোপাধ্যায় )</span></span></div>
</div>
anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-21332378696594039672013-08-30T19:32:00.000-07:002013-08-30T19:32:45.454-07:0073rD pOsT : বিহারীলাল চক্রবর্তীর 'সারদামঙ্গল'<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLqQC6137uDht_3fdMUsxwgLHx2EYaU3ykBiD6yQpuUVxdLth1xFKIKLVaCWAY_Zn6X2C4nHsTqKQf8UOQX1i6aCWRnGmYGZx4x751szDZ7bmKh8JhfMz3CPGuXxBob9Ahoh3LwAHbvek/s1600/bihari.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLqQC6137uDht_3fdMUsxwgLHx2EYaU3ykBiD6yQpuUVxdLth1xFKIKLVaCWAY_Zn6X2C4nHsTqKQf8UOQX1i6aCWRnGmYGZx4x751szDZ7bmKh8JhfMz3CPGuXxBob9Ahoh3LwAHbvek/s400/bihari.jpg" width="345" /></a></div>
<br />
<br />
<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">........বিহারীলাল
চক্রবর্ত্তী......</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>(কাব্যগ্রন্থ- </span></i></b><b><i><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘বঙ্গসুন্দরী’<span lang="BN">, </span>‘সঙ্গীত-শতক’<span lang="BN">, </span>‘সারদামঙ্গল<span lang="BN"> </span>’<span lang="BN">,</span><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span></i></b><b><i><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘মায়াদেবী<span lang="BN"> </span>‘<span lang="BN">, </span>‘শর</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">ৎ</span></i></b><b><i><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাল’,’ধুমকেতু’,’দেবরানী’,<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">’বাউল বিংশতি’,<span lang="BN"> </span>‘সাধের আসন’,’কবিতা ও সঙ্গীত’<span lang="BN">, </span>‘<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিসর্গ-সন্দর্শন’<span lang="BN">, ‘বন্ধু-বিয়োগ’ , ‘প্রেম-প্রবাহিনী’ , ‘স্বপ্ন-দর্শন’)</span><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রবীন্দ্রনাথ তখন যুবক আর জ্যেষ্ঠ সহোদর
দ্বিজেন্দ্রনাথ বিহারীলালের একনিষ্ঠ<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>অনুরাগী।‘সঙ্গীত শতক’ পাঠে মুগ্ধ হয়ে তিনি বলতেন-“ বিহারীলালের হাড়ে হাড়ে
প্রাণে প্রাণে কবিত্ব ঢালা থাকিত। তাহার রচনা তাঁহাকে যত বড় কবি বলিয়া পরিচয়
দেয়,তিনি তাহা অপেক্ষাও অনেক বড় কবি ছিলেন।“ সেসময় ঠাকুরবাড়িতে আসত বিহারীলালের
‘অবোধবন্ধু’ নামক মাসিক পত্রিকা আর সেই অবোধবন্ধুর বন্ধুত্বেই কোথাও ধরা পড়েছিল
যুবক রবীন্দ্রনাথের সাদা কাগজের দরজাগুলো।তাঁর পরবর্তী জীবন ও শিল্পসাহিত্যের
প্রস্তাব ও পরিচিতির এই সেই ফুটনোট। সুদীর্ঘ দুপুরে দাদার বইয়ের আলমারী থেকে চুরি
করে পড়তেন ‘বঙ্গদর্শন’,’সংগীত-শতক’’,বা ‘সারদামঙ্গল’ এর মত বিহারীলালের
যুগোত্তীর্ণ সৃষ্টিগুলোকে। রবীন্দ্রনাথার সম্মোহিত দৃষ্টি, জীবন কোলাহলের
প্রেক্ষিতে বিহারীলালের মাঝেই কোথাও খুঁজে নিচ্ছিল আত্মসারা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">ৎ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সসার,এক মনগ্র প্রস্তুতি।কবির নিজের সুর খুঁজে পাচ্ছিলেন
ভবিষ্যতের এক বিশ্বকবি। রবীন্দ্রনাথের নিজের কথাতেই-“</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">বাংলা ভাষায় বোধ করি সেই প্রথম মাসিক
পত্র বাহির হইয়াছিল যাহার রচনার মধ্যে একটা স্বাদবৈচিত্র্য পাওয়া যাইত। বর্তমান
বঙ্গসাহিত্যের প্রাণসঞ্চারের ইতিহাস যাঁহারা পর্যালোচনা করিবেন তাঁহারা অবোধবন্ধুকে
উপেক্ষা করিতে পারিবেন না। বঙ্গদর্শনকে যদি আধুনিক বঙ্গসাহিত্যের প্রভাতসূর্য বলা
যায় তবে ক্ষুদ্রায়তন অবোধবন্ধুকে প্রত্যুষের শুকতারা বলা যাইতে পারে।“ রবীন্দ্রনাথের
প্রাথমিক বিকাশে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>বিহারীলালের প্রভাব বা
অনুপ্রেরনা অস্বীকার করা যায় না,ঠিক যেভাবে অস্বীকার করা যায় না বাংলা সাহিত্যের
দীর্ঘ ইতিহাসে বিহারীলালের উপস্থিতি।ভাষার অফুরান আলোকে সে যেন জেগে থাকার এক
অনুভূত উচ্চারন। রবীন্দ্রনাথের ‘বনফুল’, ‘ভগ্নহৃদয়’,বা ‘কবিকাহিনী’ তে হয়ত তাঁর
সুস্পষ্ট প্রভাবও রয়েছে কিন্তু বিহারীলাল প্রসঙ্গে এ তথ্য যতটা না প্রাসঙ্গিক তার
চেয়েও প্রাসঙ্গিক এক কবির একাধিক কবির প্রাণনা হয়ে ওঠা প্রেরণা হয়ে ওঠা বিষয়টি ,নির্ভরতা
ও নির্বাচন হয়ে ওঠার প্রসঙ্গটি।কেবল রবীন্দ্রনাথ নয়,সমসাময়িক উদীয়মান কবি ও
লেখকদের মধ্যে অধরলাল সেন, সুরেশচন্দ্র সমাজপতি,রসময় লাহা,অক্ষয়কুমার বড়াল,নগেন্দ্রনাথ
গুপ্ত প্রমুখরা বিহারীলালের একনিষ্ঠ ভক্ত ছিল বলা চলে,অক্ষয়কুমার তাঁকে গুরু বলেও
মানতেন ঠিক যেমন রবীন্দ্রনাথ তাঁকে বলতেন ‘ভোরের পাখি’।এমনকি রবীন্দ্রনাথের
মানসচরিত্র গঠনে যে কাদম্বরী দেবীর উপস্থিতি অনস্বীকার্য ,তিনিও বিহারীলালের কবিতার
পরম ভক্ত ছিলেন, কবির নিজের কবিতারই কয়েক লাইন বুনে আসন করে উপহার দেন কাদম্বরী
দেবী। স্বাভাবিকভাবেই ‘সারদামঙ্গল’ বা ‘বঙ্গসুন্দরী’ এর মত কাব্যনাটিকাগুলো বার
বার<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>রবীন্দ্রনাথের রসজ্ঞ মননে বিস্ময়ের
সঞ্চার করে যায়।১৩০১ সালে ‘সাধনা’ পত্রিকায় বিহারীলালের মৃত্যুর পর তাঁর প্রতি
এভাবেই ঋনস্বীকার করেছিলনে রবীন্দ্রনাথ।–“এমন নির্মল সুন্দর ভাষা, এমন ভাবের আবেগ,
কথার সহিত এমন সুরের মিশ্রণ আর কোথাও পাওয়া যায় না; বর্তমান সমালোচক এককালে
“বঙ্গসুন্দরী’ “সারদামঙ্গলে’র কবির নিকট হইতে কাব্যশিক্ষার চেষ্টা করিয়াছিল, কতদূর
কৃতকার্য হইয়াছে বলা যায় না, কিন্তু এই শিক্ষাটি স্থায়ীভাবে হৃদয়ে মুদ্রিত হইয়াছে
যে, সুন্দর ভাষা কাব্যসৌন্দর্যের একটি প্রধান অঙ্গ; ছন্দে এবং ভাষার সর্বপ্রকার
শৈথিল্য কবিতার পক্ষে সাংঘাতিক।“ <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিহারীলাল
প্রসঙ্গে কবিগুরুকে <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>টেনে আনার একটাই
যৌক্তিকতা,তা রবীন্দ্রনাথকে প্রকাশের নয় বরং অপ্রকাশিত, সাধারন্যে কবিতা প্রচারের
লালসাহীন এক ভাষাসন্ন্যাসীর সামান্যতম মূল্যায়ণের প্রচেষ্টা।যা কোথাও ভবিষ্যত কবির
প্রস্তুতি যা কোথাও জগ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">ৎ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> ঘুরে আসা চেতনার
এক অনন্য এককে ফিরে আসা।‘বঙ্গসুন্দরী’ র বিহারীলাল যখন বলেন- “ প্রিয়তম সখা
সহৃদয়!/প্রভাতের অরুণ উদয়,/হেরিলে তোমার পানে,/তৃপ্তি দীপ্তি আসে প্রাণে,/মনের
তিমির দূর হয়।“- তখন মনে হয় বাংলা কবিতারই এক সরল মুখ কোথাও বিহারীলালের চোখদুটিকে
আঘাত করছে সপ্রতিভ উড্ডীন থেকে।সাধু ভাষার মাঝেও কবিতার বিষয় ও প্রসঙ্গকে সেই যুগে
বিহারীলালই<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আধ্যাত্মিক অর্জনের পাশাপাশি
দিয়েছিলেন বস্তুজগতের বিবিধতা।তাঁর শ্লোকগুলি শরীরের ভেতরের তন্ময় ধ্যানকেই শ্রেষ্ঠতা
দেয়,সংগীতসুধা দেয়, শাসনকাল পেরিয়ে যেতে দেয় সংরক্ষনবাদীদের।‘সারদা-মঙ্গলে’ এও বিহারীলাল
দেবী স্বরস্বতীকে কেবল চিরায়ত ঈশ্বরী রূপে দেখেননি বরং সওয়াল জবাব করেছেন
অগ্রন্থিত প্রকারভেদগুলোর,বেছে নিয়েছেন ঈশ্বরীর অজুহাতে লুকিয়ে থাকা পৃথিবীর
মুখগুলো।জননী,কন্যা,প্রেয়সী এমনই বহুবিধ জীবনধারার বিণ্যাসে উঠে এসেছে এক
প্রচ্ছন্ন প্রমাণ, থাকার ভেতরেও আরও এক থাকা।বিহারীলালের মৃত্যুতে ‘চিকি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">ৎ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সাতত্ত্ব-বিজ্ঞান এবং সমীরণ’ নামক মাসিকপত্রে প্রকাশিত
প্রবন্ধে লেখা হয়েছিল-“ সারদা-মঙ্গল বুঝিতে বিস্তৃত প্রাণ চাই। ‘সারদা-মঙ্গল’ কবি
ভিন্ন অন্যে বুঝিবে না। এইজন্য বলিতে হয়,বিহারীলাল কবির কবি”। <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 357.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in; text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিহারীলালের
প্রায় সব কটি কাব্যগ্রন্থকেই কাব্য নাটিকা বলা যেতে পারে,যার ফলে আলাদা আলাদা অংশ
পড়ে কবিতার সার্বিক বোধ উদ্ধার অনেকাংশেই অসম্ভব,তাই পাঠকের সম্পূর্ণ অনুচেতনার উ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">ৎ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সে পৌঁছতে এবং অবশ্যই পরিসরের স্বল্পতাকে মান্য দিয়ে
পূর্ণাঙ্গ ‘সারদা-মঙ্গল’’এই রইল একবিংশ শতকে দাঁড়িয়ে একশ বছর আগের এক কবির
অনুসন্ধান, এক কুয়াশা সূদূর সংবেদনের কাছে সামান্য হয়ে ওঠা-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সারদামঙ্গল</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রথম সর্গ<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">----<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গীতি<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ললিত –আড়াঠেকা<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওই কে অমরবালা
দাঁড়ায়ে উদয়াচলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুমন্ত
প্রকৃতি-পানে চেয়ে আছে কুতুহলে!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চরন-কমলে লেখা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আধ আধ রবি-রেখা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সর্ব্বাঙ্গে
গোলাপ-আভা,সীমন্তে শুকতারা জ্বলে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যোগে যেন পায়
স্ফূর্ত্তি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সদয়া
করুণামূর্ত্তি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিতরেন হাসি
হাসি শান্তি সুধা ভূমণ্ডলে ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হয় হয় প্রায়
ভোর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভাঙো ভাঙো
ঘুম-ঘোর<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুস্বপ্নরূপ্নী
উনি,উষারানী সবে বলে ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিরল তিমিরজাল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শুভ্র অভ্র
লালে-লাল<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মগন তারকারাজি
গগনের নীল জলে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তরুণ-কিরণাননা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জাগে সব
দিগঙ্গনা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জাগেন পৃথিবী
দেবী সুমঙ্গল কোলাহলে ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এস মা উষার সনে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বীনাপাণি
চন্দ্রাননে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রাঙা চরন
দু-খানি রাখ হৃদয়-কমলে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কে তুমি
ত্রিদিবদেবী বিরাজ হৃদি-ক মলে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নধর নগনা লতা
মগনা কমলদলে ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মুখখানি ঢল ঢল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আলুথালু কুনতল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সনাল</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> কমল দুটি হাসে
বাম করতলে !<b><o:p></o:p></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কপোলে সুধাংশু
ভাস,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অধরে অরুণ হাস,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নয়ন
করুণাসিন্ধু প্রভাতের তারা জ্বলে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাথা থুয়ে
পয়োধরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোলে বীণা খেলা
করে-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্বর্গীয় অমিয়
স্বরে জানিনে কি কথা বলে !</span><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৪-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভাব-ভরে
মাতোয়ারা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যেন
পাগলিনীপারা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আহ্লাদে
আপনা-হারা মুগুধা মোহিনী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিশান্তের
শুকতারা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চাঁদের সুধার
ধারা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মানস-মরালী মম
আনন্দ-রূপিনী !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তুমি সাধনের
ধন,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জান সাধকের মন,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এখন আমার আর
কোন খেদ নাই মলে !</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৫-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নাহি চন্দ্র
সূর্য্য-তারা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনল
হিল্লোল-ধারা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিচিত্র বিদ্যু</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> দাম
দ্যুতি ঝলমল;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তিমিরে নিমগ্ন
ভব ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নীরব নিস্তব্ধ
সব,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেবল মরুতরাশি
করে কোলাহল !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৬-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হিমাদ্রি শিখর
পরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আচম্বিতে আলা
করে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অপরূপ জ্যোতিং
ওই পূণ্য তপোবন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিকচ নয়নে চেয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসিছে দুধের
মেয়ে,-</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তামসী
–তরুণ-ঊষা কুমারীরতন ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিরণে ভুবন
ভরা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসিয়ে জাগিল
ধরা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসিয়ে জাগিল
শূন্যে দিগঙ্গনাগণ ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসিল অম্বরতলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পারিজাত দলে
দলে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসিল মানস-সরে
কমল-কানন ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৭-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হরিনী মেলিল
আঁখি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিকুঞ্জে
কূঞ্জিল পাখী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বহ্ল সৌরভ মাখা
শীতল সমীর ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভাঙ্গিল মোহের
ভুল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জাগিল মানবকূল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হেরিয়ে তরুণ
উষা আনন্দে অধীর !</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৮-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অম্বরে
অরুণোদয়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তলে দুলে দুলে
বয়<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তমসা তটিনী
রানী কুলু কুলু স্বনে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিরখি লোচনলোভা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পুলিন
বিপিন-শোভা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভ্রমেণ
বাল্মীকি মুনি ভাব-ভোলা মনে ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৯-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শাখি-শাখে
রস-সুখে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ক্রৌঞ্চ
ক্রৌঞ্চী মুখে মুখে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কতই সোহাগ করে
বসি দু-জনায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হানিল শবরে
বাণ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নাশিল ক্রৌঞ্চের
প্রাণ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রুধি</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রে আপ্লুত পাখা
ধরনী লুটায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১০-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ক্রৌঞ্চী প্রিয়
সহচরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘেরে ঘেরে শোক
করে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অরণ্য পুরিল
তার কাতর ক্রন্দনে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চক্ষে করি দরশন<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জড়িমা -জড়িত
মন,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করুণ হৃদয় মুনি
বিহ্বলের প্রায়;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সহসা ললাটভাগে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জ্যোতির্ম্ময়ী<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কন্যা জাগে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জাগিল বিজলী
যেন নীল নব ঘনে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিরণে কিরণময়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিচিত্র
আলোকোদয়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ম্রিয়মাণ
রবিচ্ছবি,ভুবন উজলে ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চন্দ্র নয়,
সূর্য্য নয়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সমুজ্জল
শান্তিময়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঋষির ললাটে আজি
না জানি কি জ্বলে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিরণ-মণ্ডলে
বসি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জ্যোতির্ম্ময়ী
সুরূপসী<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যোগীর ধ্যানের
ধন ললাটিকা মেয়ে ;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নামিলেন ধীর
ধীর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দাঁড়ালেন হয়ে
স্থির,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মুগ্ধ নেত্রে
বাল্মীকির মুখ-পানে চেয়ে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৩-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করে
ইন্দ্রধনুবালা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গলায় তারার
মালা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সীমন্তে
নক্ষত্র জ্বলে, ঝলমলে কানন,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কর্ণে কিরণের
ফুল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দোদুল চাঁচর
ঢুল<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উড়িয়ে ছড়িয়ে
পড়ে ঢাকিয়ে আনন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৪-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসি-হাসি
শশি-মুখা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কতই কতই সুখী!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মনের মধুর
জ্যোতিঃ উছলে নয়নে ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কভু হেসে ঢল
ঢল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কভু রোষে
জ্বলজ্বল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিলোচন ছলছল
করে প্রতিক্ষণে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৫-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করুণ
ক্রন্দন-রোল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উত উত উতরোল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চমকি বিহ্বলা
বালা চাহিলেন ফিরে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হেরিলেন
রক্ত-মাখা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মৃত ক্রৌঞ্চ
ভগ্ন-পাখা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাঁদিয়ে
কাঁদিয়ে ক্রৌঞ্চী ওড়ে ঘিরে ঘিরে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৬-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একবার সে
ক্রৌঞ্চীরে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর বার
বাল্মীকিরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নেহারেন ফিরে
ফিরে, যেন উন্মাদিনী !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাতরা করুণা
ভরে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গান সকরুণ
স্বরে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধীরে ধীরে বাজে
করে বীণা বিষাদিনী !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৭-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সে শোক-সংগীত
কথা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শুনে কাঁদে
তরু-লতা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তমসা আকুল হয়ে
কাঁদে উভরায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিরখি
নন্দিনীছবি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গদগদ আদি কবি-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অন্তরে
করুণা-সিন্ধু উথলিয়া ধায়<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৮-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রোমাঞ্চিত
কলেবর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">টলমল থরথর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রফুল্ল কপোল
বহি বহে অশ্রুজল !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হে যোগেন্দ্র !
যোগাসনে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঢুলু ঢুলু
দু-নয়নে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিভোর বিহ্বল
মনে কাঁহারে ধেয়াও ?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কমলা ঠমকে হাসি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছড়ান রতনরাশি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অপাঙ্গে
ভ্রূ-ভঙ্গে আহা ফিরে নাহি চাও !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভাবে ভোলা খোলা
প্রাণ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ইন্দ্রাসনে
তুচ্ছ জ্ঞান,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসিয়ে পাগল
বলে পাগল সকল !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৯-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এমন করুণা মেয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আছে যাঁর মুখ
চেয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছলিতে এসেছ
তাঁরে কেন গো চপলা?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হেরে কন্যা
করুণায়<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শোক তাপ দূরে
যায়,-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি কাজ-কি কাজ
তাঁর তোমায় কমলা !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২০-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এস মা
করুণা-রানী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ও বিধূ-বদনখানি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হেরি
,হেরি,আঁখি ভরি হেরি গো আবার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শুনে সে উদার
কথা-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জুড়াক মনের
ব্যথা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এস আদরিনী বানী
সমুখে আমার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যাও লক্ষী
অলকায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যাও লক্ষী
অমরায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এস-না এ
যোগি-জন-তপোবনে আর !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ব্রহ্মার
মানস-সরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফুটে ঢলঢল করে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নীল জলে মনোহর
সুবর্ণ-নলিনী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাদপদ্ম রাখি
তায়<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসি হাসি ভাসি
যায়<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ষোড়শী রূপসী
বামা পূর্ণিমা যামিনী !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোটি শশী
উপহাসি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উথলে
লাবন্যরাশি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তরল দর্পণে যেন
দিগন্ত আবরে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আচম্বিতে অপরূপ<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রূপসীর
প্রতিরূপ<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসি হাসি ভাসি
ভাসি উদয় অম্বরে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৩-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফটিকের নিকেতন,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দশ দিকে দরপণ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিমল সলিল যেন
করে তক তক;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুন্দরী
দাঁড়ায়ে তায়<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসিয়ে যে দিকে
চায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই দিকে হাসে
তার কুহকিনী ছায়া।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নয়নের সঙ্গে
সঙ্গে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুরিয়া বেড়ায়
রঙ্গে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অবাক দেখিলে,হয়
অমনি অবাক; চক্ষে পড়ে না পলক !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তেমনি মানস-সরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">লাবণ্য দর্পন
ঘরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দাঁড়ায়ে
লাবণ্যময়ী দেখিছেন মায়া ।-</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৪-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যেন তাঁরে হেরি
হেরি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শূন্যে শূন্যে
ঘেরি ঘেরি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রূপসী চাঁদের
মালা ঘুরিয়া বেড়ায়;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চরন-কমল-তলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নীল নভ নীল জলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাঞ্চন-কমলরাজি
ফুটে শোভা পায় !</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৫-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চাহিয়ে তাঁদের
পানে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আনন্দ ধরে না
প্রাণে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আনত আননে হাসি
জল-তলে চান;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তেমনি
রূপসী-মালা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চারি দিকে করে
খেলা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অধরে মৃদুল
হাসি আনত বয়ান !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৬-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রূপের ছটায়
ভুলি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শ্বেত শতদল
তুলি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আদরে পরাতে যান
সীমন্তে সবার;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাঁরাও তাঁহারি
মত<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পদ্ম তুলি
যুগপত<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পরাতে আসেন সবে
সীমন্তে তাঁহার ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৭-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অমনি স্বপন
প্রায়<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিভ্রম
ভাঙ্গিয়া যায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চমকি আপন-পানে
চাহেন রূপসী ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চমকে গগনে
তারা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভূধরে
নির্ঝর-ধারা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চমকে চরন-তলে
মানস সরসী ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৮-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কুবলয় –বনে বসি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিকুঞ্জ-শারদ-শশী<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ইতস্তত শত শত
সুর-সীমন্তিনী<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সঙ্গে সঙ্গে
ভাসি যায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনিমেষে দেখে
তায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যোগাসনে যেন সব
বিহ্বলা যোগিনী !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৯-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিবে এক পরিমল<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বহে বহে অবিরল
!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শান্তিময়ী
দিগঙ্গনা দেখেন উল্লাসে ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শূন্যে বাজে
লীনা বাঁশী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সৌদামিনী ধায়
হাসি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সংগীত অমৃত
রাশি উথলে বাতাসে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তীরে ঘোড়া,ষোড়
করে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অমর কিন্নর নরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সমস্বরে স্তব
করে, ভাসে অশ্রুজলে-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অমর কিন্নর নরে
ভাসে অশ্রুজলে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩০-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তোমারে হৃদয়ে
রাখি-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সদানন্দ মনে
থাকি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শ্মশান অমরাবতী
দু-ই ভাল লাগে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গিরিমালা ,
কুঞ্জবন,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গৃহ,নাট-নিকেতন,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যখন যেখানে
যাই, যাও আগে আগে।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জাগরনে জাগ
হেসে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুমালে ঘুমাও
শেষে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্বপনে
মন্দার-মাল পরাইয়ে দাও গলে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যত মনে অভিলাষ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তত তুমি
ভালবাস,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তত মন প্রাণ
ভোরে আমি ভালবাসি;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভক্তি ভাবে এক
তানে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মজেছি তোমার
ধ্যানে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কমলার ধন-মানে
নহি অভিলাষী ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">থাক হৃদে জেগে
থাক,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রূপে মন ভোরে
রাখ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তপোবনে ধ্যানে
থাকি এ-নগর কোলাহলে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তুমিই মনের
তৃপ্তি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তুমি নয়নের
দীপ্তি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তোমা-হারা হলে
আমি প্রাণ-হারা হই;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করুণা –কটাক্ষে
তব<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাই প্রাণ
অভিনব,-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অভিনব
শান্তিরসে মগ্ন হয়ে রই!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যে কদিন আছে
প্রাণ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করিব তোমায়
ধ্যান,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আনন্দে ত্যেজিব
তনু ও রাঙা চরন তলে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩৩-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অদর্শন হলে
তুমি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ত্যজি লোকালয়
ভূমি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অভাগা বেড়াবে
কেঁদে নিবিড় গহনে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হেরে মোরে
তরু-লতা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিষাদে কবে না
কথা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিষন্ন
কুসুমকুল বন-ফুল-বনে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘হা দেবী,হা
দেবী,’ বলি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গুঞ্জরি
কাঁদিবে অলি;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নীরবে
হরিনীবালা ভাসিয়ে নয়ন-জলে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩৪-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নির্ঝর ঝর্ঝর
রবে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পবন পূরিয়ে যবে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আঘোষিবে
সুরপুরে কাননের করুণ ক্রন্দন-হাহাকার,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তখন টলিবে হায়
আসন তোমার,-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হায় রে, তখন
মনে পড়িবে তোমার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হেরিবে কাননে
আসি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অভাগার
ভস্মরাশি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অথবা হাড়ের
মালা, বাতাসে ছড়ায়;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করুণা জাগিবে
মনে-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধারা ববে
দু-নয়নে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নীরবে দাঁড়ায়ে
রবে, প্রতিমার প্রায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩৫-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভেবে সে শোকের
মুখ –<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিদরে আমার
বুক,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মরিতে পারিনে
তাই আপনার হাতে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেঁধে মারে, কত
সয় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জীবন
যন্ত্রনাময়-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছারখার চুরমার
বিনি বজ্রঘাতে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অন্তরাত্মা জর
জর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জীর্ণারণ্য
চরাচর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কুসুম-কানন-মন
বিজন শ্মশান !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি করিব, কোথা
যাব ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোথা গেলে দেখা
পাব,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হৃদি-কমল-বাসিনী
কোথা রে আমার?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোথা সে
প্রাণের আলো,-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পূর্ণিমা-চন্দ্রিমা-জাল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোথা সেই সুধা
মাখা সহাস বয়ান?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোথা গেলে
সঞ্জীবনী?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মণি-হারা মহা
খনি-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অহো ! সেই
হৃদি-রাজ্য কি ঘোর আঁধার!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তুমি তো পাষাণ
নও,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখে কোন
প্রাণে সও?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অয়ি,সুপ্রসন্ন
হও কাতর পাগলে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">------------<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দ্বিতীয় সর্গ<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">----<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গীতি<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রাগিনী
কালাংড়া- তাল য</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">ৎ</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হারায়েছি-হারায়েছি
রে, সাধের স্বপনের ললনা !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মানস – মরালী
আমার কোথা গেল বল না !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কমল-কাননে
বালা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করে কত
ফুল-খেলা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আহা, তার মালা
গাঁথা হল না !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রিয়
ফুলতরুগণ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুধাকর, সমীরন,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বল,বল,ফিরে কি
আর পাব না?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন এল চেতনা !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">---------------</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আহা সে পুরুষবর<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">না জানি কেমনতর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দাঁড়ায়ে
রজতগিরি অটল সুধীর !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উদার ললাট ঘটা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">লোচনে
বিজলী-ছটা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিটোল বুকের
পাটা, নধর শরীর ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সৌম্যমূর্ত্তি
স্ফুর্তি ভরা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পিঙ্গল বল্কল
পরা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নীরদ-তরঙ্গ-লীলা
জটা মনোহর;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শুভ্র অভ্র
উপবীত<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উরস্থলে
বিলম্বিত,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যোগপাটা
ইন্দ্রধনু বাজিছে সুন্দর ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কুসুমিতা লতা
ভালে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শ্মশ্রুরেখা
শোভে গালে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করেতে অপূর্ব্ব
এক কুসুম-রতন;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চাহিয়ে
ভুবন-পানে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি যেন
উদয়-প্রাণে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অধরে ধরে না
হাসি-শশীর কিরণ !</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৪-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি এক বিভ্রম
ঘটা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি এক বদন ছটা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি এক উছলে
অঙ্গে লাবণ্য-লহরী !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মন্দাকিনী আসি
কাছে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">থমকে দাঁড়ায়ে
আছে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">থ মকে দাঁড়ায়ে
দেখে অমর অমরী !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৫-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নধর মন্দারাজি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নবীন পল্লবে
সাজি-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দূরে দূরে ধীরে
ধীরে ঘেরিয়ে দাঁড়ায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গরজি গভীর
স্বরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জলধর শিরপরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করি করি
জয়ধ্বনি চলে দুলে দুলে ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তড়িত ললিত বালা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করে লুকোচুরি
খেলা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সহসা সম্মুখে
দেখে চমকে পালায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অপ্সরা বাঁশরী
করে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দাঁড়ায়ে শিখরী
পরে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আনন্দে-বিজয়-গান-গায়-প্রাণ
খুলে ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৬-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দিগঙ্গনা
কুতূহলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সমীর-হিল্লোল-ছলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বরষে মন্দার
ধারা আবরি গগন ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমোদে আমোদময়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অমৃত উথলে বয়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ত্রিদশ-আলয় আজি
আনন্দে মগন ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জ্যোতির্ম্ময়
সপ্ত ঋষি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রভায় উজলি
দিশি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সম্ভ্রমে
কুসুমাঞ্জলি, অর্পিছেন পদতলে ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৭-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সে মহাপুরুষ –
মেলা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সে
নন্দনবন-খেলা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সে
চির-বসন্ত-বিকশিত ফুলহার,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিছুই হেথায়
নাই;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মনে মনে ভাবি
তাই,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি দেখে আসিতে
মন সরিবে তোমার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৮-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেমনে বা তোমা
বিনে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দীর্ঘ দীর্ঘ
রাত্র দিনে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুদীর্ঘ জীবন
জ্বালা সব অকাতরে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কার আর মুখ
চেয়ে-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অবিশ্রাম যাব
বেয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভাসায়ে তনুর
তরী অকূল সাগরে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৯-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন গো
ধরনী-রানী<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিরস বদনখানি ?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন গো বিষন্ন
তুমি উদার আকাশ ?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন প্রিয় তরু
লতা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ডেকে নাহি কহ
কথা?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন রে
হৃদয়-কেন শ্মশান-উদাস ?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১০-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোন সুখ নাই
মনে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সব গেছে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তার সনে;’<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খোলো হে অমরগণ
স্বরগের দ্বার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বল, কোন
পদ্মবনে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">লুকায়েছে
সংগোপনে?-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখিব কোথায় আছে
সারদা আমার!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অয়ি, এ কি,
কেন, কেন,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিষন্ন হইলে
হেন?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আনত
আনন-শশী,আনত নয়ন,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অধরে মন্থরে
আসি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কপোলে মিলায়
হাসি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">থর থর ওষ্ঠোধর,
স্ফোরে না বচন ।</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তেমন অরুণ রেখা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন কুহেলিকা
ঢাকা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রভাত-প্রতিমা
আজি কেন গো মলিন ?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বল, বল,
চন্দ্রাননে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কে ব্যথা দিয়েছে
মনে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কে এমন-কে একন
হৃদয়-বিহীন!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৩-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বুঝিলাম
অনুমানে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করুণা-কটাক্ষ-দানে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চাবে না আমার
পানে,কবেও না কথা !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন যে কবে না,
হায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হৃদয় জানিতে
চায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সরমে কি বাধে
বানী,মরমে বা বাজে ব্যথা !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৪-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যদি
মর্ম্ম-ব্যথা নয়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন অশ্রুধারা
বয়?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেববালা ছল-কলা
জানে না কখন ;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সরল<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মধুর প্রাণ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সতত মুখেতে
গান,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আপন বীনার তানে
আপনি মগন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৫-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অয়ি, হা, সরলা
সতী<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সত্যরূপা
সরস্বতী !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চির-অনুরক্ত
ভক্ত হয়ে কৃতাঞ্জলি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পদ-পদ্মাসন
কাছে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নীরবে দাঁড়ায়ে
আছে-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি করিবে,কোথা
যাবে,দাও অনুমতি !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্বরগ-কুসুম-মালা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নরক-জ্বলন-জ্বালা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধরিবে প্রফুল্লমুখে
মস্তকে সকলি ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তব আজ্ঞা
সুমঙ্গল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যাই যাব রসাতল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চাই নে এ
বরমালা, এ অমরাবতী !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৬-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নরকে নারকী-দলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মিশিগে মনের
বলে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পরাণ কাতর হলে
ডাকিব তোমায়;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যেন দেবী
সেইক্ষণে-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অভাগারে পড়ে
মনে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঠেল না চরণে
দেখো, ভুল না আমায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৭-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অহহ! কিসের তরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অভাগা নরকে
জরে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মরু-মরু-মরুময়
জীবন লহরী !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ বিরস
মরূভূমে-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সকলি আচ্ছন্ন
ধূমে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোথাও একটিও আর
নাহি ফোটে ফুল !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কভু মরীচিকা
মাঝে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিচিত্র কুসুম
রাজে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উঃ ! কি বিষম
বাজে, যেই ভাঙে ভুল !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এত যে
যন্ত্রনা-জ্বালা ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অবমান,অবহেলা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অবু কেন প্রাণ
টানে ! কি করি, কি করি !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৮-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তেমন আকৃতি ,
আহা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভাবিয়ে ভাবিয়ে
যাহা-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আনন্দে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>উন্মত্ত মন, পাগল পরাণ;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সে কি গো এমন
হবে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মোর দুখে সুখে
রবে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাঁদিয়ে ধরিলে
কর, ফিরাবে বয়ান ?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৯-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভাবিতে পারিনে
আর !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অন্ধকার-অন্ধকার-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঝটিকার ঘূর্ণি
ঘোরে মাথার ভিতর!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তরঙ্গিয়া
রক্তরাশি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নাকে মুখে চোখে
আসি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেগে যেন ভেঙে ফেলে;
ধর,ধ র,ধর !-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২০-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধর আত্মা,
ধৈর্য্য ধর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছি ছি ! একি কর
কর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মর যদি , মরা
চাই মানুষের মত !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">থাকি বা
প্রিয়ার বুকে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যাই বা
মরণ-মুখে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ আমি,আমিই রব;
দেখুক জগত ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মহান মনেরি তরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জ্বালা জ্বলে
চরাচরে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পুড়ে মরে
ক্ষুদ্রেরাই পতঙ্গের প্রায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জ্বলুক যতই
জ্বলে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পর জ্বালা-মালা
গলে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নীলকন্ঠ –কন্ঠে
জ্বলে হলাহল দ্যুতি !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হিমাদ্রিই
বক্ষপরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সহে ব্রজ
অকাতরে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জঙ্গল জ্বলিয়া
যায় লতায় পাতায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অস্তাচলে চলে
রবি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেমন প্রশান্ত
ছবি !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তখনো কেমন আহা
উদার বিভূতি।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হা ধিক অধীর
হেন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখেও দেখ না
কেন<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দুখে দুখী অশ্রুমুখী
প্রাণ-প্রতিমায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রণয় পবিত্র
ধনে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সন্দেহ করো না
মনে,-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নাগরদোলায় দোলা
শিশুরি মানায় ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সারদা সরলা
বালা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সবে না সন্দেহ
জ্বালা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ব্যথা পাবে
সুকোমল হৃদয়-কমলে !</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>------------<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তৃতীয় সর্গ<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">----<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গীতি<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রাগিনী
বিভাস-তাল আড়াঠেকা<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিরাজ সারদে
কেন এ ম্লান কমলবনে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আজো কিরে
অভাগিনী ভালবাস মনে মনে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মলিন নলিন বেশ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মলিন চিকণ কেশ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মলিন মধুর
মূর্ত্তিম, হাসি নাই চন্দ্রাননে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মলিন কমল-মালা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মলিন
মৃণাল-বালা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর সে অমৃত
জ্যোতি জ্বলেনাক বিলোচনে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চির আদরিনী
বীণা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন, যেন
দীনহীনা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুমায়ে পায়ের
কাছে পড়ে আছে অচেতনে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জীবন-কিরণ-রেখা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অস্তাচলে দিল
দেখা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ হৃদি-কমল
দেবী ফুটিবে না আর !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যাও বীণা লয়ে
করে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ব্রহ্মার
মানস-সরে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রাজহংস কেলি
করে সুবর্ণ নলিনী-সনে ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-------------<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আজি এ বিষন্ন
বেশে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন দেখা দিলে
এসে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাঁদিলে,কাঁদালে,দেবী,জন্মের
মতন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পূর্ণিমা-প্রমোদ-আলো,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নয়নে লেগেছে
ভাল;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাঝেতে উথলে
নদী, দু পারে দু জন-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চক্রবাক
চক্রবাকী দু-পারে দু-জন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নয়নে নয়নে
মেলা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মানসে মানসে
খেলা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অধরে প্রেমের
হাসি বিষাদে মলিন;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হৃদয়-বীনার
মাঝে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ললিত রাগিনী
বাজে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মনের মধুর গান
মনেই বিলীন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই আমি, সেই তুমি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই এ
স্বরগ-ভূমি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই সব
কল্পতরু, সেই কুঞ্জবন;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই প্রেম,সেই
স্নেহ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই প্রাণ, সেই
দেহ,-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন মন্দাকিনী
–তীরে দু-পারে দু জন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৪-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আকুল ব্যাকুল
প্রাণ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মিলিবারে
ধাবমান;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন এসে অভিমান
সমুখে উদয়!-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কান্তি-শান্তি-ময়
তনু,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অপরূপ
ইন্দ্রধনু,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তেজে যেন জ্বলে
মন,অটল হৃদয় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৫-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাতর পরাণ পরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চেয়ে আছে
স্নেহভরে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নয়ন-কিরণ যেন
পীযুষ লহরী;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এমন পদার্থে
হেলি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যাব না, যাব না
ঠেলি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উভয় সঙ্কটে আজ
মরি যদি, মরি !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৬-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন গো পরের
করে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুখের নির্ভর
করে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আপনা আপনি সুখী
নহে কেন নর?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সদাশিব
সদানন্দ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সতী বিনে
নিরানন্দ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শ্মশানে ভ্রমেন
ভোলা খেপা দিগম্বর !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৭-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হৃদয়-প্রতিমা
লয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">থাকি থাকি সুখী
হয়ে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অধিক সুখের আশা
নিরাশা শ্মশান !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভক্তিভাবে সদা
স্মরি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মনে মনে পূজা
করি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জীবন-কুসুমাঞ্জলি
পদে করি দান ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৮-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বাসনা বিচিত্র
ব্যোমে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খেলা করে রবি
সোমে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পরিয়ে নক্ষত্র
তারা হীরকের হার,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রগাঢ়
তিমিররাশি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভুবন ভরেছে
আসি,-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অন্তরে জ্বলিছে
আলো, নয়নে আঁধার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৯-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিচিত্র এ মত্ত
দশা-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভাব ভরে যোগে
বসা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হৃদয়ে উদার
জ্যোতি কি বিচিত্র জ্বলে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি বিচিত্র
সুর-তান<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভরপুর করে
প্রাণ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কে তুমি গাহিছ
গান আকাশ-মন্ডলে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১০-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জ্যোতির প্রবাহ
মাঝে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিশ্ববিমোহিনী
রাজে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কে তুমি
লাবণ্য-লতা মূর্ত্তি মধুরিমা !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মৃদু মৃদু হাসি
হাসি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিলাও
অমৃতরাশি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আলোয় করেছ আলো
প্রেমের প্রতিমা !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফুটে ফুটে
অবিরল<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসে হাসে
শতদল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অবিরল
গুঞ্জরিয়ে ভ্রমর বেড়ায়;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সমীর সুরভিময়<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুখে ধীরে ধীরে
বয়<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">লুটায়ে চরণ-তলে
স্তুতি গান গায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আচম্বিতে এ কি
খেলা !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিবিড় নীরদমেলা
!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হা হা রে,
লাবণ্য বালা লুকাল, লুকাল !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এমন ঘুমের
ঘোরে-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জাগালে কে জোর
কোরে ?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সাধের স্বপন
আহা !-ফুরাল,ফুরাল !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৩-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বসন্তের
বনমালা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুমের রূপের
ডালা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মায়ার মোহিনী
মেয়ে স্বপন সুন্দরী !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মনের
মুকুর-তলে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পশিয়ে ছায়ার
ছলে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কর কত লীলা-খেলা
!-কতই লহরী !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৪-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোথা থেকে এস
তারা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাখিয়ে
সুধার<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ধারা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জুড়াতে কাতর
প্রাণ নিতান্ত সময়ে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">(লয়ে পশু পক্ষী
প্রানী<br />
ঘুমায় ধরনী-রনী,)<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোথাও চলিয়ে
যাও অরুণ উদয়ে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৫-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফের এ কি আলো
এল !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কই, কই , কোথা
গেল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন এল, দেখা
দিল, লুকাল আবার?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কে আমারে অবিরত<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খেপায় খেপার মত<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জীবন-কুসুম-লতা
কোথা রে আমার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৬-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোথা সে
প্রাণের পাখী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বাতাসে ভাসিয়ে
থাকি-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর কেন গান
কোরে ডাকে না আমায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বল দেবী
মন্দাকিনী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভেসে ভেসে
একাকিনী<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সোনামুখী
তরীখানি গিয়েছে কোথায়?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৭-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এই না তোমারি
তীরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখা আমি পেনু
ফিরে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তুলে কেন না রাখিনু
বুকের ভিতরে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হা ধিক রে
অভিমান,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গেল,গেল,গেল
প্রাণ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করাল কালিমা ওই
গ্রাসে চরাচরে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৮-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হারায়ে
নয়ন-তারা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হয়েছি জগত-হারা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ক্ষণে ক্ষণে
আপনারে হারাই হারাই !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওহে ভাই, দাও
বোলে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোন দিকে যাব
চোলে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ও কি ওঠে
জ্বোলে জ্বোলে?-কোথায় পালাই !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৯-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ও কি ও , দারুণ
শব্দ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আকাশ পাতাল
স্তব্ধ !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দারুণ আগুন
সুদু ধূ-ধূ-ধূ-ধূ ধায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তুমুল তরঙ্গ
ঘোর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি ঘোর ঝড়ের
জোর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাঁজর ঝাঁজর
মোর দাঁড়াই কোথায় !</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২০-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তবে কি সকলি
ভুল?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নাই কি প্রেমের
মূল?-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিচিত্র-গগন-ফুল
কল্পনা-লতার?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মন কেন রসে
ভাসে-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রাণ কেন
ভালবাসে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আদরে
পরিতে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>গলে সেই ফুল-হার ?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শত শত নর-নারী<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দাঁড়ায়েছে সারি
সারি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নয়ন খুঁজিছে
কেন, সেই মুখখানি?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হেরে হারা-নিধি
পায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">না হেরিলে
প্রাণ যায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এমন সরল সত্য
কি আছে না জানি !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফুটিলে প্রেমের
ফুল<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুমে মন ঢুল
ঢুল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আপন সৌরভে
প্রাণ আপনি পাগল;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই স্বর্গ
সুধা পানে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কত যে আনন্দ
প্রাণে,,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অমায়িক
প্রেমিকে তা জানেন কেবল ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৩-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নন্দন-নিকুঞ্জবনে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বসি শ্বেত
শিলাসনে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খোলা প্রানে
রতি –কাম বিহরে কেমন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আননে উদার
হাসি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নয়নে অমৃতরাশি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অপরূপ আলো এক
উজলে ভুবন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৪-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পারিজাত মালা
করে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চাহি চাহি
স্নেহভরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আদরে পরসপরে
গলায় পরায়;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মেজাজ গিয়েছে
খুলে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বসেছে দুনিয়া
ভুলে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুধার সাগর যেন
সমুখে গড়ায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৫-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি এক ভাবেতে
ভোর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি যেন নেশার
ঘোর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">টলিয়ে ঢলিয়ে
পড়ে নয়নে নয়ন;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গলে গলে
বাহুলতা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জড়িমা-জড়িত
কথা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সোহাগে সোহাগে
রাগে গল-গল মন!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৬-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করে কর থরথর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">টলমল কলেবর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গুরু গুরু দুরু
দুরু বুকের ভিতর;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তরুন অরুণ ঘটা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আননে আরক্ত
ছটা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অধ র-কমল দল
কাঁপে ধরথর !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৭-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রণয় পবিত্র
কাম,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুখ-স্বর্গ-মোক্ষ-ধাম!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আজি কেন হেরি
হেন মাতোয়ারা বেশ !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফুলধনু ফুলছড়ি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দূরে যায়
গড়াগড়ি;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রতির খুলিয়ে
খোঁপা আলুথালু কেশ !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৮-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিহ্বল পাগল
প্রাণে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চেয়ে সতী
পতি-পানে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গলিয়ে গড়িয়ে
কোথা চলে গেছে মন;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মুগ্ধ মত্ত
নেত্র দুটি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আধ ইন্দীবর
ফুটি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দুলু দুলু ঢুলু
ঢুলু করিছে কেমন!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৯-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আলসে উঠিছে
হাই,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুম আছে, ঘুম
নাই,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি যেন
স্বপন-মত চলিয়াছে মনে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুখের সাগরে
ভাসি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিবে প্রাণ
খোলা হাসি!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি এক লহরী
খেলে নয়নে নয়নে!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩০-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উথুলে উথুলে
প্রাণ<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উঠিছে ললিত
তান,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুমায়ে ঘুমায়ে
গান গায় দুই জন;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুরে সুরে সম
রাখি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ডেকে ডেকে ওঠে
পাখি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তালে তালে ঢলে
ঢলে সমীরণ !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কুঞ্জের আড়াল
থেকে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চন্দ্রমা
লুকায়ে দেখে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রণয়ীর সুখে
সদা সুখী সুধাকর।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সাজিয়ে মুকুল
ফুলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আহ্লাদেতে হেলে
দুলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চৌদিকে
নিকুঞ্জ-লতা নাচে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মনোহর ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সে আনন্দে
আনন্দিনী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উথলিয়ে
মন্দাকিনী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করি করি
কলধ্বনি বহে কুতূহলে !</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ ভুল প্রাণের
ভুল ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মর্ম্মে বিজড়িত
মূল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জীবনের
সঞ্জীবনী অমৃত-বল্লরী;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ এক নেশার
ভুল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অন্তরাত্মা
নিদ্রাকুল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্বপনে
বিচিত্ররূপা দেবী যোগেশ্বরী।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩৩-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কভু বরাভয় করে
,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চাঁদে যেন সুধা
ক্ষরে-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করেন মধুর
স্বরে অভয় প্রদান;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কখন গেরুয়া
পরা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভীষণ
ত্রিশূলধরা<br />
পদ-ভরে কাঁপে ধরা, ভূধব অধীর;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দীপ্ত সূর্য্য
হূতাশন<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধ্বক ধ্বক
দু-নয়ন,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হুঙ্কারে বিদরে
ব্যোম,লুকায় মিহির;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘোরঘট্ট অট্ট
হাসি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঝলকে পাবকরাশি
;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রলয় সাগরে
যেন উঠিছে তুফান!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩৪-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কভু আলুথালু
কেশে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শ্মশানের
প্রান্ত দেশে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জ্যোস্নায় আছেন
বসি বিষন্ন বদনে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গঙ্গার
তরঙ্গমালা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সমুখে করিছে
খেলা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চাহিয়ে তাদের
পানে উদাস নয়নে !<br />
<br />
<b>-৩৫-<o:p></o:p></b></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পবন আকুল হয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চিতা-ভস্ম-রজ
লয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শোকভরে ধীরে
ধীরে শ্রীঅঙ্গে মাখায়;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শ্বেত করবীর
বেলা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চামেলী মালতী
মেলা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছড়াইয়ে চারি
দিকে কাঁদিয়ে বেড়ায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩৬-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হায়! ফের
বিষাদিনী !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কে সাজালে
উদাসিনী ?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সম্বর, এ
মূর্ত্তি দেবী, সম্বর,সম্বর !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বটে এ
শ্মশান-মাঝে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এলোকেশী কালী
সাজে-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দানব-রুধির-রঙ্গে
নাচে ভয়ঙ্কর !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩৭-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আবার<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নয়নে জল!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওই সেই হলাহল ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওরি তরে
জীর্ণজরা জীবন আমার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গরজি গগন ভোরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দাঁড়াও ত্রিশূল
ধোরে!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সংহার মূরতি
অতি মধুর তোমার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩৮--<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার এ
ব্রজ-বুক,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ত্রিশূলেরো
তীক্ষ্ণ মুখ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দাও, দাও
বসাইয়ে, এড়াই যন্ত্রনা !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সম্মুখে
আরক্তমুখী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মরণে পরম সুখী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ নহে প্রলয়
ধ্বনি, বাঁশরী-বাজনা!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩৯-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনন্ত নিদ্রার
কোলে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনন্ত মোহের
ভোলে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনন্ত শয্যায়
গিয়ে করিব শয়ন;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর আমি কাঁদিব
না,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর আমি কাঁদিব
না,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নীরবে মিলিয়ে
যাবে সাধের স্বপন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৪০-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তপন-তর্পণ –আল<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অসীম
যন্ত্রনা-জাল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রশান্ত অনন্ত
ছায়া অন ন্ত যামিনী;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সে ছায়ে ঘুমাব
সুখে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ব্রজ বাজিবে না
বুকে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিস্তব্ধ ঝটিকা
ঝঞ্ঝা, নীরব মেদিনী ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৪১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বাঁধ বুক, ত্যজ
ভয়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পুন্য এ, পাতক
নয়;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খুনে আর
পরিত্রাণে অনেক অন্তর ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভালবাসা তারি
ভাল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সহে যারে চির
কাল;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বাঁচুক,বাঁচুক
তারা, হউক অমর!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">৪২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হবে না, হবে না
</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হয়ে গেছে যা
হবার,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধোরো না,ধোরো
না,বৃথা রুধো না আমাকে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ পোড়া পিঞ্জর
পাখী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উড়ূক
পরাণ-পাখি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখুক,দেখুক,যদি
আর কিছু ত্থাকে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছাড় ! আন ! যাও
যাও<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেগে বুকে
বিঁধে দাও !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওই সে ত্রিশূল
দোলে গগনমন্ডলে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>! <o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">********************************</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 174.0pt center 3.0in;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-tab-count: 2;"> </span>চতুর্থ সর্গ<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">----<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গীতি<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রাগিনী
ভৈরবী-তাল ঠা-ঠুংরী<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোথা গো
প্রকৃতি সতী সে রূপ তোমার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যে রূপে নয়ন
ভুলাতে আমার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই
সুরধুনী-কূলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফুলময় ফুলে
ফুলে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেড়াইতে বনবালা
পরি ফুলহার ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নবীন-নীরদ-কোলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সোনার যে দোলা
দোলে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ক্ষণেক দুলিতে,
ক্ষণে পালাতে আবার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুধাংশুমন্ডলে
বসি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খেলিতে লইয়ে
শশী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসিয়ে ছড়িয়ে
দিতে তারকাবতন;-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসি
দিগঙ্গনাগণে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধরি ধরি সে
রতনে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খেলিতে
কন্দুক-খেলা,হাসিত সংসার।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ তমান্ধ
তলাতলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি বিষম জ্বালা
জ্বলে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেবল জ্বলিয়ে
মরি ঘোচে না আঁধার।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চল, দেবী, লয়ে
চল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যথা জাগে
হিমাচল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উদার সে
রূপরাশি দেখি একবার ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-------------<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অসীম নীরদ নয়্<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওই গিরি হিমালয়
!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উথলে উঠেছে যেন
অনন্ত জলধি !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বোপে দিগ
দিগন্তর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তরঙ্গিয়া
ঘোরতর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্লাবিয়া
গগনাঙ্গন জাগে নিরবধি !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিশ্ব যেন ফেলে
পাছে-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি এক দাঁড়ায়ে
আছে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি এক প্রকান্ড
কান্ড মহান ব্যাপার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি এক<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মহান মূর্তি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি এক মহান
স্ফূর্ত্তি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মহান উদার
সৃষ্টি প্রকৃতি তোমার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩-<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পদে পৃথ্বী,
শিরে ব্যোম,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তুচ্ছ তারা
সূর্য্য সোম<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নক্ষত্র,নখাগ্রে
যেন গণিবারে বারে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সমুখে সাগরাম্বরা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছড়িয়ে রয়েছে
ধরা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কটাক্ষে কখন
যেন দেখিছে তাহারে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৪-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কত শত অভ্যুদয়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কতই বিলয় লয়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চক্ষের উপর যেন
ঘটে ক্ষণে ক্ষণে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হরহর হরহর<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুর নয় থরথর<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রলয় –পিনাক-
রাব বাজে না শ্রবণে!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৫-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঝটিকা দূরন্ত
মেয়ে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বুকে খেলা করে
ধেয়ে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধরিত্রী
গ্রাসিয়া সিন্ধু লোটে পদতলে!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জ্বলন্ত-অনল-ছবি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধ্বক ধ্বক
জ্বলে রবি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিরণ
জ্বলন-জ্বালা মালা শোভে গলে ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৬-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কালের ক রাল
হাসি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দলকে দামিনী
রাশি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কক্কড় দন্তে
দন্তে ভীষণ ঘষণ;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ত্রিজগ</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">
ত্রাহি ত্রাহি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিছুই
ভ্রূক্ষেপ নাহি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কে যোগেন্দ্র
ব্যোমকেশ যোগে নিমগন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৭-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওই মেরু উপহাসি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনন্ত বরফ-রাশি
<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যবন তপন করে ঝক
ঝক করে!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উপরে বিচিত্র
রেখা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চারু ইন্দ্রধনু
লেখা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অলকা অমরাবতী
রয়েছে ভিতরে-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">লুকান লুকান
যেন রয়েছে ভিতরে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৮-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওই কিবে ধবধব<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তুঙ্গ তুঙ্গ
শৃঙ্গ সব<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঊর্দ্ধমুখে
ধেয়ে গেছে ফুঁড়িয়া অম্বর !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দাঁড়াইয়ে
পাদদেশে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ললিত হরিত বেশে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নধর
নিকুঞ্জ-রাজি সাজে থরে-থর !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৯-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সানু
আলিঙ্গিয়ে করে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শূন্যে
যেন বাজি করে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বপ্র-কেলি-কুতূহলে
মত্ত করিগণ;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নবীন
নীরদমালা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সঙ্গে
সঙ্গে করে খেলা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দশন
বিজলী ঝলা বিলসে কেমন!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১০-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওই
গণ্ডশৈল-শিরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গুল্মরাজি
চিরে চিরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিকশে
গৈরিক-ঘটা ছটা রক্তময় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তৃণ
তরু লতাজাল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অপরূপ
লালে-লাল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মেঘের
আড়ালে যেন অরুণ উদয় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাছে
কাছে স্থানে স্থানে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নীচ-মুখ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>উচ-কানে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চরিয়া
বেড়ায় সব চমর চমরী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুচিকণ
শুভ্র কায়<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাছি
পিছলিয়া যায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনিলে
চামর চন্দ্রিমা-লহরী !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিবে
ওই মনোহারী<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেবদারু
সারি সারি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেদার
চলিয়া গেছে কাতারে কাতার!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দূর
দূর আলবালে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোলাকুলি
ডালে ডালে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাতার
মন্দির গাঁথা মাথায় সবার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৩-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তলে
তৃণ লতা পাতা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সবুজ
বিছানা পাতা;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছোট
ছোট কুঞ্জবন হেথায় হেথায়;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেমন
পাকম ধরি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেকারব
করি করি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ময়ূর
ময়ূরী সব নাচিয়া বেড়ায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৪-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মধ্যমে
ফোয়ারা ছোটে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যেন
ধুমকেতু ওঠে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফরফর
তুপড়ি ফোটে, কেটে পড়ে ফুল;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কত
রকমের পাখা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কলরবে
ডাকি ডাকি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সঙ্গে
সঙ্গে ওঠে পড়ে, আহ্লাদে আকুল !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৫-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জলধারা
ঝরঝর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সমীরণ
সরসর<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চমকি
চরন্ত মৃগ চায় চারি দিকে;-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চমকি
আকাশময়<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফুটে
ওঠে কুবলয়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চমকি
বিদ্যুল্লতা মিলায় নিমখে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৬-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একি
স্থান অভিনব!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিচিত্র
শিখর সব<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চৌদিকে
দাঁড়ায়ে আছে ঘেরিয়ে আমায়;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গায়ে তরু লতা পাতা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">থোলো থোলো ফুল
গাঁথা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বরফের-হীরকের
টোপর মাথায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৭-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তলভূমি
সমুদয়<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফুলে
ফুলে ফুলময়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শিরোপরে
লম্বমান মেঘের বিতান;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আকাশ
পড়েছে ঢাকা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর
নাহি যায় দেখা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তপনের
সুবর্ণের তরল নিশান ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৮-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেবল
বিজলী-মালা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেড়ায়
করিয়ে খেলা;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন
গো, বিমানে আজি অমরী অমর!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তোমরা
কি সারদারে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখেছ,
এনেছ তারে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভূষিতে
এ প্রকৃতির প্রাসাদ সুন্দর ?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৯-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হা
দেবী, কোথায় তুমি ?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শূণ্য
গিরি-ফুলভূমি !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোথায়-কোথায়-হায়-সারদা-সারদা!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর কেন
হাস্য মুখে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হানো
উগ্র ব্জ্র বুকে ?-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি ঘোর
তামসী নিশি !- *****<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২০-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আহা
স্নিগ্ধ সমীরণ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বুঝিলে
তুমি বেদন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বুঝিল
না সুলোচনা সারদা আমার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হা
মানিনী ! মানভরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গেছ
কোন লোকান্তরে?-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বল,
দেব, বল বল, কুশল তাহার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অয়ি,
ফুলময়ী সতী<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গিরি-ভূমি
ভাগ্যবতী !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অভাগার
তরে তব হয়নি সৃজন;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখা য
দি পাই তার,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখা
হবে পূর্ণব্বার;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt 325.5pt;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>হলেম তোমার কাছে বিদায়
এখন !<span style="mso-tab-count: 1;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt 325.5pt;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওই ওই
ভৃগুভূমে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আচ্ছন্ন
তুহিন ধূমে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রয়েছে
আকাশে মিশে অপরূপ স্থান !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আবছা
আবছা দেখা যায়<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গুহা
গোমুখের প্রায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাতাল
ভেদিয়ে তায় ধায় যেন বান !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৩-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফেনিল
সলিলরাশি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেগ-ভরে
পড়ে আসি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চন্দ্রলোক
ভেঙে যেন পড়ে পৃথিবীতে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুধাংশু-প্রবাহ-পারা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শত শত
ধায় ধারা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঠিকরে
অসংখ্য তারা ছোটে চারি ভিতে !-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অসংখ্য
শীকর-শিলা ছোটে চারি ভিতে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৪-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শৃঙ্গে
শৃঙ্গে ঠেকে ঠেকে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">লম্ফে
লম্ফে ঝেঁকে ঝেঁকে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জেলের
জালের মত হয়ে ছত্রাকার,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুরিয়ে
ছড়িয়ে পড়ে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফেনার
আরশি পড়ে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উড়েছে
মরাল যেন হাজার হাজার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৫-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আবরিয়ে
কলেবর<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঝরিছে
সহস্র ঝর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভৃগুভূমি
মনোহর সেজেছে কেমন!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যেন
ভৈরবের গায়<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আহ্লাদে
উথূলে ধায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>ফণা তুলে চুলবুলে ফণী
অগণন !<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৬-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নেমে
নেমে ধারাগুলি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করি
করি কোলাকুলি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একবেনী
হয়ে হয়ে নদী বয়ে যায়;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঝরঝর
কলকল<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘোর
রাবে ভাঙে জল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পশু-পক্ষী
কোলাহল করিয়ে বেড়ায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৭-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সিংহ
দুটি শুয়ে তটে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আনন
অবধি জটে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মগন
রয়েছে যেন আপনার ধ্যানে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আলসে
তুলিছে হাই,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাকেও
দৃকপাত নাই,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গ্রীবাভঙ্গে
কদাচি</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> চায় নদী পানে</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৮-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিবে
ভৃগু-পাদমূলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উথুলে
উথুলে দুলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">টলে
ঢলে চলেছেন দেবী সুরধুনী !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কবির,যোগীর
ধ্যান,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভোলা
মহেশের প্রাণ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভারত-সুরভি
–গাভী,পতিত-পাবনী ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পুন্যতোয়া
গিরিবালা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জুড়াও
প্রাণের জ্বালা !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জুড়ায়
ত্রিতাপ জ্বালা- মা, তোমার জলে !</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">----------------<span lang="BN"><o:p></o:p></span></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 174.0pt center 3.0in;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>পঞ্চম সর্গ<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">----<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গীতি<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রাগিনী
বেহাগ-তাল কাওয়ালী<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মধুর রজনী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মধুর ধরনী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মধুর চন্দ্রমা,
মধুর সমীর !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভাগীরথী-বুকে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভাসি ভাসি সুখে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চলে ফুলময়ী তরী
ধীর ধীর !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আলুথালু কেশ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আলুথালু বেশ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুমায় কামিনী
রূপসী রুচির!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অপরূপ হাস<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আননে বিকাশ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অধরপল্লব অলপ
অধীর !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">না জানি কেমন<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখিছে স্বপন<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মধুর-মধুর-মূরতি
মদির!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-------------<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেলা ঠিক
দ্বিপ্রহর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দিনকর খরতর,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিঝুম নীরব
সব-গিরি,তরু,লতা!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কপোতী সুদূর
বনে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুঘু-ঘু করুণ
স্বনে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাঁদিয়ে বলিছে
যেন শোকের বারতা !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তৃষ্ণায় ফাটিছে
ছাতি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জল খুঁজে পাতি
পাতি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেড়ায় মহিষ-যুথ
চারি দিকে ফিরে ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এলায়ে পড়িছে
গা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">লটপট করে পা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধুঁকিয়ে
হরিণচিহ্নগুলি চলে ধীরে ধীরে ।</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩-<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিবে স্নিগ্ধ
দরশন,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তরুরাজি ঘন ঘন,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অতল পাতালপুরী
নিবিড় গহন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যত দূর যায়
দেখা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঢেলে আছে
উপত্যকা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গভীর গম্ভীর
স্থির মেঘের মতন ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৪-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কায়াহীন মহা
ছায়া<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিশ্ব বিমোহিনী
মায়া<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মেঘে শশী ঢাকা
রাকা-রঞ্জনী-রূপিনী ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অসীম কানন-তল<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ব্যেপে আছে
অবিরল ;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উপরে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>উজলে ভানু, ভূতলে যামিনী !</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৫-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘোর ঘোর সমুদয়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি এক রহস্যময়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শান্তিময়,
তৃপ্তিময় ভুলায় নয়ন;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনন্ত বরষাকালে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনন্ত জলদজালে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">লুকায়ে রেখেছে
যেন জ্বলন্ত তপন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৬-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পত্র-রন্ধ্র
ধরি ধরি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিরণের ঝারা
ঝরি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাণিক ছড়িয়ে
যেন পড়েছে কাননে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চিকণ শাদ্ধল
দলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দীপ দীপ কোরে
জ্বলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তারকা ছড়ান যেন
বিমল গগনে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৭-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নভ-চুম্বী
শৃঙ্গবরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ও কি দপ দপ করে
!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কুঞ্জে কুঞ্জে
দাবানল হইল আকূল !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তরু থেকে
তরুপরে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বন হতে বনান্তরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছুটে, যেন ফুটে
ওঠে শিমূলের ফুল-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রাশি রাশি
শিমূলের ফুল !</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৮-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অচ্চিপুঞ্জ লক
লক<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভক ভক ধ্বক
ধ্বক,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দাউ দাউ, ধূধূ
ধূধূ, ধায় দশ দিকে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঝল্কা<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ঝল্কা হল্কা ছোটে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বোঁবোঁ বোঁবোঁ
চর্ক্কি লোটে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাতাল ছুটেছে
যেন মনে বেঠিকে !<span lang="BN"><o:p></o:p></span></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৯-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখিতে
দেখিতে দেখ<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেবল
অনল এক<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এক
মাত্র মহাশিখা ওঠে নিরবধি ;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আগ্নেয়
শিখর পরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যেন
ওঠে বেগ-ভরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভীষণ গগন-মুখী
আগুনের নদী<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১০-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দিগঙ্গনাগণ
যেন<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আতঙ্কে
আড়ষ্ট হেন,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অটল
প্রশান্ত গিরি বিভ্রান্ত উদাস;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চতুর্দ্দিকে
লম্ফে ঝম্পে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মত্ত
যেন রনদম্ফে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তোলপাড়
কোরে ধায় দারুণ বাতাস-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উঃ !
কি আগুন মাখা দারুণ বাতাস !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ত্রিলোক-তারিনী
গঙ্গে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তরল
তরঙ্গে রঙ্গে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ
বিচিত্র উপত্যকা আলো করি করি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চলেছ
মা মহোল্লাসে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তোমারি
পুলিনে হাসে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুদূর
সে কলিকাতা আন্দন নগরী ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আহা,
স্নেহ-মাখা নাম,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আনন্দ-আনন্দ-ধাম,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রিয়
জন্মভূমি,। তুমি কোথায় এখন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ বিজন
গিরি দেশে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রকৃতি
প্রশান্ত বেশে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যতই
স্বান্তনা করে, কেঁদে উঠে মন-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন
মা, আমার তত কেঁদে ওঠে মন ;</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৩-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হে
সারদে, দাও দেখা !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বাঁচিতে
পারিনে একা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাতর
হয়েছে প্রাণ, কাতর হৃদয়;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি
বলেছি অভিমানে-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শুনো
না , শুনো না কানে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেদনা
দিও না প্রাণে বথার সময় !</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৪-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অহ অহ
, ওহো ওহো ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি মহান
সমারোহ !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘোর-ঘটা
মহাছটা কেমন উদার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নির্সগ
মহান মূর্ত্তি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চর্তুদ্দিকে
পায় স্ফূর্ত্তি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চতুর্দ্দিকে
যেন মহা সমুদ্র অপার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৫-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনন্ত
তরঙ্গ মালা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করিতে
করিতে খেলা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোথায়
চলিয়া গেছে,চলে না নজর;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দৃষ্টি
–পথ-প্রান্তভাগে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মায়ায়
মিশিয়া জাগে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উদার
পর্দাথরাজি সাজি থরে-থর ।</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৬-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উদার-উদারতর<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দাঁড়ায়ে
শিখর-পর<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এই যে
হৃদয়-রানী ত্রিদিব সুষমা!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ
নির্সগ রঙ্গভূমি ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মনোরমা
নটী তুমি;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শোভার
সাগরে এক শোভা নিরুপমা !</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৭-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আননে
বচন নাই,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নয়নে
পলক নাই,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাণ
নাই মন নাই আমার কথায়;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মুখখানি
হাস-হাস<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আলুথালু
বেশ বাস,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আলুথালু
কেশপাশ বাতাসে লুটায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৮-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">না
জানি কি অভিনব<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খুলিয়ে গিয়েছে
ভব<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আজি ও বিহ্বল
মত্ত প্রফুল্ল নয়নে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আদরিনী,পাগলিনী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ নহে
শশি-যামিনী;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুমাইয়ে
একাকিনী কি দেখ স্বপনে ?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১৯-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আহা কি
ফুটিল হাসি !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বড় আমি
ভালবাসি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওই
হাসিমুখখানি প্রেয়সী তোমার ;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>বিষাদের আবরণে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিমুক্ত ও চন্দ্রাননে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখিবার আশা আর
ছিল না আমার।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দরিদ্র
ইন্দ্রত্ব-লাভে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কতটুকু সুখ
পাবে?<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার সুখের
সিন্ধু অনন্ত উদার;-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কবির সুখের
সিন্ধু অনন্ত উদার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২০-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ও
বিধূ-বদন-হাসি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গোলাপ
কুসুম-রাশি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফুটে
আছে যে জনার নেশার নয়নে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সে যেন
কি হয়ে যায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সে যেন
কি নিধি পায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিহ্বল
পাগল প্রায়,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেড়ায়
কি বোকে বোকে আপনার মনে;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এস
বোন,এস ভাই,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হেসে-খেলে
চলে যাই<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আনন্দে
আনন্দ করি আনন্দ-কাননে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এমন
আনন্দ আর নাই ত্রিভুবনে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২১-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এমন
আনন্দ আর নাই ত্রিভুবনে ;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হে
প্রশান্ত গিরি-ভূমি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জীবন
জুড়ালে তুমি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জীবন্ত
করিয়ে মম জীবনে ধন !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এমন
আনন্দ আর নাই ত্রিভূবনে !</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২২-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রিয়ে
সঞ্জীবনী লতা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কত যে
পেয়েছি ব্যথা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হেরে
সে বিষাদময়ী মূরতি তোমার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হেরে
কত দুঃস্বপন<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাগল
হয়েছে মন,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কতই
কেঁদেছি আমি কোরে হাহাকার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৩-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আজি সে
সকলি মম<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মায়ার
লহরী সম<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আনন্দ-সাগর
–মাঝে খেলিয়া বেড়ায় ।<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দাঁড়াও
হৃদয়েশ্বরী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ত্রিভূবন
আলো করি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দুনয়ন
ভরি ভরি দেখিব তোমায় !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৪-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখিয়ে
মেটে না সাধ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি
জানি কি আছে স্বাদ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি
জানি কি মাখা আছে ও শুভ আননে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কি এক
বিমল ভাতি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রভাত
করেছে রাতি;<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসিছে
অমরাবতী নয়ন-কিরণে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৫-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এমন
সাধের ধনে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রতিবাদী
জনে জনে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দয়া
মায়া নাই মনে, কেমন কঠোর ।</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আদরে গেঁথেছে
বালা<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হৃদয়-কুসুম-মালা,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কৃপাণে কাটিবে
কে রে সেই ফুলডোর !<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-২৬-<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পুন
কেন অশ্রুজল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বহ
তুমি অবিরল!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চরণ-কমল
আহা ধুয়াও দেবীর !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মানস-সরসী-কোলে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সোনার
নলিনী দোলে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আনিয়ে
পরাও গলে সমীর সুধীর !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিহঙ্গম
, খুলে প্রাণ<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধর রে
পঞ্চম তান !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সারদা-মঙ্গল-গান
গাও কুতুহলে !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>******************</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">।।শান্তি ।।<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রাগিনী
সিন্ধু ভৈরবী- তাল ঠুংরি<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রিয়ে,
কি মধুর মনোহর মূরতি তোমার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সদা
যেন হাসিতেছে আলয় আমার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সদা
যেন ঘরে ঘরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কমলা
বিরাজ করে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘরে
ঘরে দেব-বীণা বাজে সারদার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধাইয়ে হরষ-তরে<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কল কোলাহল করে,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসে খেলে
চারিদিকে কুমারী কুমার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হয়ে কত জ্বালাতন<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করি অন্ন আহরণ,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘরে এলে উলে
যায় হৃদয়ের ভাত!<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মরুময় ধরাতল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তুমি শুভ শতদল,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করিতেছে ঢলঢল
সমুখে আমার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ক্ষুধা তৃষ্ণা
দূরে রাখি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভোর হয়ে বসে
থাকি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নয়ন পরাণ ভোরে
দেখি অনিবার !-<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তোমায়, দেখি
অনিবার,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তুমি লক্ষী
সরস্বতী,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
ব্রহ্মান্ডের পতি,<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হোগ গে এ
বসুমতী যার খুসী তার !<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>******************</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>।।সম্পূর্ণ
<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>।।<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: center 3.0in left 261.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
</div>
anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-50208106622711411472013-07-30T07:36:00.002-07:002013-07-30T19:43:15.081-07:0072nD pOsT : পুষ্কর দাশগুপ্ত<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b></b><br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">(কাব্যগ্রন্থ- </span></i><i><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘<span lang="BN">এ</span></span></i><i><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">খানে আমি,</span></i><i><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> </span></i><i><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i><i><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শব্দ
শব্দ </span></i><i><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">’<span lang="BN">, </span>‘</span></i><i><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কলিকাতা
সমাচার </span></i><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">)<o:p></o:p></span></i></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<i><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">The
scene which the light brings before our eyes is inexpressively great, but out
seeing has not been as great as the scene presented to us; we have not fully
seen ! We have seen mere happenings, but not the deeper truth which is
measureless joy”- Rabindranath<o:p></o:p></span></i></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">রবীন্দ্রনাথের
বক্তব্যটিকে তুলে ধরার কারন, যে কবিকে নিয়ে আমরা রসায়নে নামছি, তিনি শব্দের
মাঝখানে ফুঁ দিয়ে নিভিয়ে দিয়েছেন সবকটি মোমবাতি আর এবার খুঁজে বেড়াচ্ছেন সেই শেষের
বাড়ির গায়ে হেলান দিয়ে শুয়ে পড়া ঘুমপাড়ানি জ্যো</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">স্না। তিনি
আসলে কবিতা লিখতে চাননি,বরং তার কবিতারা কানকে পেরিয়ে পৌঁছে গেছে চোখের সাধনায় আর
তার চোখ শিখে গেছে শব্দ ধরার কায়দা দেখার কায়দা, শব্দকে ব্যবচ্ছেদ করার পক্ষপাতী
হয়েছেন নিছক একটি দৃশ্যের ধৃষ্টতায়। হ্যাঁ, ভিস্যুয়াল পোয়েট্রি,প্রুনিং পোয়েট্রি,
বহমান ভাষ্যের এক অনুপম দৃশ্য, এমনই এক বহুমাত্রিক কার্নিভালের মাঝে দাঁড়িয়ে থাকা গথিক
আলোকুমার- পুষ্কর দাশগুপ্ত ...<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সরাসরি চলে
যাওয়া যাক ষাটের দশকে।সমাজ রাষ্ট্র সাহিত্যে সাম্পান উড়িয়ে চলেছে বিরোধিতা ।অভ্যাসে
ব্যবহারে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>প্রথার শাসণ ভেঙে গড়ে উঠছে অনন্য
ও প্রচলমুক্ত এক বাক রীতি। তা মহ</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> ভাবনার থেকে পুনর্মুদিত নয় বরং
স্বাভাবিক স্পন্দনের ভিত্তিতে পরিশীলিত। ষাটের দশক যখন পরিবর্তণ চাইছে আধুনিক
কবিতার আধুনিক সাহিত্যের ক্লান্তিকর একঘেয়েমির জীর্ণতার সমাপ্তি খুঁজছে, গল্প ও
কাহিনীর মূকাভিনয় থেকে মুক্তি খুঁজছে , শেষ পঞ্চাশ এবং প্রায় সমগ্র ষাটের
দশকব্যাপী পরিমাণমত প্রেম বিষাদের দার্শনিকতা সহযোগে গড়ে ওঠা বাংলা সাহিত্যের
কাব্যরুচির বিরুদ্ধে যুদ্ধ করছে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তখণই
প্রাতিষ্ঠানিক আধারকে আড়াআড়ি চেরাই করতে একে একে দেখা গেল হাংরী,থার্ড লিটেরেচার,শাস্ত্রবিরোধী
, নিম সাহিত্য বা শ্রুতির মত ইস্তেহার ভিত্তিক আন্দোলণগুলো,দেখা গেল আকন্ঠ হেজে
মজে যাওয়া বিবৃতধর্মী বাংলা কবিতার ফেনার মাথায় হাংরি,শ্রুতি বা শাস্ত্রবিরোধীর মত
কয়েকটা কচুরিপানা নাচতে নাচতে যাচ্ছে, তাদের লক্ষ কাছেই কোনো ধ্বংসস্তুপের অধিকার
নেওয়া,একা একা অন্ধকারে বসে থাকা শব্দকে স্রোতের টানে বয়সের ঢালে ভাসিয়ে নিয়ে
যাওয়ার সাহস দেখানো।প্রথাগত বাংলা সাহিত্যের সবুজ কৌমার্যকে ভেঙে গুঁড়িয়ে দেওয়া,কবিতাকে
আঘাত নয় বরং অব্যক্ত করা, কবিতার শরীর থেকে অসংলগ্ন করা এক নতুন সাংকেতিক ভাষা।কিন্তু,
পুষ্কর প্রসঙ্গে শ্রুতি নিয়ে এত কথা কেন! কারণ শ্রুতি আন্দোলনের আদর্শ ও বিশ্বাসের
মধ্য দিয়েই গড়ে ওঠা পুষ্করের ধূসর সংগীত, একজন কবিতাকারক থেকে একজন ছবিতাকারকের
ভ্রমনের ফলকটুকু ভেসে থাকে শ্রুতিরই গুন ও বিয়োগে। কবিতার চিরাচরিত মোহের পথ ত্যাগ
করে নতুন পথ আবিষ্কারের প্রয়াসী হওয়া পুষ্করকে আমরা পাই শ্রুতি আন্দোলনের ঝুরো
সমুদ্রে, যেখানে বিষয়ের কষ পেরিয়ে আঙ্গিকের কথকতার এক সুস্থির সমীকরন যেখানে গায়ে
গা লাগিয়ে বসে আছে শব্দ-রং-দৃশ্য, যেখানে কবিতার কুঁজ পেরিয়ে পেরিয়ে ভেসে উঠছে
গল্পের কিউসেক। ফরাসী সাহিত্যের একজন বিশিষ্টজন অপেক্ষা শ্রুতির প্রবক্তা নেতাতেই
বোধহয় পুষ্করের বন্ধনমুক্তির নিশ্চিত প্রত্যয়; খোঁড়া প্রতিবন্ধী ভাষা ভেঙে
ব্যক্তিগত উচ্চারনের স্বতন্ত্র ছন্দস্পণনের সৃষ্টি যে তাঁর শ্রুতিকে ঘিরেই ।প্রকাশ
নিরপেক্ষ কবিতার কথা পুষ্কর ভাবেননি বরং তিনি অব্যক্তকে সংকেতিত করতে চেয়েছেন,
তাঁর যাত্রাও গভীরতার দিকে। আর এই অজ্ঞাতের আবিষ্কারেই জীর্ন আঙ্গিককে পরিত্যক্ত
ব্যথার আদল দিয়েছেন পুষ্কর,প্রকারন্তরে রিলিফে তুলে নিয়েছেন নতুন মুদ্রনবিন্যাস
,লিপির অনুবাদে লিপ খুঁজেছে কিছু ইমেজারী এক্সপ্রেশন, কিছু ভিস্যুয়াল কমিউনিকেশন।বিশেষ
ধরনের দৃষ্টিগ্রাহ্যতার মাধ্যমে জটিল আত্মিক অভিজ্ঞতা প্রকাশের অকর্ষিত ভূমিটিকে
বারবার খনন করেছেন পুষ্কর, খুঁটে খুঁটে তুলে এনেছেন শব্দের নিচের কোনো দরজার ছবি,
কোনো দীর্ঘসূত্রতার চৈতন্য; তিনটি মাত্র কবিতার বই আর অসংকলিত কবিতা থেকেই বোঝা
যায় কবিতার অস্থিমজ্জার জৈবসারে প্রথাগত গুলমোহর বা পাতাবাহার বসাতে আসেননি পুষ্কর
বরং তিল তিল করে গড়ে তুলেছেন একান্তই নিজের কল্লোল রঙ্গন, ঝলমল মঞ্জিল,হ্যাঁ,
শব্দের দ্রাঘিমা ভাঙা এই কবির চারপাশে ঘোরাফেরা করছে খোসা ছাড়ানো অগুনতি শব্দ, আরও
একটি কবিতার জন্য তাদেরকেই তুলে আনছেন পুষ্কর, লাইটপোস্টে হেলান দিয়ে রাখছেন,
বাসস্টপের ছাউনির তলায় চোখ ও দূরবীন দিয়ে রাখছেন, রাখছেন বাস্তবের যা কিছু ক্লেদ
পরিশ্রুত হয়ে মিলিয়ে যায় তেমনিই এক স্বপ্নের দিগন্ত সীমায়। আসলে শব্দের বা বোধের
স্বীকৃতি অপেক্ষা পুষ্কর পেতে চেয়েছেন দৃশ্যের সানিমাপাধা ,পেতে চেয়েছেন
মানুষগুলোর বাইরে অপেক্ষায় দাঁড়িয়ে থাকা একাধিক মুখ নামের শব্দগুলো, মননের<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>একাধিক কম্পনগুলো। তাঁর ভাষাবিশ্বে বারবার
নিরীক্ষনের প্রয়াস, বারবার পৌঁছে যাওয়া অলৌকিকতার রহস্যে,শব্দমধ্যবর্তী আলোর
রেখাগুলো ধ্বনিগুলো ছায়াগুলো কথার টুকরোগুলো সেখানে টূকরো টুকরো হয়ে মিশে যাচ্ছে
আর চারপাশের ছায়াগুলো অস্থির হয়ে ভ্রমণ করছে গাঢ় ছায়ার চৌরাহে। আর দর্শন স্পর্শন
শ্রবন এই সবটুকু নিয়েই কবিতার সনাতনী চিলেকোঠা নাড়ানো পুষ্করের,সব টুকু নিয়েই ‘চিঠি
লেখা শব্দের প্রিয় খুঁজে খুঁজে’ ...<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>রেস্তোরাঁয়</u></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">১<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>২<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>৩<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>৪<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>৫<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ডানদিকের
সারিতে ৫ টি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">১<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>২<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>৩<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>৪<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাঁদিকে ৪
টি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পরপর টেবিল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">৯ টি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চৌকোণা
টেবিলের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">৩টির কাচ
নীল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">৩টির কালো<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">৩টির সবুজ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রতিটি
টেবিলে ৪টি করে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মোট ৩৬ টি
চেয়ার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">৩ টি টেবিলে
৪ জন করে ১২ জন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">৩ টি টেবিলে
৩ জন করে ৯ জন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">২ টি টেবিলে
২ জন করে ৪ জন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মোট ২৫ জন
লোক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাকি ১ টি
টেবিল ফাঁকা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টেবিলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেউ কথা
বলছে কেউ বলছে না<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেউ জল
খাচ্ছে কেউ খাচ্ছে না<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেউ চা
খাচ্ছে কেউ খাবার খাচ্ছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আবার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেউ কিছুই
খাচ্ছে না কিছুই করছে না<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঘরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">৯ টি টেবিল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টেবিলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">৩৬ টি চেয়ার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চেয়ারে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">২৫ জন লোক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তাদের জন্য<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">৩ জন ওয়েটার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওদের মাথার
ওপর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">৫ টি ফ্যান
ঘুরছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওদের মাথার
ওপর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">৬ টি আলো
জ্বলছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওদের মাথার
ওপর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">৫ টি কড়ি ৯
টি বরগা নিয়ে ছাদ স্থির হয়ে আছে<o:p></o:p></span><br />
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><br /></span>
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><br /></span>
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><br /></span>
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><br /></span>
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>শব্দ শব্দ</u></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রথমে
১<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারপর
২<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারপর
৩<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারপর
অসংখ্য পায়ের শব্দ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রথমে
১<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারপর
২<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারপর
৩<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারপর
অসংখ্য গলার শব্দ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রথমে
১<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারপর
২<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারপর
৩<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারপর
অসংখ্য কড়ানাড়ার শব্দ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শব্দ
১<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শব্দ
২<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শব্দ
৩<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শব্দ
শব্দ শব্দ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>একটু ঝুঁকে</u></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটু
ঝুঁকে হাত বাড়িয়ে দেশলাই সিগারেটের প্যাকেট আর মানিব্যাগটা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তুলে
নিয়ে কোনরকমে আড়মোড়া ভেঙে উঠে জুতোজোড়া পায়ে গলিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রথমে
ডান তারপর বাঁ পা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তুলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এগিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ঘর থেকে দরজা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>দরজা খুলে বারান্দা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>বারান্দা ধরে সিঁড়ি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সিঁড়ি বেয়ে নেমে
আরো একটা দরজা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>খুলে গলি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>গলি ধরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>প্রথমে
সিধে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তারপর ডাইনে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তারপর
আবার বাঁয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মোড় ঘুরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>বড়রাস্তা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ফুটপাথ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ফুটপাথ থেকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>চারিদিকে তাকিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>রাস্তা পেরিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>সোজা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>উত্তরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>ঘুরে পশ্চিমে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আবার ঘুরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অথচ
ঝুঁকে হাত বাড়াতে বাড়িয়ে কিছু তুলে নিতে নিয়ে উঠে দাঁড়াতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দাঁড়িয়ে
জুতোজোড়া পায়ে গলাতে <span style="mso-tab-count: 2;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>গলিয়ে এগিয়ে যেতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এগিয়ে
দরজা খুলতে ইচ্ছে করে না<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>করে
না<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তাই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>বাসে</u></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এক
দুই তিন চার চারটে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>লাইটপোস্ট<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>দুপুরের রোদ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>হলুদ শাড়ি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নীল
সবুজ তিনটি মেয়ে অ্যামবাসাডর সাদা ফিআট<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>কালো<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ট্যাকসি
একটা বুড়ো লাল ডবলডেকার দেয়ালে লাল ত্রিকোণ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাঙালী
গর্জে ওঠো যুক্তফ্রণ্টকে সমর্থন করুন জোড়াবলদে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছাপ
দিন বন্দুকের নল থেকে মুক্তঅঙ্গনে রোববার </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">DENA<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">BANK <span lang="BN-BD">লক্ষীর ছবি </span>Bata <span lang="BN-BD">ঘুরতেই ট্রামলাইন </span>Amritayan
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গ্রন্থভারত
তিনটি ছেলে চারটি মেয়ে বুড়োবুড়ি একটা কুকুর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">খাট
আলমারি পেচ্ছাবখানা পার্ক ট্রামডিপো </span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">GANESH<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">KATARA <span lang="BN-BD">গনেশ কাটারা </span>LAKSHMI KATARA <span lang="BN-BD">লক্ষী<o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কাটারা
লাল শাড়ি ছোটপরিবার সুখী পরিবার<span style="mso-spacerun: yes;">
</span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>টিকিট<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>টেবিলে</u></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টেবিলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা
ভাঙা গ্লাস<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা
ছাইদান<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছাই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টেবিলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা
কলম<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দোয়াত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কালি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টেবিলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা
বই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">খাতা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পেনসিল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টেবিল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টেবিলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>সারারাত
সারাদিন</u></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা
কুকুর সারারাত ধরে ডাকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা
বাতি সারারাত ধরে জ্বলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা
মানুষ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সারারাত জেগে থাকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সারারাত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সারাদিন
কুকুরটা ডাকে না<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সারাদিন
বাতিটা নেভানো থাকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সারাদিন
লোকটা পথে পথে ঘোরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সারাদিন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারপর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আবার
রাত<span style="mso-tab-count: 1;"> </span>সারারাত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারপর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আবার
দিন<span style="mso-tab-count: 1;"> </span>সারাদিন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দিন<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>রাত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">রাত<span style="mso-tab-count: 1;"> </span>দিন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সারারাত<span style="mso-tab-count: 1;"> </span>সারাদিন</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>কে
কেন কোথায়</u></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কে
কেন কোথায় কী কখন কোনদিকে কবে কেমণকরে<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>তাহলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শব্দ
চি</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কারের ভেতর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অগুনিত
মানুষ ছুটছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছুটছে
ট্রাম উঠছে বাসে উঠছে ট্রেনে উঠছে নামছে লাফাচ্ছে হাঁটছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছুটতে
নামছে উঠছে হাঁফাচ্ছে হাঁটছে নামছে ছুটছে হাঁফাচ্ছে উঠছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হাতপা
ছুঁড়ছে হাঁটছে ছুটছে হাঁপাচ্ছে উঠছে নামছে ছুটছে ছুটছে ছুটছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মাঝে
মাঝে চি</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাড়িঘর
অফিস আদালত দোকানপাট হোটেলরেস্তোরাঁ হাটবাজার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ভাঁটিখানা
রাস্তাঘাট ফুটপাথ পার্ক গাড়িঘোড়া ট্রামবাস লোকে গিজগিজ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লোকলোকলোকলোকলোকলোকলোক
মেয়েমদ্দ ছেলেবুড়ো<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কথা
বলছে হাসছে কাঁদছে ঘামছে ঘাম মুছছে বসে আছে শুয়ে আছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দাঁড়িয়ে
আছে বই পড়ছে প্রেম করছে তর্ক করছে মারামারি করছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কাজ
করছে বাজার করছে খাচ্ছে ঘুমোচ্ছে সংগম করছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বিয়োচ্ছে
বিড়ি ফুঁকছে পান খাচ্ছে তাস খেলছে মাল টানছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কিনছে
বেচছে দরাদরি করছে বক্তৃতা দিচ্ছে চেঁচাচ্ছে বেঁচে আচে মরে যাচ্ছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আর
মাঝে মাঝে চি</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কে
কেন কোথায় কী কখন কোনদিকে কবে কেমণকরে তাহলে <o:p></o:p></span><br />
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><br /></span>
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><br /></span>
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><br /></span><br />
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><br /></span>
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><br /></span>
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>এই
ঘর</u></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
ঘর তার চারদিকে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সাদা দেয়াল সাদা দেয়াল তার
চারদিকে চারদিকে তার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সাদা
দেয়াল সাদা দেয়াল চারদিকে দেয়াল তার চারদিকে চারদিকে সাদা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চারদিকে
দেয়ালদেয়ালদেয়ালদেয়াল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
ঘর তার কালো মেঝে তার মেঝে কালো কালো মেঝে মেঝে কালো তার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মেঝে
কালোকালোকালোকালো<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
ঘর তার ওপরে কড়িবরগা ছাদ ছাদ কড়িবরগা তার ওপরে ওপরে তার বরগা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কড়ি
ছাদ তার ওপরে ছাদকড়িবরগাকড়িছাদকড়িবরগাছাদ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
ঘরে ঘরে ১ টা বাতি ১ টা বাতি ঘরে ১ টা বাতি জ্বলছে ঘরে ১ টা বাতি ঘরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাতি
১ টা ১ টা ১ টা ১ টা বাতি ঘরে জ্বলছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
ঘর তার ১ টা দরজা ১ টাআ জানলা তার ১ টা দরজা বন্ধ তার ১ টা জানলা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বন্ধ
তার দরজা তার জানলা ১টা দরজা ১টা জানলা বন্ধ তার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দরজাজানলাবন্ধবন্ধবন্ধ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
ঘর ঘরে ১ টা খাট ১ টা টেবিল ১ টা চেয়ার চেয়ার ১ টা টেবিল ১ টা খাট ১ টা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টেবিলচেয়ারখাটখাটটেবিলচেয়ারচেয়ারটেবিলখাট
১ টা ১ টা ১ টা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
ঘর তার চারদিকে সাদা দেয়াল কালো মেঝে ওপরে কড়িবরগাছাদ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঘরে
১ টা বাতি ১ টা দরজা ১ টা জানলা ১ টা খাট ১ টা টেবিল ১ টা চেয়ার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>তার
– যা আমার বা তোমারও-জীবনকাহিনি</u></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একদিন
তার জন্ম হল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>তারপর
থেকে সে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 2;"> </span><span style="mso-tab-count: 3;"> </span>বাঁচার প্রানপ্রণ চেষ্টা করতে লাগল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 6;"> </span><span style="mso-tab-count: 2;"> </span>শৈশব থেকে কৈশোর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কৈশোর
থেকে যৌবন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 2;"> </span>যৌবন থেকে প্রৌঢ় বয়স অব্ধি
বাঁচার চেষ্টায় প্রতিমূর্হুতে অসহায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বোধ
করি চাকরির তদ্বির তদারকে মান ইজ্জত খুইয়ে মন্ত্রীর সঙ্গে দেখা করতে গিয়ে প্রায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গলাধাক্কা
খেয়ে রেশনে লাইণ দিয়ে কেরোসিনের লাইনে কয়েক ঘন্টা করে দাঁড়িয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কালোবাজারে
নিত্যপ্রয়োজনীয় জিনিস খুঁজে হয়রান হয়ে হাসপাতালে ভর্তির জন্য মাথা কুটে নেতাদের
হাতে পায়ে ধরে ট্রামে-বাসে-ট্রেনে জানোয়ারের মত যাতায়াত করে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 8;"> </span>বাঁচার
চেষ্টা করতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">করতে
বাঁচার চেষ্টা করতে করতে বাঁচার চেষ্টা করতে করতে তার প্রাণ ওষ্ঠাগত হয়ে উঠল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 10;"> </span>তবু<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাঁচতে
চেয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মাথাগোঁজার
আস্তানা খুঁজে সেলামি আর বেশি ভাড়া দিতে না পারায় বাড়িওয়ালার তাড়া খেয়ে ছেলেমেয়েকে
স্কুলে ভর্তির জন্য সবার কাছে হাত কচলে মেয়ের বিয়ের দাবী মেটাতে ধারদেনা করে ফতুর
হয়ে ছেলের চাকরির জন্য ঘুষ দিতে হবে বলে কাবুলির কাছে ধার নিয়ে পাড়ার মাস্তানদের
অপমান নীরবে হজম করে পূজোর চাঁদা দিতে নাজেহাল হয়ে লোডশেডিঙে সি এম ডি এ র গর্ত
করা রাস্তায় মুখ থুবড়ে পড়ে বাড়ি ফিরে এক হাজার মশার কামড় খেয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 2;"> </span>বাঁচার চেষ্টা করতে করতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 4;"> </span>বাঁচার চেষ্টা করতে
করতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 7;"> </span>বাঁচার
প্রাণান্তকর চেষ্টা করতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">করতে
গলদঘর্ম হয়ে অবশেষে একদিন সে মারা গেল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>গড়ে
ওঠা</u></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ধরা
যাক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ভাঙা
ভেঙে যাওয়া<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ভেঙে
যাওয়াটা একটা ঘটনা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ভাঙা
হল বিশেষ একটা মূর্হুতে দুটো কিংবা তারো বেশি টূকরোয়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আলাদা
হওয়া<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অর্থা</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">
কিনা ছড়ানো ছড়িয়ে পড়া ছড়িয়ে যাওয়া<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যেমণ
ধরা যাক শব্দ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যেমণ
একটা শব্দ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শব্দটা
ধরা যাক আমি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ভেঙে
টুকরো টুকরো হয়ে যায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ম<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যদি
ছড়িয়ে পড়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টুকরো
টুকরো হয়ে চারদিকে ছড়িয়ে যায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ম<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>ই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ম<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ই<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>আ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ই<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আ<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>ম<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারপর<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ই<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>উত্তরে চলে গেল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ম<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>দক্ষিনে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পূর্বে কিংবা পশ্চিমে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঈশান
কি নৈঋতেও হতে পারে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তখন
আবার জোড়া লাগাতে হবে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জোড়া
দেওয়াটা একটা কাজ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এক
জায়গায় জড়ো করা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ইমআ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারপর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারপর
সাজানো<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ই
আ ম<span style="mso-tab-count: 1;"> </span>হোল না<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ম
আ ই<span style="mso-tab-count: 1;"> </span>হোল না<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 126.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আ
ম ই<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>এবার ঠিক আছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 126.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এবার
জোড়া লাগাত হবে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 126.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জোড়া
লাগানো হল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 126.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আবার
তৈরি হল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 126.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গড়ে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>উঠল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 126.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমই<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 126.75pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমি<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>ফিরে
আসি</u></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">স্ফটিকের
দীপ্ত বুকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>বিচ্ছুরিত বর্ণমালা সাতটি রঙের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সন্ধ্যার
গৈরিক কিছু লেগে আচে মিনারে চূড়ায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বুঝি
ঐ ফুলগুলি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লাবন্যের
মায়াবী গোলাপগুলি বুঝি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঐ
বর্ণমালা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>ঐ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আলোকিত প্রস্রবণ বুঝি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>ডেকেছিল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমি
যাবো<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আমার স্বপ্নেরা তবে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পালতোলা নৌকার
শরীরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আবার
আবার ভাসো সায়াহ্নের<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ণদীতে চঞ্চল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তবু
কেন ফিরে আসি<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ফিরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দুহাতের
অঞ্জলিতে বুকের গোপণ রক্ত নিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>দেখি সব বিবর্ণ
মলিন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এবং
এখানে ঐ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পিঙ্গল কফিনগুলি অস্পষ্ট<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কাদের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বারবার
ফিরে আসি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ফিরে আসি স্বগত ছায়ায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>এই
শহর</u></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
শহর তাডিল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>চারদিক থেকে জড়িয়ে ফেলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গলায়
হাত ছোঁয়াতেই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>হঠা</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> সে চমকে
উঠে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 3;"> </span>যে করেই হোক এখান থেকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পালাবে
ভেবে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>চারদিক তাকিয়ে <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সামনে
ট্রাম বাস অগুণতি মানুষ <span style="mso-tab-count: 2;"> </span>কোলকাতা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পেছনে
ট্রাম বাস অগুণতি মানুষ <span style="mso-tab-count: 2;"> </span>কোলকাতা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ডাইনে
ট্রাম বাস অগুণতি মানুষ<span style="mso-tab-count: 2;"> </span>কোলকাতা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাঁয়ে
ট্রাম বাস অগুণতি মানুষ <span style="mso-tab-count: 2;"> </span>কোলকাতা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 5;"> </span>দেখতে দেখতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চারিদিকের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কোলকাতা
কোলকাতা কোলকাতা এই তুমুল চি</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কারে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কোলকাতা
কোলকাতা কোলকাতা এই ভীষণ আতঙ্কে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কোলকাতা
কোলকাতা কোলকাতা এই নিবিড় ক্লান্তিতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 4;"> </span>কখন সব ভুলে গিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেমন
আচ্ছন্ন হয়ে পড়লে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>এই শহর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>ট্রাম বাস আর অজস্র মানুষের
ভীড়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অসংখ্য
অলিগলি আর রাস্তার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>অন্ধ জটিলতা পার করে এনে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তাকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তার
তালগোল পাকানো নির্বোধ শরীরটাক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>চৌরঙ্গীর একটা উজ্জ্বল লাল আলোর
দিকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 5;"> </span>ছুঁড়ে দিল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>আমায়
দেখে</u></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওরা
পারে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওরা
থাকতে পারে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওরা
হেসে থাকতে পারে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওরা
হাসলেও হেসে থাকতে পারে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওরা
আমায় দেখে হাসলেও হেসে থাকতে পারে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমায়
দেখে ওরা সবাই হাসলেও হেসে থাকতে পারে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কিংবা
হয়ত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছিল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">উঠেছিল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হেসে
উঠেছিল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হো
হো করে হেসে উঠেছিল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সবাই
হো হো করে হেসে উঠেছিল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওরা
সবাই হো হো করে হেসে উঠেছিল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমায়
দেখে ওরা সবাই হো হো করে হেসে উঠেছিল</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>এই</u></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
শহর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
বাড়ি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
রাস্তা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
দিন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
ট্রাম<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
বাস<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
কাজ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
সন্ধ্যা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
লোকজন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
আড্ডা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
বন্ধুরা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
দিন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
রাত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
বেঁচে থাকা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>পতাকা
ফেস্টূন পোস্টার</u></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="color: red; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-style: italic; mso-bidi-language: BN-BD;">মাথামুখশরীরশার্টপাঞ্জাবিগেঞ্জিব্লাউজশাড়িধুতিপ্যান্টলুঙ্গিপায়জামা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যাচ্ছে
পরপর <span style="mso-ansi-font-weight: bold;">হাত</span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দিতে
হবে মানতে হবে হো হুঁশিয়ার হ্যায় তৈয়ার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চিনে
নিন কবর দিন মানতে হবে বন্ধ হবে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ই<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ন<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>কি<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>লা<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ব <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>জিন্দাবাদ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এগিয়ে
যাচ্ছে পাশাপাশি পরপর সামনে পেছনে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অসংখ্য
মানুষ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>আলোটা
জ্বলছে</u></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আলোটা
জ্বলছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা
হাত এলিয়ে আচে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মাথাটা
ঝুঁকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা
মানুষ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আলোটা
জ্বলছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঘড়ির
টিকটিক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা
হাতের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা
মাথার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা
মানুষের ছায়া মেঝে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আলোটা
জ্বলছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সাদা
দেয়াল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নিঃশ্বাসের
শব্দ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বারান্দায়
জুতোর আওয়াজ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মেঝে
ছায়া<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আলোটা
জ্বলছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আলোটা
জ্বলছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আলোটা
জ্বলছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>এই
যেমন</u><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
যেমন অ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আ<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>ই<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ঈ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>অথবা
ক<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>খ<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>গ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ঘ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ঙ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ধরা
যাক অ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ক<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কবিতা কলকাতা কখন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নয়তা
আ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ক
আ কা<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কাক<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কা<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>কা<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কাকা<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আ<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>আমি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বা<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ই<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>ক<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ই কি<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কিংবা<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>কিন্তু<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তু<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মি<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>তুমি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আমি কিংবা তুমি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমি<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আ<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>মি<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মি<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আ<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>মিয়া মিয়াকিমল্লার লার আর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আর তুমি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তবে
আমি আর তুমি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আবার
আমি<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মি<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তুমি<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>মি<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ই<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>ঈ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ঈগল গল গলা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কার<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>তার<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তার<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>গলা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তখন
হঠা</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> সে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সে <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তাহলে আমি তুমি ও সে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>ও
আমার দেশের মাটি</u><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আস্ত
একটা জানোয়ার বনে গেছি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ধুঁকছি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আদিম
এই দেশ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
শহর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নিষ্প্রদীপ
জঙ্গল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছোট
বড় মাঝারি জানোয়ারদের দাপাদাপি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আর্তনাদ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="color: red; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আর হুঙ্কার হো হো সত্যমেব জয়তে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অন্ধকারে
<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঝাঁকে
ঝাঁকে খুদে জানোয়ারের পাশাপাশি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বুকে
হাঁটছি <span style="mso-tab-count: 2;"> </span>এই টিকে থাকা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাঁকানো
নখ আর শিকারী দাঁতের ঝলকে বারবার কেঁপে উঠছি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রাণ
বাঁচানোর উপায় খুঁজছি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বুকফাটা
চি</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="color: red; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আর গর্জন হা হা অহিংসা পরমো ধর্ম<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মূহুর্তে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হিংস্র
আক্রমন লাফিয়ে পড়বে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টুকরো
টুকরো করে দেবে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমার
মতো আরো সব বুকে হাঁটা জানোয়াররা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হাঁপাচ্ছে
কা</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: Vrinda;">ৎ</span><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">রাচ্ছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই
বেঁচে থাকা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দীর্ঘশ্বাস<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আর
আস্ফালন হো হো গনতন্ত্র জিন্দাবাদ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হা
হা সমাজতন্ত্র বেড়ে মজা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="color: red; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হি হি ও আমার দেশের মাটি তোমার পরে ঠেকাই মাথা <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><u>মৃত
কুকুরেরা</u><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মৃত
কুকুরেরা সব<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সাদা
কালো ধূসর খয়েরী<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মৃত
কুকুরেরা সব<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>স্তুপাকার<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অসংখ্য<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তাদের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হাঁকরা
চোয়াল<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>দাঁতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সূর্যাস্তের
আলোর গোলাপী এসে নাচে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চোখের
কোণায়<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পাশে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শুকনো
জলের দাগে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ট্রাফিকের
ধূলোবালি জমে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মৃত
কুকুরেরা ঐ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>রাত নেমে এলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নর্দমার
কালো জল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাঁকানো
পিঠের থেকে মাংস আর নুন দিয়ে যাবে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শহরের
ফেটে পড়া হো হো হাসি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তাদের
শরীরে খুব লুটোপুটি রে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একঘেয়ে
চাপাকান্না গলির ভেতর থেকে এসে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তাদের
পায়ের কাছে হামাগুড়ি দেয়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অন্ধকার<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অন্ধকারে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মৃত
কুকুরেরা ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="mso-border-between: .5pt solid windowtext; mso-padding-between: 1.0pt; mso-padding-top-alt: 0in; padding-top: 1.0pt; tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সূর্যস্তোত্র<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<table border="0" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoNormalTable" style="border-collapse: collapse; margin-left: 4.65pt; mso-padding-alt: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; mso-yfti-tbllook: 1184; width: 384px;">
<tbody>
<tr style="height: 15.0pt; mso-yfti-firstrow: yes; mso-yfti-irow: 0;">
<td colspan="6" nowrap="" style="border-bottom: none; border-left: solid windowtext 1.0pt; border-right: solid black 1.0pt; border-top: solid windowtext 1.0pt; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 4.0in;" valign="bottom" width="384"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">তোমার আশ্চর্য গতি নিত্য
উদ্ভাসিত <o:p></o:p></span></div>
</td>
</tr>
<tr style="height: 15.75pt; mso-yfti-irow: 1;">
<td colspan="6" nowrap="" style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: solid windowtext 1.0pt; border-right: solid black 1.0pt; border-top: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 4.0in;" valign="bottom" width="384"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">যেন স্বর্নপক্ষ পাখি আকাশ
-মন্ডলে<o:p></o:p></span></div>
</td>
</tr>
<tr style="height: 15.0pt; mso-yfti-irow: 2;">
<td nowrap="" style="border-bottom: none; border-left: solid windowtext 1.0pt; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 31.1pt;" valign="bottom" width="41"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">জী<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 47.15pt;" valign="bottom" width="63"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">উ<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 77.45pt;" valign="bottom" width="103"><div class="MsoNormal">
<br /></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 65.85pt;" valign="bottom" width="88"><div class="MsoNormal">
<br /></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 28.2pt;" valign="bottom" width="38"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">অ<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 38.25pt;" valign="bottom" width="51"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">ক্লা<o:p></o:p></span></div>
</td>
</tr>
<tr style="height: 15.0pt; mso-yfti-irow: 3;">
<td nowrap="" style="border-bottom: none; border-left: solid windowtext 1.0pt; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 31.1pt;" valign="bottom" width="41"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">ব<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 47.15pt;" valign="bottom" width="63"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">ন্মে<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 77.45pt;" valign="bottom" width="103"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আগ্নেয়<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 65.85pt;" valign="bottom" width="88"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">কুসুম<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 28.2pt;" valign="bottom" width="38"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">ন<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 38.25pt;" valign="bottom" width="51"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">ন্তি<o:p></o:p></span></div>
</td>
</tr>
<tr style="height: 15.75pt; mso-yfti-irow: 4;">
<td nowrap="" style="border-bottom: none; border-left: solid windowtext 1.0pt; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 31.1pt;" valign="bottom" width="41"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">নে<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 47.15pt;" valign="bottom" width="63"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">ষি<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 77.45pt;" valign="bottom" width="103"><div class="MsoNormal">
<br /></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 65.85pt;" valign="bottom" width="88"><div class="MsoNormal">
<br /></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 28.2pt;" valign="bottom" width="38"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">ন্ত<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 38.25pt;" valign="bottom" width="51"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">হী<o:p></o:p></span></div>
</td>
</tr>
<tr style="height: 15.0pt; mso-yfti-irow: 5;">
<td nowrap="" style="border-bottom: none; border-left: solid windowtext 1.0pt; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 31.1pt;" valign="bottom" width="41"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">র<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 47.15pt;" valign="bottom" width="63"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">ত<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 77.45pt;" valign="bottom" width="103"><div class="MsoNormal">
<br /></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 65.85pt;" valign="bottom" width="88"><div class="MsoNormal">
<br /></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 28.2pt;" valign="bottom" width="38"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">প্রা<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 38.25pt;" valign="bottom" width="51"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">ণ<o:p></o:p></span></div>
</td>
</tr>
<tr style="height: 15.0pt; mso-yfti-irow: 6;">
<td nowrap="" style="border-bottom: none; border-left: solid windowtext 1.0pt; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 31.1pt;" valign="bottom" width="41"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">আ<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 47.15pt;" valign="bottom" width="63"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">জ্যো<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 77.45pt;" valign="bottom" width="103"><div class="MsoNormal">
<span lang="BN-BD" style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span></span><span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">ওঁ<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 65.85pt;" valign="bottom" width="88"><div class="MsoNormal">
<br /></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 28.2pt;" valign="bottom" width="38"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">ণে<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 38.25pt;" valign="bottom" width="51"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">প্র<o:p></o:p></span></div>
</td>
</tr>
<tr style="height: 15.75pt; mso-yfti-irow: 7;">
<td nowrap="" style="border-bottom: none; border-left: solid windowtext 1.0pt; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 31.1pt;" valign="bottom" width="41"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">দি<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 47.15pt;" valign="bottom" width="63"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">তি<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 77.45pt;" valign="bottom" width="103"><div class="MsoNormal">
<br /></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 65.85pt;" valign="bottom" width="88"><div class="MsoNormal">
<br /></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 28.2pt;" valign="bottom" width="38"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">র<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 38.25pt;" valign="bottom" width="51"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">ব<o:p></o:p></span></div>
</td>
</tr>
<tr style="height: 15.0pt; mso-yfti-irow: 8;">
<td nowrap="" style="border-bottom: none; border-left: solid windowtext 1.0pt; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 31.1pt;" valign="bottom" width="41"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">বী<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 47.15pt;" valign="bottom" width="63"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">র<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 77.45pt;" valign="bottom" width="103"><div class="MsoNormal">
<br /></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 65.85pt;" valign="bottom" width="88"><div class="MsoNormal">
<br /></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 28.2pt;" valign="bottom" width="38"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">উ<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 38.25pt;" valign="bottom" width="51"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">জ্যা<o:p></o:p></span></div>
</td>
</tr>
<tr style="height: 15.0pt; mso-yfti-irow: 9;">
<td nowrap="" style="border-bottom: none; border-left: solid windowtext 1.0pt; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 31.1pt;" valign="bottom" width="41"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">জ<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 47.15pt;" valign="bottom" width="63"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">উ<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 77.45pt;" valign="bottom" width="103"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">অমোঘ <o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 65.85pt;" valign="bottom" width="88"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">প্রকাশ<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 28.2pt;" valign="bottom" width="38"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">দ্দী<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 38.25pt;" valign="bottom" width="51"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">তো<o:p></o:p></span></div>
</td>
</tr>
<tr style="height: 15.0pt; mso-yfti-irow: 10;">
<td nowrap="" style="border-bottom: none; border-left: solid windowtext 1.0pt; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 31.1pt;" valign="bottom" width="41"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">তু<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 47.15pt;" valign="bottom" width="63"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">চ্ছ্বা<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 77.45pt;" valign="bottom" width="103"><div class="MsoNormal">
<br /></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 65.85pt;" valign="bottom" width="88"><div class="MsoNormal">
<br /></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 28.2pt;" valign="bottom" width="38"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">প <o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-right: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 38.25pt;" valign="bottom" width="51"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">মা<o:p></o:p></span></div>
</td>
</tr>
<tr style="height: 15.75pt; mso-yfti-irow: 11;">
<td nowrap="" style="border-top: none; border: solid windowtext 1.0pt; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 31.1pt;" valign="bottom" width="41"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">মি<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 47.15pt;" valign="bottom" width="63"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">স<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 77.45pt;" valign="bottom" width="103"><div class="MsoNormal">
<br /></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 65.85pt;" valign="bottom" width="88"><div class="MsoNormal">
<br /></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 28.2pt;" valign="bottom" width="38"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">না<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td nowrap="" style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: none; border-right: solid windowtext 1.0pt; border-top: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 38.25pt;" valign="bottom" width="51"><div class="MsoNormal">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">র<o:p></o:p></span></div>
</td>
</tr>
<tr style="height: 15.0pt; mso-yfti-irow: 12;">
<td colspan="6" nowrap="" style="border-bottom: none; border-left: solid windowtext 1.0pt; border-right: solid black 1.0pt; border-top: none; height: 15.0pt; mso-border-top-alt: solid windowtext 1.0pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 4.0in;" valign="bottom" width="384"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">হে আদিত্য জ্বলে ওঠে ধ্বান্তারি
বিভায়<o:p></o:p></span></div>
</td>
</tr>
<tr style="height: 15.75pt; mso-yfti-irow: 13; mso-yfti-lastrow: yes;">
<td colspan="6" nowrap="" style="border-bottom: solid windowtext 1.0pt; border-left: solid windowtext 1.0pt; border-right: solid black 1.0pt; border-top: none; height: 15.75pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 4.0in;" valign="bottom" width="384"><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="color: black; font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt;">এই সত্তা তোমার আলোর অনুগামী<o:p></o:p></span></div>
</td>
</tr>
</tbody></table>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span class="Apple-style-span" style="font-weight: normal;"><b></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="display: inline !important; text-align: justify;">
<br /></div>
<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: center;">
<br /></div>
</div>
</div>
anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-58202437415354838882013-06-28T22:05:00.002-07:002013-06-30T08:18:09.626-07:0071sT pOsT : প্রণবেন্দু দাশগুপ্ত<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> (কাব্যগ্রন্থ- </span></i></b><b><i>‘</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">এক ঋতু</span></i></b><b><i>’</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i>‘</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">সদর স্ট্রিটের বারান্দা</span></i></b><b><i>’</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i>‘</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">নিজস্ব ঘুড়ির প্রতি </span></i></b><b><i>’</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">,</span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> </span></i></b><b><i>‘</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">শুধু বিচ্ছিন্নতা নয় </span></i></b><b><i>‘</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i>‘</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">মানুষের দিকে</span></i></b><b><i>’</i></b><b><i>,</i></b><b><i>’</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">অন্ধ প্রান ,জাগো</span></i></b><b><i>’</i></b><b><i>,<o:p></o:p></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i>’</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">নিঃশব্দ শিকড়</span></i></b><b><i>’</i></b><b><i>,</i></b><b><i>’</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">এখন একা নেই</span></i></b><b><i>’</i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">,<span lang="BN"> </span></span></i></b><b><i>‘</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বাধা পেরোনোর গান</span></i></b><b><i>’</i></b><b><i>,<o:p></o:p></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i>’</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">তিনটি কাব্য নাটিকা</span></i></b><b><i>’</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i>‘</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">হাওয়া ,স্পর্শ করো</span></i></b><b><i>’</i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">.)</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">“</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">একজন কবি যখন নিচু হয়ে জুতোর ফিতে বাঁধেন, তখনও তিনি কবি</span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">”</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">।...হ্যাঁ, এমনই আপাদমস্তক কাব্যিক হিং ছড়ানো প্রণবেন্দুর হেঁশেল,জীবনকে গ্রাস করতে চেয়েও মানে খুঁজে না </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">পাওয়া প্রণবেন্দু, <span lang="BN">শেষ পৃষ্ঠা খোলা রেখে প্রতিধ্বনির ভেতর প্রতিনিয়ত অচিহ্নিত এক নতুন প্রণবেন্দু; সে যেন অশ্বিনীতারার প্রণবেন্দু্ , একটি পাহাড় থেকে আরেক পাহাড়ের প্রনবেন্দু, এক তৃণসংঘ থেকে আরেক শ্যামলীর প্রণবেন্দু, তার সামনে যেন সমস্ত পৃথিবী পড়ে আছে অথচ কাউকে না চিনতে পেরে সর্বত্র্য এক পরম শূন্য হয়ে আছেন তিনি, এক </span></span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> নিঃস্ব স্তোত্রপাঠ</span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> । উঠোন পেরোনো মানুষ নিকটে এলেই যিনি বলেন মাঠ ছেড়ে আকাশে উঠে এসো,উঠে এসো হেমন্ত আঁধারে, কুয়াশা সরিয়ে আমি ঠিক খোঁজ নিয়ে যাব। চারদেওয়ালের কাঁচে প্রনবেন্দু সেই মেদহীন দর্শনার্থী ,যিনি জীবনের একটানা ক্ষয়েও খুঁজে চলেছেন সৃজনের সুধা, থাকার ভেতরে প্রবেশ করতে করতে প্রণবেন্দুর প্রিয় ঘরবাড়িউঠোণবারান্দাবৃষ্টিবাগানবাগিচাবেলোয়াড়ির আড়ালে কেবল চাপ চাপ কুয়াশা, যেন একা একা কিছু দূর গিয়ে ভারী হয়ে আছে পাখিটির ডানা, আর প্রজন্মের বেসক্যাম্প থেকে ,শূণ্যপ্রসব উদ্বাস্তুপল্লী থেকে বারবার হর্ষ ও বিষাদের মিশ্রিত আলেখ্যের অবস্থানটা খুঁজতে চেয়েছেন প্রণবেন্দু, বারবার আকুতি করেছেন পাখিটিকে যেন হাততালি দিয়ে উড়িয়ে না দেওয়া হয়; যেন ছাদের কার্ণিশে বসতে দেওয়া হয় তাকে, বিষন্ন মানুষ- একলা মানুষ- দুঃখ পেয়ে বেঁকে যাওয়া মানুষের স্নায়ু ছুঁয়ে ছুঁয়ে দেখতে দেওয়া হয় । সেই তো একা একা মানুষের প্রতিনিধি, সেই তো আকাশে ওড়ে অথচ মাটিতে পুঁতে রাখে তার প্রমান তার পাতানো বোন তার পাড়ার কানাকানি ;মানুষের মধ্যে থাকতে চেয়েছে প্রণবেন্দুর কবিতা, কম্যুনিকেট করতে চেয়েছে মানুষের বিশ্বাস বিকীর্ণতা বিস্তীর্ণতা, খুব আস্তে দূরে হেঁটে যেতে চেয়েছেন প্রণবেন্দু, হাঁক দিয়ে ফিরতে চেয়েছেন বাড়ি , অথচ একটা দৃশ্যের ভেতর কি নিরীহ এক দারুতামস,একটা কাঁচের ভেতর যেমন নির্বিকার ভাঙনের শব্দগুলো! খুঁদ কুড়ানো হাতে তিনি তুলতে চাইলেন অস্থিমজ্জাহীন মানুষের মস্ত মস্ত স্বাদ, এই তার সচেতন নির্মাণ । এই এক স্বপ্নবিক্রেতার অন্তিম মাধ্যাকর্ষণ; যেখানে ফেরিওয়াল ফুল নিয়ে আসে, দরাদরি করে আনন্দ নিয়ে, আর চারদেওয়ালের জ্যামিতিতে বুনে যায় চিত্রার্পিত যন্ত্রনা, চুনকামের গন্ধে যেখানে ঘুম ভাঙাতে আসে কেবল এক কুঁজো দার্শনিক; এই সেই জায়গা যেখানে দাঁড়িয়ে আশ্চর্য একাকীর স্মরনাপন্ন প্রণবেন্দু, এই সেই জায়গা যেখানে শুধু নিয়ম চলেছে, আর মানুষের পাশ থেকে সরে গেছে সঠিক মানুষী, যেখান থেকে সঠান ডাঙা বলে কিছু হয়না কেবল এক বিপরীত ডানা আর এই বিপরীত ডানায় ভর করেই রোদ এসে পড়ে প্রণবেন্দুর শরীরে, ভুঁই পিঁপড়ের মত উঠে আসে অ্যাক্সিওম্যাটিক ট্রুথ; ষাটের বা সত্তরের অচল অবরুদ্ধ নগরীর মাঝে সেই বেকার দুপুরগুলোকেই তিনি করলেন তার বিচরনক্ষেত্র, সদর স্ট্রিটের বারান্দা থেকে এক অসহায় কবিকে ঝেরে ফেলতে দেখা গেল পরিচয়গুলো, যেন এক আত্মপরিক্রমা যেখান থেকে থ্যাঁতলানো রোমান্টিজম হল্লা করে ওঠে, শীৎকার করে ওঠে-</span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">“</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কে বিরহ রেখে /ঐ নিবিড় মাঠের মধ্যে চলে গেছ/ আমরা সবাই আজ/ট্রামলাইনের পাশে/পানের দোকানে। শুধু/নিবিড়তাময় এক বৃষ্টি এসেছে। আর/তুমি চলে গেছ/ এই ভূতল উত্থিত কোনো ভালোবাসা /ছিল কি তোমার!!......নাকি এই গরীব পাড়ায় থেকে/শোক পেয়ে গেলে! </span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">”</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> এ কি সেই জীবনানন্দীয় </span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">নিরাশাকরোজ্জ্বল চেতনা</span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> না কি সুধীন্দ্রীয় </span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">নির্বিষাদ নির্বাণ</span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">’ !</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN;"> আসলে সাধনভূত কোন হাশিস নয় বরং তৃষ্ণার ভেতর থেকেই উঠে আসে শাশ্বতযুগের সেই হিমসোঁতা পাখি, যাকে আলোর শহরে নিয়ে চলেছেন প্রনবেন্দু, নিয়ে চলেছেন অনিঃশেষ দুপুরে। এটা ওটা তুলে নিয়ে ঘর বাঁধবে বলে যারা আশ্চর্য ভাবে খুলে দিচ্ছে মহাকালের কুটিরশিল্প তারা জানছে না </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN;">দু দুটো দৌরিক পাখি হলুদ সবুজভাবে গাছে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN;"> উড়ে চলেছে, ওরাই প্রণবেন্দুর ওরাই সেই চড়ূইভাতির রঙীন গল্পের মাঝে কবির খনিত মেঘের ছাঁট,যারা বুঝতে শিখছে </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">–</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN;">পাতা খসছে </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">–</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN;">পাতা খসছে-পাতা খসছে-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN;">কোন ফেরার দিকে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">…</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN;">..!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN;">কোন অপরিচিতার সৌজন্যে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">……!</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">পূর্বপট</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">তখনও জানোনি দেয়ালের বাধা ছাড়িয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কেউ যে জ্বালছে অন্যঘরের দেয়ালী,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">সর্বনাশা যে, তার ত্রিললাট মাড়িয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">গোপনগঙ্গা প্রস্তরে খামখেয়ালী।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">তুমি একবার বিস্মিত হয়ে তাকালে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">দেখতে, কঠিন, ভ্রুযুগবিদ্ধ ধনুতে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">সার্থকতমা উমার অঙ্গে, কাঁকালে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কুমার আসছে; ইঙ্গিত বরতনুতে ।।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">একটি মৃত পাখি</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">পাখি মরে আছে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">পাখি বরফের স্তুপের ভেতরে মরে আছে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ছিল কি কোথাও আগে? বাসা বেঁধেছিল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">পোড়ো জমিটির নীল গাছে?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">নাকি হাওয়ার ফিকিরে, ঘুরে ফিরে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">এসে মরে গেল এই দুনম্বর বাড়ির শিবিরে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">মাথা গুঁজে আছে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">যেন বরফের ভেতরের ঘর,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">সিঁদ কাটতে চায়; যেন ব্যালেরিনা,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ভার পালটাতে গিয়ে আস্তে থেমে আছে-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ঘুরে গিয়ে, এক ঝাপটায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আবার ভরাবে শূন্য শব্দময় রঙিন ডানায় ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কিন্তু বড় দেরি হয়ে গেছে, মনে হয় ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কিছু আগে ঈশ্বরের শেষ ক্ষমা করবার সাধ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">মিটে গেছে। আজ শুধু শীতের আলোয়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ধবল নিঃসঙ্গ পাল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">মেঘ-ছিন্ন, জলে পড়ে আছে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">পাখি মরে আছে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">পাখি শীতের ভেতরে মরে আছে ।।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> অন্যভাবে নয়</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কিছু হয়নি, কথার ভারে থেমে আছে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> দুলিয়ে দাও, তাকে কর দ্রাক্ষালতা,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> তাকে ফোটাও অন্ধকারে আঁকাবাঁকা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">মাঠের ওপর প্রতীক্ষিত সিসুগাছে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কিছু হয়নি, আপাতত কিছু হয়নি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ওরা ভীষন কথা বলে, ওরা কারা?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> কিছু হয়নি, আকাশ-ভরা তারা জানে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">প্রেমিক দেখে প্রেমিকাটির ভীরু চোখে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> ত্বরান্বিত , গাঢ় আয়না-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> কিছু হয় না, অন্যভাবে কিছু হয় না ।।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আগামী নির্বাচন</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কবিতা, কবিতা লেখা, কবিতার মধুর দালালি-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">এখন কিছুই আর করতে পারি না।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বলতে পারি না </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">পাড়ার ছেলেকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> কিছু ভোট দিন,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">এ-যাত্রা তরিয়ে দিন তরুন ভুবনে ।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">স্মৃতি-বিস্মৃতির ফাঁকে দু একটি মানুষ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> শুধু উঁকি দেয়। কিছু বা জোনাকি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">জামরুল গাছের ঘর আলো করে থাকে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">সবারই স্বভাবচরিত্র খুব ভালো মনে হয়-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> কারো কবিতা হবার দিকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">চেষ্টা দেখি না,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বলতে পারি না ; পাড়ার ছেলেটি এই</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> দাঁড়িয়ে রয়েছি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">দিন, ভোট দিন, কিছু ভোট দিয়ে আমাকে বাঁচান।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কবিতা, কবিতা লেখা,কবিতার অমল দালালি-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> এখন কিছুই আর করতে পারি না ।।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ভিতর বাহির</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">এক সময় সুতো ছিঁড়ে যায়-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আমরা তখন বিবস্ত্র , একাকী,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">হাওয়া শুধু অন্য হাওয়া নাচায়,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">চতুর্দিকে ফাঁকি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বাহির তবু যথেষ্ট আশ্রয়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কখনো নয় বলে আবার ভেতর</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">নতুন করে তৈরি করতে হয়,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">পোড়া-ইঁটের ঘর?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আমরা কিন্তু অন্যরকম চাই-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">একটিবার চূড়ান্ত যাচাই</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বাহির, এবং ভিতর ।।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">এই মূর্হুতের কবিতা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কেউ আসে, কেউ আর ফিরেও আসে না।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> কাঁটা বাবলার গাছে ফুল ফুটে আছে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">একটা এরোপ্লেন শুধু একদৌড়ে মেঘ পার হল ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> তুমি কি তৈরি করতে পারবে এখুনি?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ভিতর-বাহির সব জড়ো করে শাঁখে ফুঁ দাও ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> খেলা শুরু করো ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কেউ আসে, কেউ আর ফিরেও আসে না।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> দ্যাখো, সমস্ত পৃথিবী পড়ে আছে ।।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">মানুষ, ১৯৬১</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ভাঙা ঘরে, মস্ত একটা হাওয়ায়,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">মানুষ কাঁপছে;</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">একটা হাত পাশের মানুষীকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ধরে আছে, আরেকটা হাত</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কোথায় রাখবে-বুঝতে পারছে না,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">পায়রা এসে বসেছে নিমগাছে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">সামনে শুধু রুদ্র এক পাহাড়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">সামনে এক প্রচণ্ড ঝামরানো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">সমুদ্রের ক্লান্ত অন্ধকার।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আড়াল করে দেখে নেবার মতো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কোথাও আর গোপন দৃশ্য নেই ;</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">মস্ত একটা হাওয়ায়, ভাঙাঘরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">মানুষ কাঁপছে ।।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">তৃষ্ণার ভেতর থেকে</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">তৃষ্ণার ভেতর থেকে পাখি উঠে আসে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">হে ঝর্ণা আমার,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">প্রতিটি শব্দকে তুমি সদ্যোজাত শিশুর মতন</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">দোলাও দুহাতে, তুমি প্রতিটি পাহাড়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">প্রতিধ্বনি দিয়ে ভাঙো, নাম ধরে ডাকো-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">যেন এইমাত্র চড়ুইভাতির</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বন্ধুরা চলেছে ফিরে ভ্রমর-রঙিন কোনো গ্রামের ভেতরে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">তৃষ্ণার ভেতর থেকে পাখি উঠে আসে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আমি স্পষ্ট দেখি, আর ভাবি;</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কত দিব্যদেহ ধরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">অনুপম বীথির শরীর, কত রং ঝরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বার্লাকবিস্তৃত এই আলোর শহরে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">হে ঝর্ণা আমার,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">তোমার তৃষ্ণার ছলে পাখি ওড়ে আমার আকাশে ।।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">নিরাভরন</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">শব্দ থেকে ঘুঙুর খুলে নি,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বাজুক একেলা।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">মানুষজনের স্মৃতি ঘরের ভেতর-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ঘরের বাইরে? পশুপাখি, আরো মানুষ, অফুরন্ত খেলা,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">শব্দে সব ধরে?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">যদি তেমন ভেতর শক্ত হয়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">তাহলে আর বানানো বাজনার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">প্রতিধ্বনি কেন?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বাংলা ভাষা বড় হচ্ছে সমস্ত সময়-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">এখন তার চরণ থেকে অবাঞ্চিত নূপূর</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">সরিয়ে নাও,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বেজে উঠুক শুধু-পায়ের খেলা ।।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">অনন্ত মূর্হত</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">যা বলতে চাও</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> ঠিক সেদিকে স্পষ্ট করে তাকাও ;</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কিছু নয়, বিশেষ কিছু নয়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">দরজা খোলা পড়ে ছিল; ফাঁকা রাস্তা;</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> কোথাও কেউ নেই-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বাঁ-দিক থেকে একটা লোক এল !</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কী বলতে চাও? পৃথিবী যে পলকে পলকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> পালটে যায়, সে তো সবাই বলে গেছে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">তবু যখন খোলা-রাস্তা একটিমাত্র লোকের তালে মাতাল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">তখন তুমি কথা বলতে চাও- যেন তুমি মুখোস খুলে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> আলো দিচ্ছ লন্ঠনের মতো-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">অমন করে জ্বলতে চাও কেন?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">সদর স্ট্রিটের বারান্দা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বারান্দা, রেলিং সব কাছে ছিল</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আমি দাঁড়ালাম, আর</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ভোর হয়ে এল।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">দেখলাম-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আর পাঁচজন বেশ সুস্থ, স্বাভাবিক,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">চলার আদল যেন মূর্তিমান ছাঁচের আদল-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">টান দিলে হাওয়ার ভেতর ভরে ওঠে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">শুনলাম-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">মাতাল লোকটা নাকি মারধোর করেনি মেয়েকে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">চটি ঊড়ে এসেছিল দৈবাৎ হাওয়ায়ার জোরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">পাঁচিল ডিঙিয়ে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আজ তার দু-নম্বর মেয়েটির কান্নার শ্রাবন</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">এই পাড়ার শানাই।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বুঝলাম-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">যা কখনও ঠেকানো যাবে না</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">তা এতই একান্ত, সহজ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">তাকে নিয়ে জল্পনা করাও</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">যেন চোখ বেঁধে চলা ।।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">প্রেরনা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">প্রথম ধাক্কা কিন্তু বাইরে থেকে আসে;</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> ট্রামের হাতল ছুঁয়ে অভিন্ন কনুই বেঁকে যায়।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">যা কিছু বলতে চাও, তার ভেতরের দিকে নামে নীরবতা,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কিন্তু যা কখনোই শুরু হতে পারে না, সেখানে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> কিছুই কি ঘটে?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বাহির-ভুবন শুধু চাপা-দীর্ঘশ্বাস মনে হয়।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">একটা জানলা তুমি খোলা রাখ, কিছু মানুষের শব্দ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> যেন কাছে আসে ।।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">অন্য কবিতার প্রতীক্ষা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ধরে ধরে কবিতা লেখার হাত</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ভেঙে যায়, থাকে শুধু গাভীর মতন নীরবতা।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">দাঁত-করাতেরা সব বনের ভেতর থেকে শিস দিয়ে ওঠে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কবিতা কি তা মতো? মৃদু ও অমোঘ ? অবারিত</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বুকের ভেতর থেকে বুকের বাইরে আলো ধরে?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ঝরা-পাতা ঠেলে তার ভাঙা সাইকেল নিয়ে এসেছে যুবক,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">সে কি সিগন্যাল করে কবিতায়? করে কি জোনাকি?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ধরে ধরে কবিতা লেখার হাত থেমে যায়,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> থেমে যায় ফাঁকি ।।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">এ খেলা সহজ নয়</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">এ খেলা সহজ নয়, জলের ওপরে এক বিমূঢ় কলস ভেঙে যায়,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">এখন কোথায় তবে কতটুকু ধরে রাখা যায়, কেন যাবে?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">জলে দৌড়ে যায় জল, বিমূঢ় কলসে আর কিছুই ওঠে না ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">যদি শক্তি কিছু হত, ঠেকে যেত হাতে বা ভেতরে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ইঁট বা কাঠের তৈরি, হাতির দাঁটের কৌটো পাথরে বাঁধানো,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">অথবা এমন কিছু, গিঁঠ দিলে রুমালে আঙুল থেকে যায়।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">এ খেলা সহজ নয়, জলে দাঁড় ফেলে জল, জলের আড়ালে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">শুধু আমাদের দেহ কিছুটা সাঁতার কাটে, বাকিটা পারে না-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">যদি ভরে নিতে চাই, জলের ভেতরে এক উন্মাদ কলস ভেঙে যায় ।।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বৃত্ত</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আমি যেখানেই যাই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কিছু পরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বৃত্তের ভেতরে ফিরে আসি ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বুক বাঁধি, বাইরে যেতে চাই,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">স্রোতের আঘাতে তবু কুটোর মতন ভেসে মরি-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আমার সমস্ত ক্ষত বিন্দু বিন্দু ঝরে যায় জলে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আমি যেখানেই যাই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ফিরে এসে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বৃত্তের ভেতরে কড়া নাড়ি !<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কে আছ? ঈশ্বর? নারী?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">নাকি আমারই আয়নার জোড়াতালি?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বৃত্তের পরিধি ক্রমে বড় হয় </span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">–</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আরো বড়, আরো বড়, আরো ।।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">পরিচিতার সৌজন্যে</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">এই তীব্রদিন থেকে যত নিই, তত থেকে যায় ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> ছোটো সিমলা ঘুরে যায়; শাদা রাস্তা রঙিন বাড়িতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">পোষা কুকুরের মতো গৃহিনীর উঠোণ নাচায় ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> ঠিক বান্ধবী নয়; পরিচিতা; এক যুগ পরে দেখা এই ।-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">দীর্ঘদেহ স্বামী, আর ফুলের মতন শিশু সাজানো বাগানে ;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> তারই জন্যে এত সব ? হতে পারে। সমস্ত সময়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">এক বাঙালিনী তার উজ্জ্বল হাসিতে ঐ সমস্ত পাহাড়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> নতুন গানের মতো বেঁধে নিতে পেরেছে বলে কি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">শুধু দিন তীব্র হয়, দ্যুতিখণ্ড উজ্জ্বল আবেগ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> সোজা প্রসপেক্টে গিয়ে সূর্যের ভেতরে করসায়?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আমি যতটুকু পারি, তার বেশি তখনো পারিনি, তবু যেই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> দমকা হাওয়ার টানে সমস্ত আড়াল একাকার,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">পোড়-খাওয়া কলকাতা বুকের ভেতরে নিবে যায় ।।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">মেলা দেখাও<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কোন জায়গায়, কোন কোন জায়গায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">তুমি আছ? তুমি, মানে মানুষ ;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">রেডিওতে কারা গাইছ দেহলীর সাধন-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বাউল, তুমি বাইরে এসে বাবু সাজো !<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">সাধন-ভজন ভালো, কিন্তু ডেরা কোথায়,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বাড়ি আসতে দেরি হল, পথে দেরি?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কোন জায়গায়, কোন কোন জায়গায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">তুমি আছ? ঘৃণা-ভালোবাসায় তৈরী? ভারি গড়ন?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কলকাতা বা কেঁদুলি, আমায় মেলা দেখাও, মেলা দেখাও<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আমি টিকিট কিনে মানুষ দেখব ।।<span lang="BN"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কলকাতা ও আমি<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">রাস্তায় দশটি লোক শুয়ে আছে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> আমি ল্যাম্পপোস্ট হয়ে দাঁড়াতে পারিনি ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">খুব বেশিক্ষন আমি আলো দিতে শিখিনি এখনো </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আমার নিজের কিছু অন্ধকার আছে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> কিছু দ্বিধা, কিছু অসুবিধা ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">রাস্তায় দশটি লোক শুয়ে আছে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> আমি একাদশ ব্যক্তি ; কলকাতা,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> শুতে জায়গা দাও ।।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কবিতার জন্ম<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আমি সব টের পাই !<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">আলিসায় একা কাক মুখে ভাঙা অন্ধকার নিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">বসে আছে, তার ডানার ঝাপট<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">সোজা বুকে এসে লাগে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">সে কি জানে, সে আমাকে একটু একটু করে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">শব্দ ও ভাষার দিকে নিয়ে যায়?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">এভাবে সংকেত করে সবকিছু-আমি লুফে নিই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">যা কিছু খবর, বার্তা, প্রতিটি মূর্হুত জুড়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">যা আমাকে রসদ পাঠিয়ে চলে আজীবন ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">কাক উড়ে যায়,আমি আমার কলম নিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> স্তব্ধ পাতার দিকে ঝুঁকে পড়ি একা ।।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">********************************</span></div>
</div>
anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-68842594295706310332013-05-30T19:20:00.000-07:002013-06-30T03:35:59.188-07:0070Th pOsT : কেদার ভাদুড়ী<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">(জন্ম-২৮ জুন ১৯২৫-)</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">(</span></i></b><b><i><span style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">কাব্যগ্রন্থ-‘শুকনো জল’, ‘পাথরের স্লেট’ ,‘চারপুরুষ
এক নারী’ , ‘তিনভুবনের প্রেম’ ,’এই তো ঠিকানা’ ,<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><i><span style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">’ শ্রীচরনেষু মা কবিতায় ‘,‘ নির্বাচিত কবিতা’<span lang="BN"> )<o:p></o:p></span></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">নেভি থেকে আমেরিকান
এয়ারফোর্স,ওভারসিয়ার,চিত্তরঞ্জন সেবাসদনে ডায়েটেশিয়ান, সেখান থেকে ব্রিটিশ
এয়ারফোর্স, দ্বিতীয় পর্বে ইংরেজী ভাষার শিক্ষকতা। এমন কবিকে বা তার দর্শনকে কি বলা
যেতে পারে? কবি ও সাহিত্যিক<span lang="BN"> </span>উত্তম দাশ ভারতীয় দর্শনের ‘অপূর্ববস্তুনির্মাণক্ষমাপ্রজ্ঞা’
শব্দটি উল্লেখ করেছেন কেদার ভাদুড়ীকে আর তার কবিত্বকে আইডেনটিফাই করার জন্য;
তবে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আমার মনে হয় কেবল প্রজ্ঞা নয় বরং একটা
খোলামুখ একটা মুক্ত পরিসর একটা সদশয় কলম তার কবিতার উত্তরসাক্ষ্য হয়ে থাকবে;
অনুশাসন মেনে কবিতা লেখেননি কেদার ভাদুড়ী, তার বেহিসেবী উদ্দাম<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>জীবনের মতই শব্দের বোধের লীনতাপেও কোথাও সেই
বাহান্নপীঠের<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অমৃতচক্র, কাহিনীর
কার্নিভালেক্স,অথচ এই বহুজাতিক কথোপকথনে অদ্ভুত ত</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">ৎ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">পরতায় সামাল দিয়েছেন কথা ও
কবিতার বমি আর আপেলের রসেদের,সেখানে লিনিয়ারিটি নেই,স্বজনহীনতা বন্ধুহীনতা
যোগাযোগহীনতা নেই বরং অনুমোদন আছে একটি আন্তর্জাতিক কবিতার,বোধের লীনতাপের।প্রতিষ্ঠান
বিরোধী নন বরং প্রতিস্ব পরিপন্থী বলা চলে কেদার ভাদুড়ীর প্রতিষ্ঠানকক্ষের নকশায়
রচনায় পরিকল্পনায়;একটা হোলি অ্যালায়েন্সের মত তারাই যেন কেদার ভাদুড়ীর সম্পূর্ণ
জীবনটাকে ট্রান্সলেট করছে।বারবার ঝুঁকি নিচ্ছেন ‘আমি’ থেকে ভয়ংকর মশকরা খুলে নিতে
মিথ্যে জীর্ণ অনুঢ়া মেঘ খুলে নিতে। তবে আপনি কি এলিটিস্ট আর্টপিস খুঁজছেন কেদারের
কবিতার<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মালবিকা -মৃত্যুঞ্জয়ে? বাংলা
কবিতার কোনো কমপ্যাশনেট গ্রাউন্ড থেকে তবে কি খুঁজছেন অভিজ্ঞতার সাবজেকটিভ বর্ণনা?
প্রিঅকুপাইয়েড ইনটেনশেন? না,তার কবিতার কাছে করতালি ক্রমশ মিলিয়ে এসেছে, মিলিয়ে
এসেছে সাফল্য মরীচিকা, কোথাও কোথাও কেদার ভাদুড়ীর কবিতা উদবাস্তু বা ছিন্নমূল –যেন
এক কনফিউজড রিয়ালাইজেশন,’আঁশ পড়ে আছে ফ্যাকাশে ও সাদা’,টাইটেল সং থেকেই সে এক
বাক্যহীন বিগ্রহ,আহ্লাদিত পাঠক বা অ্যাল্ট্রুয়িস্টিক সার্কেলের অস্বীকৃত
ফ্রেমওয়ার্ক সেখানে, তিনি সেই শৈলীনির্মাতা যার ভেতরে ভেতরে বুখারী জ্বলছে, যার
কাংড়ির মধ্যে ছাইচাপা নিজস্ব এক বয়নভঙ্গী,পঠনভঙ্গী ,বিশ্লেষনের অগম্য এক পোস্ট
জেনেরিক আগুন;স্বপ্নাদেশে লেখা কবিতা কেদারের নয়। না, তাঁর সাকরেদকেও তিনি ডাকেননি
চালু সলিলিকি বা সনেটে বরং তার কবিতায় লেখনীর বেড়া ভেঙে বাচনই হয়ে উঠেছে “বৃষ্টি
নামাবার কিংবা বহ্নিশিখার কোনো সংকেত”।তার পান্ডুলিপি প্রতিক্রিয়াশীল,বাইপোস্ট করে
বাড়িতে পাঠাবার কোনো ব্যবস্থা<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নেই,কেবল
সকাল সন্ধ্যায় শিস দিলেই জানলাটা খুলে যাবে দরজাটা হাট হয়ে যাবে সুরারোপ হয়ে যাবে
সমে শূন্যে।কেদার ভাদুড়ি কোথাও বাংলা কবিতার টাইটেল হোল্ডার হতে চাননি,বিষয়কেন্দ্র
থেকে খুঁজে নিতে চাননি মেইনস্ট্রিম ব্যান্ডিং,বরং ‘মহাদিগন্তে’ পেয়ে গেছে তাঁকে,মাথার
নিচে বেলুন নিয়ে শুয়েছেন কেদার,যেন সমস্তকিছু কনভেনশনাল বিষের শেষে এই তার
বন্ধুত্ব;বাংলা সাহিত্যের নান্দনিক নীতিধর্মের কপচাত থেকে অসহায় ও নির্বোধ কাইট
মেখে যে চিলটি উড়ে যায় তাই যেন কেদারের কন্ঠমনি, যেখানে দাঁড়িয়ে তিনি বলতে পারেন-“একটা
কবিতা যখন একবার পড়েই লোকে বুঝে যায় তখন বাঁদরামির নীল ইতিহাস আমার জানা হয়ে যায়।
আসলে কবিতা তো মেয়েমানুষ। যদি সুন্দরী হয় তো কথাই নেই।“ অথবা “…মাকাল ফল আমি
দেখেছি; কি সুন্দর রূপ, রেখা ,রঙ । ভাঙলেই সোডোমের আপেলের থেকেও জঘন্য, মনে হয় ডেড
সির কাছাকাছি ফলে কিনা,তাই” ।পূর্বপুরুষ ও উত্তরপুরুষহীন কেদার ভাদুড়ীর কবিতা তার
রসও খুঁজেছে নিজের মত করে, বিবর্তনও চেয়েছে স্বকীয় ,সেখানে অনুকরনকে দেওয়া হয়েছে
মৃত্যুর অথরিটি আর তাই তাঁর ইমপালসকে কোনো ভাষাসাহিত্যের ল্যাবরেটরিতে পাঠাননি
কেদার বরং শিল্প সাহিত্যের সবল বুদ্ধিধর যে উপত্যকা জুড়ে গাছগুলো পত্রহীন,
ভাষাভূতের কংকাল যেখানে,সেখানেই গড়িয়ে দিয়েছেন তার পহেলগামের পাথরগুলো যারা গড়িয়ে
গড়িয়ে অমরনাথ গেছে আর দেখেছে কবিতার পায়রাদুটো এখনও বেঁচে ;ওরা ঘুমায় না, একজন
অভিজ্ঞতার দীপ্তি জড়িয়ে থাকে একজন প্রকাশভঙ্গির সজীবতা;গ্রস্থ উপত্যকার কবিতা নিয়ে
জেগে থাকে এক নতুন কেদার দর্শনে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ময়ূর</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বেশ মনে আছে,
বাবা একবার এক ময়ূর পুষেছিলো ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">কারণ? বাড়িতে
গোখরো সাপের বড়ো আনাগোনা, তাই ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বাবা ওকে কিছুই
খেতে দিতো না, তবুও<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বর্ষাকাল এলে
ফুলে ঢোল, পেখমে পেখমে ছয়লাপ ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">তবে সবসময় নয়,মা
কাছে গেলে তবেই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">এমন পেখম মেলে
দিতো, দাঁড়াতো, নাচতো, দেখবার...।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">প্রথমে বুঝিনি
আমি ও বাবা, মা লজ্জ্বায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বুকের আঁচল টেনে
দিয়ে আড়ালে যেতেই, যার নাম রেখেছিলো কার্ত্তিক ঠাকুর ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">জীবনে এর চেয়েও
বড় দেহভোগ, সৌন্দর্যশিকারী (ভিখারি)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">কখনো দেখিনি ।
আমি মার মুখের দিকে তাকিয়ে তাকিয়ে তাকিয়ে...<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">মনে করতো বুঝি
স্নেহ পরবশ হয়ে গেছি আমি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">কিন্তু বাবা
একদিন রাগে দোনালা বন্দুক নিয়ে গুলি করতেই মা,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">যে কোনোদিন
বাবার নাম মুখে আনেনি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বলে উঠলো ঃ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>রা ঘ ব , রা ঘ<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>ব !<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আর আমি এই
কালকুট্টায় পালিয়ে এসে হবনব হবনব করে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">নাম নিয়েছি সৌরভ
। বোঝো ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">কাব্য</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমি যুবতীটিকে বললামঃ সাবান
যে মাখো, সাবানেরও<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">একটা স্নেহভাব আছে । শাড়ি
যে জড়াও, গায়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">শাড়িরও একটা সূত্রভাগ আছে ।
সেই স্নেহভাব, সূত্রভাব-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">নিয়েই তো ভালোবাসা, নয় ?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">শুনে ও দেখি তখনো চুপ করে
রইলো, যেমন যুবতীরা থাকে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">দাবদাহ এমনই যে অরণ্যে
লেগেছে আগুন, আগে ।<span lang="BN"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বইমেলা-৯৩, এবং কয়েক ফোঁটা আধুনিক অশ্রু</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">এবার বইমেলায় গিয়ে দেখি ফাঁকা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ফাঁকা মানে? বই আছে, বুকস, কিন্তু অক্ষরগুলো নেই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ফাঁকা মানে? লোকজন আছে, কিন্তু মানুষজন নেই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">সজল পাইপ টানে, আমি চুটা , তামাক বিহীন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">কাঁচাপাকা দাড়ির ভিতরে ধোঁয়া জমে, জমে লালন ফকির<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">অশোক পদ্যের পেছনে কয়েক সহস্র কাস্ক মদ্য উড়িয়ে এখন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">এখন? বইমেলায় গিয়ে দেখি ফাঁকা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ছড়া ও কবিতা যারা উগরে দিতো প্রতিপদে জ্যো</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Vrinda; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">স্নার ভিতরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">তারাও নিস্তেজ যেন, নিথর নীরব<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">তাদের<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>জীবন ঘোড়াগুলো, উটগুলো<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ঐতিহাসিকের পাতা ছিঁড়ে, পাতা ছিঁড়ে খেতে চায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">লবণবিহীন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">এমনি খবর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">মালিনী যে মেয়ে, চিকন শাড়ির মতো আলো, এখন কোথায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">মালবিকা জানে, মৃত্যুঞ্জয় জানে, উত্তম জানে না<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">এবার বইমেলায় গিয়ে দেখি<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ফাঁকা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">অতীন্দ্রিয় বলেছে জবর ঃ ম</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Vrinda; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">স্য-নিগমে শুধু<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">হৃদয়ের বাইপাস ছিঁড়ে আঁশ পড়ে আছে ফ্যাকাশে ও সাদা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">শেষ প্রেম</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">যুদ্ধে যাবো কাল । আজ এই হিমহিম ভয়ার্ত সন্ধ্যায় আমি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">গৌরবের জয়গাথা পড়ে যাব শুধু? নাকি ইতি-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">হাস ঘেঁটেঘুটে মিশরীয় সভ্যতার ফ্যারাও আমল থেকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">অ্যাসিরীয়, ব্যবিলনীয়, চৈনিক, মহেঞ্জোদারোর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">স্পার্টান পদ্ধতি জেনে নেকড়ে ও রোমুলাস , রোম...মহাব্যোম<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">থেকে ফিরে আসে, হ্রীং । টেস্টের দরোজায় দেখি পিয়া, অলিম্পিয়া,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">নিতম্বে উন্মুখ ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমি তাই দুই কাস্ক মদ্য নিয়ে ওর সামনে রেখে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বলে উঠি খা । ও খেলো, খেয়ে নিঃশেষে ফতুর করে দিলো পিপে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমি ওর গা টিপে গা টিপে চুমোয় ভরে দি যোনি,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">রহস্যের ঘ্রাণ, যা খাজুরাহোর মন্দিরে অক্ষত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আছে আজো, আর বিংশশতাব্দীর এই কালচক্র<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">শিল্প শিল্প বলে ঐতিহাসিকের ক্ষুধা, যদি দুষ্ট, আণবিক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">কাল যুদ্ধে যাবো, বর্শাবিদ্ধ মরে যাবো, পড়ে যাবো ঘুড়ির পায়ের ক্ষুরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">মৃত্যুর অধিক ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">মদ্যপ</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ঘরটায় তালা দিয়ে অমিয় বেরিয়ে পড়লো<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">সিগ্রেট কিনতে । একঠোঙা কাজুও কিনবে বোধহয় । শশা ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমি বললাম ঃ কিরে, টিভিটা বন্ধ করবি না ?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বললো ঃ আরশোলা ও ইদুঁর, বিছানাপত্তর,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ঘরের জানালা দরোজা, সিলিঙের শুনতে ইচ্ছে করে না?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমি আর কোনো শব্দই জোগাড় করতে না পেরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বললাম ঃ মদ্যপ ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ভারতবর্ষ</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">মা এর বয়স বাহান্ন, বাষট্টি বা ওরকম, ওর বেশি হয়ে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>গেলে সত্যি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">মা আর মা থাকেন না হয়ে যান মাতা, মাতাজী , নতুবা বঙ্কিমী ভাষায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">মাতাঠাকুরানী ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">পূর্ণগিরি যাচ্ছি। চড়াই উতরিয়ে দেখি এক যুবা, সুঠাম সুন্দর ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">চলেছেন হেঁটে । মাথায় বিশাল এক ঝুড়ি, বেতের । ঝুড়িতে বসে আছেন এক বুড়ি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">থুড়থুড়ি, ক্রিপলড, ফুলে ফলে আঁকা মাতাঠাকুরানী ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">প্রায়ই বলছিলেন ; চল বেটা চল সুন্দর ; দিমাক সে পাঁও চালাকে চল ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">দো ভাষীর কাজ করি তো ! মম কে বুঝিয়ে বলছিলাম ব্যাপারটা, তাই ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">পূর্ণগিরি কী? কে? বাহান্ন পীঠের সারবস্তু কোথায়? যমনা বা বেত্রবতীর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">তীর থেকে এইসব বুড়ীরা কেনো আসে কেনো যায় ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">পুত্রের অহংকার তো বলিইনি, তবু<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">সেইদিন রাত্রেই নেহরু লকনৌ এয়ার পোর্ট থেকে দূরভাষ পেলেন;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">না আগ্রা নয় আর, বুলন্দদরওয়াজা নয় কিছু,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">কনট সার্কাস নয় ভালো, লালকিল্লা, মেরিন ড্রাইভ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">মীনাকষী টেম্পল, তাজ । দেখা হলো, দেখা হলো আজ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">হোয়াট ইন্ডিয়া ইজ, হোয়াট ইণ্ডিয়া ওয়াজ । বাই...<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">উড়ান</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">পাখি,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>গান গায় ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">পাখি,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>গান গায় না ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">এ কিরকম হলো?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">একবার বললেন, পাখ গান গায়।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আবার বললেন, গান গায় না ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">প্রথমটায় হ্রস্ব ই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">দ্বিতীয়টায় দীর্ঘ ঈ, লক্ষ্য করেছো?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">দীর্ঘ ঈ গান গায় না, মেয়ে পাখী কিনা, তাই ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">তবে সে কী করে? কী করে?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বাসা বাঁধে, ডিম পাড়ে , বসে থাকে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">তা দেয়, পরে বাচ্চা হলে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">মেয়ে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পাখীই কি,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ছেলে পাখীই কি,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">উড়ান শেখায় ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">চাকরি</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমি মরতে-না-মরতেই আমার বউ, সুধন্যা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">পাশেই ছিলো, শিয়রের কাছে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বলে উঠলো, মৃদু নত এবং স্বাভাবিক সুরেই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বলে উঠলো, আঃ বাঁচলাম ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমি এখন সবে বুক ছেড়ে বুকের ওপরে উঠেছি ;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">এখন, একটু বিশ্রাম নিয়ে সিলিং ভেদ করে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">উর্ধ্বে চলে যাবো—<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">‘আঃ , বাঁচলেম !’ শুনে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">এ এক আজীব বা</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Vrinda; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">এ এক অবিনশ্বর সত্য, মনে হলো ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">শ্বশ্রুঠাকুরানী এলো, বললো;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বলেছিলেম না? প্রেম কর, প্রেম কর, প্রেম কর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বলেছিলেম না? এ বড়োকে বিয়ে কর,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">চাকরি পেয়ে যাবি, অন হিউম্যানেটেরিয়ান , নাকি… কি বলে?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">কমপ্যাশনেট গ্রাউন্ডস ?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">পশ্চাদ্ভাবন করে লাভ নেই ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বাইশ বছরের সুধন্যা ছাপ্পান্ন বছরের বুড়োকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">প্রেম করে বিয়ে করেছিলো শুধু কি এ কারণেই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমি আগন্তুক স্বর্ণরথকে ফিরিয়ে দিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বাড়িরই বেলগাছে ব্রম্ভদত্যি হয়ে বসে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">পা দোলালেম পা দোলালেম, কান মললেম, কান মললেম<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">পরিশ্রুত সারসের মতো শীর্ষাসনে অতি দীর্ঘকালে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">গৃহ<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">একটি গৃহ বানাবার ইচ্ছে ছিলো কোন এক নদীর ধারে চওড়া<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বাড়ীটি কি চওড়া, নাকি নদীটি-ই চওড়া?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">পণ্ডিতগণ ভাবুন, তক্কে লেগে থাকুন, আমিও ইতিমধ্যে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বাগান সাজিয়ে নি ফুলফললতাগাছে বর্ণানুক্রমিক ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">পুকুর অবশ্য আছে, পুকুরেও নৌকা-গৃহ ঢেনকানলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">যেমন পাওয়া যায় ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">গৃহের প্রতিটি ঘরে বউ, বউ নয় বই ; দুঃখিত ! দুঃখিত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">এ বয়েসে কি যে হয়, বই বলতে বউ বলে ফেলি ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">অবশ্য দুটোই এক, কেননা পাতার পর পাতা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">শুধু সমারোহ জ্ঞানের ধ্যানের ভ্রমণের রহস্যের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">জ্যামিতিক, ততোটা হিসাব কষিনি, কেননা সুক্ষভাগে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">দুঃখ লেগে আছে কিঞ্চি</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Vrinda; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"> অধিক ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বৃক্ষরোপণের কাব্য </span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">মাদামকুরীর মতো মুখ নিয়ে অমিতাদি আমাদের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>অঙ্ক নয়, ইংরেজি পড়ান ভালোই <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">কি তার উচ্চারন, কি তার চটজলদি কতাহ ! বলেন ঃ ভবাই,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমি একটি পাখি দেখিতেছি, ডু ইট ইনটু ইংলিশ, ড্যু, কই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">দাঁড়াও হ্যাঁ বলো , কী? আয়াম সীইং আ বডি ? ছাই !<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বলেই, সবুজ ও হলুদ চক দিয়ে সত্যি সত্যি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>একটি পাখি আঁকলেন, পরে লাল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমরা এতোগুলো ছেলেমেয়ে, কিছুই বুঝিনা, কাকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বলে ভার্বস অব পারসেপসনস, কী তার রূপ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>ইউসেজ, শুধু চন্দ্রমল্লিকা রুমাল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">দিয়ে চোখ মুছলো ঃ আমি গিয়ে ব্ল্যাকবোর্ডে একটা গাছ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>লাগিয়ে দিলাম,
পাতাবাহার, অমিতাদির ডাকে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বৃক্ষরোপণ মানেই অক্সিজেন, বৃক্ষরোপণ মানেই অক্সাইড,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>বৃক্ষরোপণ মানেই......, চুপ <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আজকে বৃষ্টির দিন, বৃষ্টি হলো খুব ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">শিস</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বাড়ির পাশ দিয়ে তো যাও, একটু শিস দিয়ো শুধু ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">শুধু শিস নয়, শিসে যেন শব্দ থাকে, সুর থাকে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ভাষা থাকে, ভালোবাসা, গম্ভীর গম্ভীর কোনো বোধ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বোধের অতীত কোনো? যেন থাকে স্বর্গসন্ধি , তাও?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বাড়ির পাশ দিয়ে তো যাও, একটু শিস দিয়ো শুধু<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">সকালে সন্ধ্যায়, এই কথা বলেছিলো মেয়ে; তাই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমিও না মৃদু নীল উচ্চগ্রামে সকালে সন্ধ্যায় <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ওর-ই গলায় ওকে প্রতিদিন শিস দিতে থাকি ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">শুনে মেয়ে স্থির থাকে কভু? জানালাটা খুলে যায়,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">দরোজাটা হাট, জোড়াসাঁকো কেঁপে যায়, উত্তমর্ণ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">অধমর্ণ মিলে যায়, দারিদ্র্যনিকাশী সত্যে কবি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বেদ ও উপনিষদ থেকে সাদা রক্ত বের করে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">যেন ছবি, অসীম মরমী ছবি বাইশে শ্রাবণে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">জনে জনে জনারণ্যে সমে শূণ্যে ক্রন্দনে ক্রন্দনে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 269.25pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">সমকামিতার স্বপক্ষে</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">শত সহস্র ফটোগ্রাফার, সাংবাদিক, নাগরিক নিমন্ত্রন পেলো<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আর আমিই পেলাম না? এ কেমন হল জাঁ লাইলফ?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমি দুনিয়াজোড়া কবিতা লিখি তুমি জানতে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমার নিমন্ত্রন তাই অবশ্যম্ভাবী ছিলো,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">কিন্তু তুমি ভুলে গেছো, স্বাভাবিক ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">যেখানে বিদ্রোহ একচল্লিশ বছরের<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সেই
আটচল্লিশ থেকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">সেখানে বিপ্লবীদের মাথার দিব্যি দিয়েই বলছি আমার মনে করার কিচ্ছুটি নেই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">কোপেনহেগেন ! কোপেনহেগেন ! তোমাকে শুভেচ্ছা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমি একবার ড্যানিশ সসেজ খেয়েছিলাম অসম্ভব ভালো ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">তোমার বরের নাম, কাগজ়ে পড়েছিলাম, জোক ভকম্যান<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">জার্মান জার্মান গন্ধ পাচ্ছি যেন । সে যাই হোক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ম্যান তো বটেই, শুধু ম্যান নয়, হি-ম্যান তো বটেই ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">নইলে এমন করে সমকামিতাকে স্বর্গভূমে নিয়ে আসতে পারতো না ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আসলে সভ্যতা জানুক, শিক্ষাও জানুক, সংস্কৃতিও জানুক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">যেখানে দেহ ও মনের মিল, মিলন, সেই তো বিবাহ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমরা অপোগণ্ড, দেহ বলতে স্ত্রী বুঝি, মন বলতে পুরুষ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">‘<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">কোপেনহেগেন! কোপেনহেগেন ! তোমাকে শুভেচ্ছা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমি একবার ড্যানিশ পনীর খেয়েছিলাম অসম্ভব ভালো ।</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">মাদাম ওয়াধোওয়া</span></b><b><span style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ধরা যাক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">মহিলাটির সঙ্গে,
ভদ্রমহিলাটির সঙ্গে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">প্রথম দিন আলাপ
হলো, একটু ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">দ্বিতীয় দিন
তার-ও বেশি ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">তৃতীয় দিন আর-ও
।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">চতুর্থ দিন
......<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ধরা যাক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ভদ্রমহিলাটির
নাম মাদাম ওয়াধোওয়া ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">ধরা যাক বাংলা
বলতে পারেন ভালোই ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বললেন ঃ আপনি গাছে উঠতে
পারেন?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বললেন ঃ আমার বাড়িতে একটা
পলাশ গাছ আছে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">তার একটা ডাল, বেশ মোটা ডাল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমার ব্যালকনির গা ঘেঁসে,
প্রায় গা ঘেঁসে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">সোজা চলে গেছে সীমান্তের
সন্ধানে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">মাঘ ফাল্গুন এলে ফুল ফোটে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আমি চন্দ্রালোকিত জ্যো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi;">ৎ</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">স্নায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">দরোজা জানালা খুলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">গভীর গহন তাকিয়ে থাকি, একাই
।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">তারপর?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">কবি ও প্রাবন্ধিক উত্তম
দাশের দেয়া<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">পঞ্চম মেরুকরন নিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">গলায় মিষ্টি মিষ্টি ঢেলে
বললেন ঃ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আপনি ডাক ও ডাহুকের স্বাদ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">কিছুই বোঝেন না।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">আপনি বড় বোকা ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">বলেই ষষ্ঠ ফ্যারাও, তার
সঙ্গে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">তুতেনখামেনের পিরামিড দেখতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">হাসতে হাসতে বেরিয়ে গেলেন,
গীর্জায় ।<span lang="BN"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;">*******************************</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 13.0pt; mso-ascii-theme-font: minor-bidi; mso-bidi-language: BN; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-bidi;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-87618768475003980612013-05-06T16:56:00.001-07:002013-05-06T16:56:31.603-07:0069Th pOsT : তুষার রায়<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">........তুষার
রায়.......</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">(১৯৩৫-১৯৭৭)
</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">(কাব্যগ্রন্থ- </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">ব্যাণ্ডমাস্টার</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">গাঁটছড়া</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">মরুভূমির আকাশে তারা </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">অপ্রকাশিত তুষার </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">...)</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেপ্টেম্বর ১১,১৯৭৭।বালির পাহাড়
নিয়ে খেলতে খেলতে আর শব্দের ঝিনুকে পকেট ভর্তি করতে করতে বিষাদের চিহ্নগুলোকে আরও
বড় করে ফিরে গেলেন ব্যান্ডমাস্টার।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দুপাশের
বারান্দা থেকে বেরিয়ে এলোনা ছেলেমেয়েরা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> , </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোথাও পতাকা অর্ধনমিত হোলোনা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">,কেবল শান্তিতে পুড়ে গেল ব্যান্ডমাস্টার
আর তার বিলীয়মান শব্দ।মৃত্যুকে নিয়ে উপহাস মৃত্যুকে নিয়ে যার বাজি যার অস্থিমজ্জা
লোহিতকনা সব অনিয়মের ব্যকরণে ভরা ,তিনি তো জ্বলতে চাইবেন না প্রদীপ বা প্রণামের মত,
সেটাই তো স্বাভাবিক,বরং সব আলো জ্বেলে আমরা যখন ঘুমাবো, সব কবিতা লিখে আমরা যখন
ঘুমাবো তখন তিনিই একমাত্র দেশলাই জ্বেলে জ্বালিয়ে দিতে পারেন তারই শরীর।রক্তের
ভেতর চলমান শেকড় রক্তের ভেতর বিস্ফোরনের শব্দ এভাবেই কি বাংলা কবিতাকে সেলিব্রেট
করতে চাইলেন তুষার! <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আশ্চর্য আপেল রঙ তার
অনাবিস্কৃতই রয়ে গেল অথবা তার উত্তরসন্ধানে ছিলইনা কোন মহৎ কবিতা কোন পূর্বজন্ম
কোন পরজন্ম।মাত্র ৩৭ বছরের জীবনে দূষিত রক্তকে নিয়ে যেভাবে নিজেকে ধ্বংসের যোগ্য
করে তুলেছিলেন রঅ্যাঁবো, ঠিক সেভাবেই কি ইন্দ্রিয়সমূহের সচেতন বিশৃঙ্খলা সাধনই হয়ে
উঠল তরুন কবিদের </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মুকুটহীন
রাজা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ব্যান্ডমাস্টার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> তুষার রায়ের কবিকর্ম!তিনি কি
রঅ্যাঁবোর মতই ঘোষনা করলেন-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দি পোয়েট টানর্স হিমসেলফ ইনটু
ভিসনারি বাই এ লং, ড্রাসটিক অ্যান্ড ডেলিবারেট ডিসঅডারিং অফ অল হিজ সেন্সেস</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">!তুষার রায় প্রসঙ্গ এলেই চলে আসে অন্তিম অজ্ঞতা অন্তিম সংকোচ পেরিয়ে আসা এক
উচ্চকিত ডিকশন,যেখানে কবি নিজেরই রক্তের চাপ বাড়িয়ে রেখেছেন , নিজেই সাজিয়ে
রেখেছেন নিজের চিতাকাঠ,সমাজ স্রোত আর প্রতিষ্ঠার সমান্তরাল রাস্তায় তুষার হেঁটেছেন
একা;খাদের ধারে গিয়ে ঝুঁকে দেখেছেন নিজেরই ভারাতুর শেকড়গুলো , যেন </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উচ্চতম ট্রাপিজে ডিগবাজি খাওয়া এক ক্লাউন</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> যিনি
এস্টাবিলিশমেন্টের নামাবলী লুকিয়ে আসেননি, আসেননি আত্মা বিক্রি করে,আর অভিমানে
ছিঁড়ে ফেলছেন কাঁচা ব্যান্ডেজ কেবল এক চরম অভিমান এক ভয়ানক তৃষ্ণা নিয়ে যেখানে এক
ট্রাক থেকে অন্য ট্রাকে ট্রাফিক সিগন্যাল ভেঙে তুষার ছুটে চুলেছেন রাস্তার
প্রস্তাব নিয়ে রক্তের প্রস্তাব নিয়ে-কেবল </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এই প্রিয়
দেশ যেন পুনর্বার বাসযোগ্য হয়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> । ষাটের আন্দোলিত আক্রান্ত বাংলা
কবিতা বাজারে তুষার যেন অবলুপ্ত আবহাওয়ায় এক তামাটে আবিষ্কার ;যিনি শরীরের সব
গ্যাস তেজস্ক্রিয় গিলে নিয়েছেন , শীততাপ নিয়ন্ত্রিত প্রেক্ষার আসনে তার
শিল্পপিয়াস<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নয় বরং ঠাসা মানুষ আর ফাঁপা
মানুষই হয়ে উঠেছে তার যাবতীয় নেশার অধীন ।অজয় নাগ, তুষার সম্পর্কে লিখতে গিয়ে
তুষার রায়ের এক অদ্ভুত খেলার শখের কথা উল্লেখ করেছেন ।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খেলাটা ভারী মজার, রাস্তার সিগন্যাল না মেনে চলন্ত গাড়ীর গতিকে ফাঁকি দিয়ে
ফুটপাত বদল করার,যেন এক জীবন পার হয়ে অন্য জীবনে যাওয়া। এতে যে কোনো সময় মৃত্যু
আসতে পারে । </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">…</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তুষার বলতেন, মৃত্যু নয় জীবনের খেলা।</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> শেষের দিকের কবিতায় কোথাও জীবনকে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নতুন করে শুরু করার ইংগীত পাওয়া গেলেও তুষার কি
সত্যিই নতুন জীবনের প্রত্যাশী ছিলেন? আত্মহননই কি ছিল না তার ইহজীবনের অভিভাবক!
দুঃখের সময় হাসতে চেয়েছিলনে তুষার, অভিকর্ষহীনতায় ভাসতে চেয়েছিলেন, কোনো রিসোলিং
বা কুহুরবে কম্যুনিকেট নয় বরং ব্রম্ভাণ্ডের চৈতন্য সুতোয় তিনি ছিলেন সেই মুক্ত
ধ্বংসপ্রেমী গ্ল্যাডিয়েটর যিনি ভারসাম্যবিচলিত মানডেন সমাজের মধ্যবর্তী শূন্যতায়
দাঁড়িয়ে, দু<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>হাজার সাবমেশিন গানের সামনে
দাঁড়িয়ে চেঁচিয়ে উঠতে পেরেছিলেন </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ট্রেটার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ট্রেটার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> শব্দে।পৃথিবীর বিপনিতে কুঁচো
কুঁচো হয়ে উড়ে বেড়ায় অভিমানী তুষারের </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্বল্প
সোডা মেশানো মদের মত অন্ধকার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> আর বারবার শুনিয়ে যায় শেষপর্যন্ত
না সারা এক অসুখ,শুনিয়ে যায়-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গনগনে আঁচের মধ্যে শুয়ে এই
শিখার/রুমাল নাড়ছি/নিভে গেলে ছাই ঘেঁটে দেখে নেবেন/ পাপ ছিল কিনা </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">।ঠিকানাবিহীন অসংখ্য ফুটপাতের কোন এক ফুটপাতে আমরা যে ব্যান্ডমাস্টারকে দেখি,
সামাজিক স্বত্তা জগৎস্থিত স্বত্তাকে চাঁদের আলোয় পুড়িয়ে দেওয়া যে তুষারকে বাংলা
কবিতা দেখে সে আসলে জমিদারের রক্ত নিয়ে জন্মানো, পলেস্তারা
খসা,ভগ্নপ্রায়,পরিচর্যাহীন জমিদারের এক বংশধর, সেই তুষার যে অভিভাবকের যত্ন
স্নেহের জন্য আকুল আর এই তীব্র দহন আর অস্বস্তিকর ডিলেম্মা থেকেই উঠে আসতে দেখি
আরও এক তুষার,অনিয়ম অনাচার আর বাউণ্ডুলে তুষার, যে তার নিজের সমাধি ফলকের জন্যও
কবিতা রেখে যান- </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই কবি শুয়ে আছে এইখানে/তিনটি বুলেট বুকে নিয়ে শুয়ে, আছে
এইখানে/সেই কবি মিছিলের ঠিক পুরোভাগে ছিলো/তিনটি বুলেট তাকে শুইয়ে রাখেনি,
জেনো,/ভালেরির মতন ফিরছে সেই কবি; ফিরে এসে/তিনটি বুলেটে ঠিক মৃত্যুকে কিনে শুয়ে
আছে ।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> ষাটের <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>উন্মত্ত
ক্রান্তি থেকে সত্তরের অগ্নিগর্ভতা-এই পুরো সময়টাই তুষারকে সেই ফ্যাকাশে জীবনের
সামনে আত্মজিজ্ঞাসার সামনে দাঁড় করিয়ে দেয় যেখান থেকে তিনি ক্রমাগত এক </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মৃত্যুশিল্পী</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> হতে চেয়েছেন,সমগ্রের এক খণ্ড নয় বরং অনুসরন করতে চেয়েছেন
সেই ল্যম্পপোস্টটিকেও যেখানে তাকেই তোলা হবে অনন্ত যীশু হিসেবে; অজানা আঁধারে
ক্রমশ গেঁজে ওঠা এক কবি, জ্যামুক্ত তীরের মত সরের গভীর থেকে উঠে আসা এক কবি তুষার;
অজয় নাগের কথাতে,-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">“</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> আমার
জানা নেই-কোন কবি তুষার রায়ের মতো মৃত্যু-জলে নিজস্ব শব্দ ধুয়ে রচনা করেছেন কবিতা।
কবিজীবন। তুষার রায়ের শরীর ও আচরনের প্রতিটা অভিঘাত মৃত্যুর প্রামান্য প্রতিমায়
তীক্ষ্ণ চোখ ফুটিয়ে দেয়। যা আমাদের ভীত ও আলোকিত করে একই সঙ্গে। ভীত হওয়ার কারন
মানবজাতির সমাজ অনুশাসন বিধিবাধ্যতা ও কবির প্রতি ভালোবাসা(নাকি দয়া!) ; আলোকিত
হওয়ার কারন কবির শাব্দিক দৃঢ়তায় নিজস্ব পথ-খননের-বিশ্বাস-নিষ্ঠা ।তুষার রায় তার
সমসময়ে কতটা উপযোগী সে সম্পর্কে কালচক্রের আর্বতে ভিন্নমত স্বাভাবিক, কিন্তু তার
এই নাতিদীর্ঘ অনুশাসনহীন প্রলাপক্রান্ত মায়াময় তরুন বিবাগী কবিজীবন ভাঙা মাঠেও
হেঁটে যায় দুর্দম কয়েদীর কল্পনা নিয়ে , সে যেন ফের গজাবেই ফের বিক্ষোভকারী হবে ফের
সব কিছু ভেঙে ,দুঃখকে শিশি ভাঙা গদের আঠার মত ফেলে দিয়ে অজস্র স্পাইরাল সিঁড়ি বেয়ে
উঠে আসবে নিষিদ্ধ কারাগারে যার দীর্ঘ লাফ আমরা হয়ত লক্ষ্য করব না অথবা নিকেল খসিয়ে
নগরী উড়বে তারই প্রিয় ফানুসে।কোনো এক গোপন জবাবদিহিতে আমরাও কি হয়ে উঠব এক একজন
সন্দীপন!</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুমের
মধ্যে মাথার একটি শিরা ছিঁড়ে গেলে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> অন্ধবুকে লিখে রাখব-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">“</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> তারপর সারাদিন আর কিছু আসে না।রাতে আসে তুষার। মধ্যরাতে
বেল বেজে যেতে থাকে অবিশ্বাস্য একটানা। মানুষে এভাবেও বেল দেয়?...দরজা হা হা খোলা।
দরোজার ফ্রেমে তালু উলটে লিকলিকে দু হাত কাঁধের দুপাশে ছড়িয়ে দিয়ে অজানা
দেবমূর্তির মতো সে দাঁড়িয়ে। দু হাতে দুটি ভারি পাথরের চাঁই । গায়ে চিকনের কাজ করা
গুরু পাঞ্জাবি।ব্যস, আর কিছু নেই। </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">………</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পুরুষ শীতলা ?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">শুধুই
তুষার ঝরছে</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সকলেই নেমে যায় নীচে
বিখ্যাত পাকদণ্ডী রেলপথ বেয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শীতের মেঘলা দিনে ছেড়ে
দার্জিলিং</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোলাহল শান্ত, শুধু
গোম্ফার ডং ডিং ঘন্টাধ্বনি বাজে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর তুহিন বাতাসে ভাসে
তুষার ও হিম, সুরেখা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি ও নিখিল শুধু রহে গেছি
মুনলাইট গ্রোভে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্টোভে শুধু কেটলির সোঁ
সোঁ শব্দ নীলগিরি কফি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">টেবিলে স্টিল লাইফ ওল্ড
মঙ্ক রামের বোতল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফায়ার প্লেসের কাঁপা কাঠের
আগুনে কাঁপছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>হাইলাইট বোতল<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ও গ্লাস</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সাপঘুম ইচ্ছে করে
দীর্ঘবেলা ধরে, চলো তবে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পরস্পর তিনজনে শুই- আমি ও
নিখিলের মধ্যে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্যান্ডউইচ সুরেখা সান্যাল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এরকমই শর্ত ছিল আমাদের-
আছে , বা থাকবে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুমের ভেতরে হবে
বৃষ্টিপাত, তুষার ঝরবে ফার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাইনের বনের ওপর- তুহিন
শীতের রাত ক্রমান্বয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আরো হিম
হবে, আর</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আচম্ববিতে ঘুম ভেঙে গেলে
দেখি কেউ নেই নিখিল বা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সুরেখা
সান্যাল , শুধু জং</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বাহাদুর কফির পেয়ালা হাতে,
আর ডিং ডং</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘণ্টার শব্দ শুধু ভেসে
আসছে তিব্বতী গোম্ফার,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ব্যস আর কেউ নেই, কিছু নেই
শুধুই তুষার, শুধু</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধূ ধূ প্রান্তরে বনের
কেবলই তুষার ঝরছে, শুধুই তুষার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখে
নেবেন</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিদায়
বন্ধুগন, গনগনে আঁচের মধ্যে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শুয়ে এই
শিখার রুমাল নাড়া নিভে গেলে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছাই
ঘেঁটে দেখে নেবেন পাপ ছিল কিনা ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এখন আমার
কোন কষ্ট নেই, কেননা আমি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জেনে
গিয়েছি দেহ মানে কিছু অনিবার্য পরম্পরা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেহ কখনো
প্রদীপ সলতে ঠাকুর ঘর</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তবু
তোমরা বিশ্বাস করো নি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বার বার
বুক চিরে দেখিয়েছি প্রেম, বার বার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পেশী
অ্যানাটমী শিরাতন্তু দেখাতে মশায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
গেঞ্জি খোলার মতো খুলেছি চামড়া</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নিজেই শরীর থেকে টেনে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তারপর
হার মেনে বিদায় বন্ধুগন,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গনগনে
আঁচের মধ্যে শুয়ে এই শিখার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>রুমাল নাড়ছি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিভে
গেলে ছাই ঘেঁটে দেখে নেবেন</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পাপ ছিল কিনা ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">কবিতাই ক্রমশ</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কবিতা লিখতে আজকাল প্রথমাংশ থেকেই ভয়,-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেননা প্রত্যেকটা লাইন পংক্তি আপনি ভাঙছে বিভাজনে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনুঘটন ও সমান তালে শক্তির যেন শ্যাফট খুলে যাচ্ছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কবিতা নিয়ে শেষ পর্যন্ত ব্যাপার দাঁড়াচ্ছে বিস্ফোরকের হাতল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আকর্ণ আতা দাঁত বের করে রোমান্টিক হতে গেলে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>দন্ত পংক্তি ঝরে যাচ্ছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নেশা জমাতে গেলেই কবিতা ব্যুমেরাং যেন অস্ত্র, কিংবা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সোনা সাফ করতে এ্যাসিড যেমন মারাত্মক ধোঁয়া বেরোয়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যেন দেহ গান ঘ্রান রক্তমাংসে পুড়ে উঠছে ধোঁয়া এমন </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>সিপিয়া রঙ তার,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কবিতাই ক্রমশ গঙ্গার মতো সাফ করছে ময়লা কালো,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঝুল যত ফেঁশো পাট কাটি, কবিতাই তখন গঙ্গার মতো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>তর্পন করাচ্ছে তীরে এবং<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ডুব দিয়ে উঠলেই মনে হচ্ছে মন্দির দেখবো সামনে, কিন্তু</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চোখ খুলতেই ঝলসে উঠল মড়ার পেটে কাক যাচ্ছে ভেসে এবং</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ড্রেজার ঝন ঝন বেজে কাজ চলেছে ভড় নৌকো খড়ের গাদায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>রণরণ করছে রোদ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আবার ডুবছি ভয়ে ভাবছি এবার মাথা ভাসালেই</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখতে পাবো নিজের শরীর ভেসে যাচ্ছে, সোনা গলান</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রোদ ফুটেছে সিপিয়া রঙ গঙ্গা যেন এ্যাসিড হয়ে ফুটে উঠেছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গাঢ় বাদামী বিষাদ ধোঁয়ায় ঢেকে যাচ্ছে ব্রিজ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">ব্যাণ্ডমাস্টার</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি অঙ্ক
কষতে পারি ম্যাজিক</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>লুকিয়ে চক ও ডাস্টার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেননা
ভারি ধুন্ধুমার ট্রাম্পেটবাদক ব্যাণ্ডমাস্টার,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তখন
প্রোগ্রাম হয়নি শুরু- সারা টেম্পল নাম্নী ক্যাবারিনা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তখন এমনি
বসে ডায়াসের কোণে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
ড্রামে কাঠি দেওয়ামাত্র ওর শরীর ওঠে দুলে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ড্রিরি-
ড্রাঁও স্ট্রোকেতে দেখি বন্যা জাগে চুলে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তিন
নম্বর স্ট্রোকের সঙ্গে নিতম্বতে ঢেউ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চার
নম্বর স্ট্রোকেতে ঝঞ্ঝা ওঠে গাউনের ফীলে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নম্বর
পাঁচে শরীর আলগা, বুকের বাঁধন ঢিলে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আম তখন
ড্রাম বাজিয়ে নাচাই ওকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মারি এবং
বাঁচাই ওকে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ড্রামের কাঠির স্ট্রোকে
স্ট্রোকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যেন
গালাই , এবং ঢালাই করি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>শক্ত ধাতু নরম
করার কাস্টার,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেননা
ভারি ধুন্ধুমার ট্রাম্পেট বাদক গ্র্যাণ্ডমাস্টার,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আবার
বাজাই যখন স্যাক্স চেলো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ক্যাবারিনার
এলোমেলো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ডিভাইস এ দ্বন্ধ
এলো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
বাঁশির সুরের সুতোয়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>দেহের ফুলে মালা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ট্রা
রালা লি রালা লা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঠিক চাবি
হাতে দেখি খুলে যায় তালা।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি বাঘ</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আপনাদের
পোষা বেড়াল বাচ্ছাদের সঙ্গে বাড়তে বাড়তে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মিউ মিউ
ডাকের মধ্যে গর্জন করে উঠেছি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হলুদ
শরীরে ক্রমশ স্পষ্ট কালো রেখাগুলোই বলে দিচ্ছে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তুমি
বেড়াল নও, তুমি বাঘ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ট্রাপিজ
ও ক্লাউনদের খেলা শেষে জাল ঢাকা এরেনায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি আমার
অসম্ভব রাগ ও রোয়াব নিয়ে গর্জন করবো,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর তোমার
চাবুকে ও শক-এ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>নিয়ন্ত্রিত খেলা দেখাব</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তোমাকেই
শুধু মানবো রিংমাস্টার।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">চাবি</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রতিটি
তালার কাছে আপন চাবির কথা ভাবি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রতিটি
পাতায় যেন আশা করা মহৎ কবিতা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এভাবেই
ভালোবাসা প্রতিটি পাথর ছুঁয়ে ছুঁয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চালভূঁয়ে
এরকমই মেনে যেতে যেতে তুমি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রহস্যের
কোন গূঢ় কথা বলেছিলে- তবু দেখি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রতিটি
শিকল আজও অটুটই আছে, আর </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রত্যেক
বিকেল রোজ নিকেল কে মুছে দিন</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ডুবে যায়
সন্ধ্যার বাদামি আঁধারে- দেখি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তখন বাঁ
ধারে কিংবা ডানদিকে কোনো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দরোজা কি
আছে কিনা ভাবতে ভাবতে আমি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রতিটি
তালার কাছে আপন চাবির কথা ভাবি ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">গোধূলি</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেই বা
আগেতে ছিলো কেই বা পিছনে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এসব
প্রশ্ন যতো অবাস্তব ভেবে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>চির<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পাইনের সারি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পাতায় পাতায় শুনে হেসে
ওঠে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাওয়া,
হাওয়া ওঠে ঘুলিয়ে উঠেছে লাল ধূলো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পূবের
হাওয়ায় দূর ধান ক্ষেতে মহিষ ও গরুগুলো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>এরকমই উজ্জ্বল বিকেলে ভাবে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>খোল ভূষি খড় মাথা গন্ধের
বাথান</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অথবা সে
গভীর দুপুরে নেমে গহীন সে ঝিলে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নাকি
ভাসিয়ে আধো হাওয়া জলের মধ্যে নাকি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মহিষ
দেখতে পায় গভীর মহিষ নাকি সেইখানে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভূত, ভয়
পেয়ে ছুটে চলে আসে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ফিরে আসে গরু মোষ এই পথ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">লাল ধূলো
মিশে যায় মহিষের গায়ের রঙের</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মতো গাঢ় সন্ধ্যায়।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">আনুপুঙ্খ</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি আর আনুপুঙ্খে যেতে চাই </span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">না</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> ইদানীং</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি একটু স্বাদ ও সম্পৃক্তির মধ্যবর্তী শর্টওয়েভে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন্দ্র থেকে কেন্দ্রাতিগ মূর্তি থেকে বিমূর্তনে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এই নীল লাল ও হলুদ তাপ সংবহনে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পরস্পরা নিয়তই ভেঙে ভেঙে ত্রিডবল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছয়গুন, বারো ও চল্লিশ থেকে লাফ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>দিতে ক্রমশই</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আরোহাবরোহনের নঙর্থক হৃদি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যদিদং হৃদয়ং বলতে ফেটে যাব</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">লাল নীল হলুদের থেকে ইনফ্রারেডে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ কথায় কেমন বোঝানো গেল সেই</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>রাগত সংশ্লেষ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এই ট্রেন থেকে আমি অতএব নেমে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চলে যাব বনান্তরে- ক্রমশ গভীর ওই বনে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গিয়ে ওই বাঘিনীর রোমশ শরীর</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মেখে শোবো।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসপাতালের কবিতা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১-</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসপাতাল
ভালো লাগে না।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ডেটল
ওষুধ হাওয়াকে আসতে দেয় না।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সিস্টার
ঘড়ির কাঁটা ঘুরিয়ে দিন,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বাইরে
থেকে ঘুরে আসব-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খুব দূরে
নয় নদীর কাছে- কাছাকাছি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চলাচলের
রাস্তার পাশে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রতিদিন
যেখানে মানুষেরা কাঁদে হাসে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেতুর ওপর
ছায়া- সান্ত্বনা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তার তলায়
আমি কিছুক্ষন বসব</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সিস্টার
আমায় নিয়ে যান</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যেখানে
দিনের শুরু।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসপাতালের কবিতা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৩-</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রাত্রি গভীর হয়ে আসে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রাত্রি ভারী হয়ে আসে চোখের পাতায়।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রাত্রি কী কালো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এমন কালো রাত্রি দেখিনি কোনো দিন।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সিস্টার, সব আলো জ্বেলে রাখুন</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এখন আমি ঘুমাব।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আবার কবিতা লিখব</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নতুন কবিতা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একটা কবিতা লেখার আগে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কিছুক্ষন
ঘুমাব।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আবার কবিতা লিখব</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পুরোনো কবিতা শেষ হলে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসপাতালের কবিতা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">-৭-</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাঝে
মাঝে উদাসীন খুব সারাদিন</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাঝে
মাঝে অভিমানী রাগ হয়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মৃত্যুর ওপর</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আসছি
এখনি বলে চলে গেছে সে ঘুর পথে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বসে বসে
বেলা যায় তার রেখে যাওয়া</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ছাতার তলায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একদিন
আসবে রাতে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যখন
থাকবো গভীর ঘুমে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসপাতালের কবিতা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">-১০-</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এইবার
গোড়া থেকে শুরু করব জীবন</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এইবার
জীবনকে পাটে পাটে সাজাব</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনেকদিন
তার দিকে ফিরে দেখিনি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তার
বায়নাক্কার পাত্তা দিইনি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তাচ্ছিল্য করেছি অনেক</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চোখের
জলের দাগ মুছিয়ে দিইনি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাই তার
এই প্রতিশোধ-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একা একা
দিন গোনা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এইবার
জীবনকে অতি সযত্নে সাজাব</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ঘুম-হাসপাতালের থেকে বেরিয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমাকে
আরো একবার সুযোগ দাও হে নাথ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গতি</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এক অদ্ভুত আচ্ছন্ন অবস্থার মধ্যে হঠাৎ হরিণ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তড়াং লাফিয়ে গেলে নিঃসঙ্গ চোখের সামনে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">খুলে যায় প্রত্যেক জানলা-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সিঁড়ির পর সিঁড়ি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বিপরীতে তীব্র ছোটে বিমানের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তলায় রানওয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সেইখানে তবে পৌঁছনো যাবে ভাবতে বুক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বুকের মধ্যে যন্ত্রপাতি রোম কূপে কূপে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আনন্দের তেলঘাম বেরিয়ে আসে দেখি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">এইবার</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গুড়ি
মেরে বসে থাকার মতো এতোদিন</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>হেঁটেছি জীবন</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এইবার,
এইবার ফিটফাট লাফ দেবো ভাবি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঝাঁ
চকচকে শরীরে, ভঙ্গিতে ঠিকঠাক এইবার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সব চাকা
যায়, ফিরে আসে ফের আমি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ত্রিকোন
সাধের দিকে চেয়ে বলি ফেরো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নয়তো
স্থির থাকো মধ্যযামে চাঁদমারী</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হে জীবন,
গুড়ি মেরে এতোদিন থেকেছি বসে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এইবার,
এইবার ফিটফাট লাফ দেবো ভাবি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গম্ভীর
চেয়ারে বসে, আঙুলে কফির কাপ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সামনের
জানলায় প্রেশারকুকারের শোঁ শুনতে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গুনতে
সাত পাঁচ আঠারো বাইশ এইবার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উনুন
উলটে কেটলির মতো উত্তাপে শাসিয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পৃথিবীকে
হাসিয়ে ভালোবাসিয়ে নেবো আমি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভালোবাসা ঃ দুই</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমায়
অপমান করে যে লোকটা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>তাকেও আমি ভালোবাসি <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ ভাবেই
ভালোবাসতে বাসতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অপমান
করি নিজেকে, তোমাকে , এবং<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>ভালোবাসাকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ ভাবেই
ভালোবাসা পেয়ে যায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভুলভাল
শত্রুমিত্র থেকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>শূন্য কলসী এবং ঘুঘু<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যে লোকটা
কাঠের ক্রুশ তৈরি করছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অথবা
যারা বানাচ্ছে পেরেক আমার জন্য<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাদের
দিকে তাকিয়ে জানতে পারি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমিই সেই
যিশু কিংবা কালোবাজারী<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যাকে
ঝোলানো হবে নিকটবর্তী ল্যাম্পপোস্টে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তখন আমি
ভালোবাসতে শুরু করি ল্যাম্পপোস্টকেও ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 10.0pt; mso-bidi-language: BN;">********************************</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 10.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-66121016569323505672013-03-30T09:51:00.003-07:002013-06-30T03:32:27.334-07:0068Th pOsT : তারাপদ রায়<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhlyyGs8vDgJQR_NdG2PoQWrjsZa86Xdf25dhH3CECRVN51m6PBUHnH2qwmRh3MKWFsgV1k52-DtBiyeK4e4KF9FrR9Iz1SBbpeNMJHGBvwfHOlaskfZcJltzohHuXV_ubK5Th4dKZqojQ/s1600/hpim1953f.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhlyyGs8vDgJQR_NdG2PoQWrjsZa86Xdf25dhH3CECRVN51m6PBUHnH2qwmRh3MKWFsgV1k52-DtBiyeK4e4KF9FrR9Iz1SBbpeNMJHGBvwfHOlaskfZcJltzohHuXV_ubK5Th4dKZqojQ/s640/hpim1953f.jpg" width="428" /></a></div>
<br />
<br />
<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">........</span></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারাপদ রায়</span></b><b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">.......</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>(কাব্যগ্রন্থ- </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমার প্রতিমা</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছিলাম ভালোবাসার নীল পতাকাতলে স্বাধীন</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">,</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কোথায়
যাচ্ছেন তারাপদবাবু</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দারিদ্র্যরেখা</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> , </span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> পাতা
ও পাখিদের আলোচনা</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> , </span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> নীল দিগন্তে এখন ম্যাজিক</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> , </span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> ভালোবাসার কবিতা</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> , </span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দুর্ভিক্ষের কবিতা</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> , </span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জলের মত কবিতা</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">, </span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দিন আনি দিন খাই</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> </span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> টিউবশিশুর বাবা</span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"> </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">...)</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দুটো কবিতা রাখা যাক পাশাপাশি:-<o:p></o:p></span></div>
<table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoTableGrid" style="border-collapse: collapse; border: none; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-padding-alt: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; mso-yfti-tbllook: 480;">
<tbody>
<tr style="mso-yfti-firstrow: yes; mso-yfti-irow: 0; mso-yfti-lastrow: yes;">
<td style="border: solid windowtext 1.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 221.4pt;" valign="top" width="295"><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">দাঁতাল শুয়োর নিয়ে খেলা করা,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">একমাত্র তোমাকেই তোমাকে মানায়;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">বদ্ধঘরে মুখোমুখি চকচকে আয়নায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিজের ছায়ার সামনে পরিতৃপ্ত
তারাপদ রায় ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 142.5pt;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>(একমাত্র তোমাকেই)<o:p></o:p></span></div>
</td>
<td style="border-left: none; border: solid windowtext 1.0pt; mso-border-alt: solid windowtext .5pt; mso-border-left-alt: solid windowtext .5pt; padding: 0in 5.4pt 0in 5.4pt; width: 221.4pt;" valign="top" width="295"><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">চতুর চড়ুই এক ঘুরে ফিরে আমার
ঘরেই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">বাসা বাঁধে। অন্ধকার ঠোঁটে নিয়ে
সন্ধ্যা ফেরে যেই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেও ফেরে; এ বাড়ির খড় কুটো, ও
বাড়ির ধান<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছড়ায় শব্দের টূকরো, ঘর জুড়ে
কিচিমিচি গান ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">কখনো সে কাছাকাছি কৌতুহলী দুই
চোখ মেলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">অবাক দৃষ্টিতে দেখে-হ্য়তো ভাবে
লোকটা চলে গেলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">এই ঘর জানলা দোর, টেবিলে
ফুলদানি, বই-খাতা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ সব আমার-ই হবে;আমাকেই দেবেন
বিধাতা ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">আবার কার্ণিশে বসে চাহনিতে
তাচ্ছিল্য মজার,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভাবটা যেন- এই বাজে ঘরে আছি
নিতান্ত মায়ার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">শরীর আমার তাই । ইচ্ছে হলে আজই
যেতে পারি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">এপাড়ায়-ওপাড়ায় পালেদের বোসেদের
বাড়ি ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">তবুও যায় না চলে এতটুকু দয়া করে
পাখি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;">রাত্রির নির্জন ঘরে আমি আর চড়ুই
একাকী ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>(একটি চড়ুই পাখি)<o:p></o:p></span></div>
</td>
</tr>
</tbody></table>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এবার হয়ত টিউব শিশুর বাবা টিউব
মানুষ চেঁচিয়ে উঠবেন এ তো হিউমার! স্যাটায়ার!আয়রনি! হয়ত পাশ থেকে কেউ বলে উঠবে কই!এতো
ব্রম্ভসত্য। প্রকৃতিসিদ্ধি। আত্মউচ্চারনের এক একটা ধাপ,যে ধাপ তার পরের ধাপকে
ছাড়িয়ে যেতে পারেনি,নাকি চায়নি!প্যাঁচানো,বড্ড প্যাঁচানো তারাপদ রায়ের এই সিঁড়িগুলো;
ব্যক্তিজীবনের ছায়া নয় ,যেন স্বয়ং ব্যক্তিজীবনই এসে বসেছে ইনএক্সিসটেন্স ভিসেরালে।তবে,তারাপদ
রায়ের কবিতা ঠিক কেমন? নন্দনতত্ত্ব,গ্রহনতত্ত্ব ঠিক কোন বোধের সন্ধানী তার ছোটোখাটো
হাওয়া তার নিরালা নির্দেশ? না,কবিতার উর্বরভূমি গড়তে কোনো তত্ত্ব নয় কোনো তাপঝাঁঝ
নয় বরং বলা যেতে পারে তার কবিতা প্রচুর পড়াশোনা করেনা কেবল পাতাদের জড়ো করে আর শীতের
কাছে নিয়ে গেলেই আগুন উঠে বসে, হাত পাতে-জ্বালাতে নয় জীবনানন্দে; আর এই কক্ষের
অভিনবত্ব তার বিশালত্ব শুধুই তারাপদের, উত্তরাধিকারহীন বাউন্ডুলে যেন এক বিন্দুতে
দাঁড়াতে জানে না; কোনো দুঃখই যেন তার মধ্যে বাসা বাঁধে না ,নাকি তারাপদ ছাড়া তার
ভেতর তিলধারনের জায়গা নেই? কি আশ্চর্য অনায়াসে তিনি স্ব কে বর্জন করে অর্জন করছেন
নিঃস্বকে; কি সহজেই প্রদক্ষিণ করছেন নিজেকে- ত্যাজ্য করছেন নিজেকে; হাসতে হাসতে পা
মুছছেন যেখানে ওয়েলকাম লেখা নেই। শব্দের যৌথতায় দাঁড়িয়েও যেন অতিদূর নৈঃশব্দে জমছে
শহর জমছে মানুষ ভাঙছে পুরোনো লেপ আর নতুন লেপ বানাতে সাড়ে সাতশো তুলো কমে যাচ্ছে;তার
কবিতায় তাই অসংখ্য পায়ের ছাপ ছাড়া আর কোনো মাপদন্ড নেই;এই সাড়ে সাতশো তুলোর জন্যই
যেন বারবার ঘেঁটে দিয়েছেন তার শব্দের বিছানা </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">–</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চাদর আর<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>খুঁজে
দেখেছেন নিজস্ব তাঁতঘর যেখানে হাওয়া এসে ছিঁড়ে দেয় কলাপাতা আর দু একটা সোজা রাস্তা
চাইলেই কাটা পড়ে সাড়ে সাতশো বাবলাঝোপ সাড়ে সাতশো বক্রতা;ব্যজোক্তির গড়নে লেখা
কবিতায় সবসময়ই তিনি এক অন্য পাড়া রেখে এসেছেন </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">–</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রেখে এসেছেন স্বয়ং তারাপদকে যে কথার হিসেব মেলায়নি বরং
কবিতা ছড়িয়ে দিয়েছে কথার আদলে কৌতুকের আভিজাত্যে; সহজ শব্দের কাছে ফেলে গেছেন সবুজ
পাশপোর্ট আর সীমান্তের ট্রেন থেকে ভিজতে ভিজতে নেমে প্রথম জুতো পালিশওয়ালাকে ঈশ্বর
বলে বুকে টেনে নিয়েছেন; বড় গোলমেলে তাই না? বড় ঘুলিয়ে দেওয়া!আসলে, কথাকে উৎসাহী
করতে কৌতুকের আড়ালে যখন দাঁড় করাতে চান নিজেরই অন্তর্মানচিত্রকে,তখন নিমগ্ন বিস্ময়
ছাড়া আর কিইবা অবশিষ্ট থাকতে পারে? তার কবিতার ভাষা সহজ,শব্দটিকে বসাতে সেখানে
অনুমতি লাগে না, তাই হয়ত তার কবিতার পরিচর্যা নেই, পড়ে থাকে সে ছাইরঙা বেতের
চেয়ারে;গোপন থেকে ডালটি উঁকি দেয়, পাখি সেই ডালে এসে বসে, নাড়ায়, আর পাঠক ডাল ধরে
দোলা খায়। আর একটা খুব জোর ফুঁ এসে অভ্যর্থনার দিকে নিয়ে যায় দৃষ্টির ভেতর লেগে
থাকা দর্শনের নিঃসঙ্গ অংশগ্রহনটুকু।আর তারাপদ? সিরিয়াস কবিতার কোষ্টীচক্রে সহজাত
কবির সাক্ষাৎকার কে নেবে? নিরূপায় যাত্রীর মত কোনো রকমে মাথা গুঁজে পাদানিতে ঝুলে
থাকেন। তিনিও তো চান প্রয়োজনহীন বেঁচে থাকতে কারন আয়না ভাঙতে ভাঙতে কবেই তো তোলা
হয়ে গেছে সেই সহজ বাতাস সেই ঝকঝকে মেঘ। এখন পাপোষে পা মুছে ফিরে যেতে চান গন্তব্যহীন।
লক্ষ্যহারা । পাঠক খুঁজুক, এধার থেকে ওধার-দাঁত নখ হারানো খোলা জানলায় <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">………</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কতদিন
পরে</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ফিরে
যাওয়া যায় ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হঠাৎ
পথে নেমে, জামতলা পার হয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একপাধূলো
আর হাত-ভরা শাঁপলার ফুল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমার
দরজায় গিয়ে দাঁড়াতে পারি ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সন্ধ্যাবেলা
। রান্নাঘরের ফাঁকে কেরোসিনের কুপি জ্বলছে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হলুদমাখা
হাতে আলগোছে ঘোমটা টেনে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তুমি
বললে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কতদিন
পরে এলে</span><span lang="BN-BD" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">’</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তখন
সারা উঠোণ ভরে বাতাবির ফুল ছড়িয়ে আছে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মাঘের
স্তব্ধ হাওয়া</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পুকুরের
জলে জোনাকির ছায়া ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কত
দিনের কত ছবি ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তবু
কি ফেরা যায় ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কমলালেবু</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমার হাত থেকে এখন আর গড়িয়ে পড়ে না</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 4;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কমলালেবু ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তুমি নিজেই আঙুল দিয়ে খোসা ছাড়াতে পারো,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গলায় ব্যাথা হলে তুমি এখন কত সহজ়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নুন-জল দিয়ে গার্গল<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>করো ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তুমি জেনে গেছো একতলার থেকে দোতলায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>অনেক বেশি আলো এবং হাওয়া,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>ট্যাক্সি ও ট্রামের দূরত্ব ও
ব্যবধান ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তুমি সব ব্যবধান বুঝে ফেলেছো ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তুমি বুঝে ফেলেছো বৃষ্টিতে ভেজার আনন্দ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তুমি বুঝে ফেলেছো জ্বর হলে সবটাই খারাপ লাগে না ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শিয়ালদহ</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">স্টেশন যথার্থ বেড়ে যায়,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শিয়ালদহ নর্থ এসে সার্কুলার রোডের উপর</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আচমকা হুমড়ি খেয়ে পড়ে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দিগন্তে, দিগন্ততরে ছুটে যায় কয়লা বা বিদ্যুৎবাহিনী</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দীর্ঘ ট্রেন ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শহর গ্রামের কাছে গিয়ে হাত পাতে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বলে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span lang="BN-BD" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কিছু
চাল , ডাল, কলাপাতা,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পানাপুকুরের জল,মাছ,ঘি-দুধের গন্ধ
দাও</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>দেখি
তুমি হরতালে,বাংলা বন্ধে কি রকম আছো ?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কাঁঠাল গাছের নিচে ইট রঙা খুচরো স্টেশন,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বৃষ্টি ভেজা ঝাপসা চোখ অশ্রু ছলো ছলো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ম্লান ঠোঁটে হাসি টেনে লেভেল ক্রশিং</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বলে, </span><span lang="BN-BD" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বলো কি রকম দেখতে চাও বলো ।</span><span lang="BN-BD" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আগের দিন সকালবেলা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমার বাবার রাঙাপিসেমশায়ের</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পাখির পালক জমানোর শখ ছিলো;</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নানা জায়গার নানা রঙের পাখির পালক</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তিনি কুড়িয়ে এনেছিলেন,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তাঁর ঘর-বারান্দা-সিঁড়ি ভরে গিয়েছিলো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">রঙিন পালকের ছড়াছড়িতে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পৃথিবীর যে-কোনো গাছের যত পাখি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তার যত পালক,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তার চেয়ে অনেক বেশি সংগ্রহ করেছিলেন</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাবার রাঙাপিসেমশায় ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মৃত্যুর আগের দিন সকালবেলা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সূর্য ওঠার আগে ছাদে উঠে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সূর্যের সাতরঙের সঙ্গে মিলিয়ে হাওয়ায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তিনি উড়িয়ে দিলেন সেইসব পালক</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কিছু মাটিতে পড়ে গেলো,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কিন্তু কিছু উড়ে গেলো কোথায় বহুদূরে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই ঘটনা নিয়ে গল্প হয় না, কবিতাও না</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কিন্তু কিছু পালক ভেসে বেড়ায় চিরদিনের শূন্যে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কথায় কথায়</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছবির মতো আকাশ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আর আকাশের নিচে সেই বোকা মানুষ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যার কথায় কথায় চোখে জল আসে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আর যখন চোখে জল নেই,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তখন চোখের মণিতে এক ছায়াভরা বুড়ো আম গাছের নীচে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বিরাট দুপুর, আটচালা ঘরের বারান্দায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মানুষজন রং-বেরং বিড়ালের ছানা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">উঠোণ থেকে খড়ের টুকরো মুখে করে ছুটে পালাচ্ছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছাই ছাই ধানি ইঁদুর ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এ ছবির কোথাও সে নেই।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তবুও আটচালা ঘর, রঙিন বিড়াল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আর ধানি ইঁদুরের ত্রস্ত চলা ফেরা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সারা দুপুর বারান্দায় কারা সুপুরি কাটছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ধান থেকে চাল কুটো বাছছে তো বাছছেই ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কথায় কথায় তার চোখে জল আসে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমাদের কথা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বৃষ্টি হলে তোমাদের কথা মনে পড়ে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বৃষ্টি না হলেও তোমাদের কথা মনে পড়ে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যখন অনেক কাজ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যখন কোথাও কোনো কাজ হাতে নেই</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বৃষ্টি হলে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বৃষ্টি না হলেও</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমাদের কথা মনে পড়ে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আজ অনেকদিন কারো কোনো চিঠি পাই না, অনেকদিন</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কারো কোনো খবর রাখি না,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমরা কে কীরকম আছো ?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমাদের পাড়ার ডাকঘরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">খাম, পোস্টকার্ড এখন কি<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>খুব অকুলান
?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নাকি তোমরা সকলেই</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ডাকঘরের রাস্তা ভুলে গিয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঠিকানা হারিয়ে,।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এখন যে যার ঘরে বসে-বসে ভাবো,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সেই লোকটা এতোদিনে সত্যিই হারালো।</span><span lang="BN-BD" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নিশ্চয় পৌঁছাবো</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নড়বড়ে বাঁশের সাঁকো ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তার ঠিক মাঝখানে পুরনো পাগল দাঁড়িয়ে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তাকে বারণ করলেও</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সে সাঁকো নাড়াবে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তাকে বারণ না করলেও</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সে সাঁকো নাড়াবে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কিন্তু যাবো । আপনাদের কাছে যাবো ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একদিন সব পাগল পাগলাগারদে থাকবে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একদিন অনায়াসে ঐ সাঁকো পার হয়ে যাবো,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একদিন পৌঁছাবো ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একদিন জঙ্গল ভেঙে, কাঁটাবন ডিঙিয়ে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একদিন বন্যার জল উজিয়ে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একদিন খরায় ধুঁকতে ধুঁকজতে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একদিন লঙ্গরখানার ভিড় ঠেলে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একদিন অবশ্যই আপনাদের কাছে পৌঁছাবো ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বিশ্বাস করুন, নিশ্চয় পৌঁছাবো ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আপনাদের কাছে পৌঁছাবো ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কোথায় যাচ্ছেন তারাপদবাবু</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কোনোদিন দেখা হয় না ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কোনোদিন কারো সঙ্গে দেখা হয় না ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যেন মধ্য সমুদ্রের নিরবধি জল,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 2;"> </span>নিঃসঙ্গ জেলে-ডিঙি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কয়েকটা খুচরো মাছ, নিরিবিলি একাধিক পাখি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 2;"> </span>নোনা, আঁশটে গন্ধ-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জলে তেমন কোনো ঢেউ নেই</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গোলমেলে হাঙরের পর্যন্ত দেখা নেই</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এ কেমন মাঠের মত শান্ত, অসহায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যেন নীলঘাসের গালিচায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 2;"> </span>নৌকা না আরাম কেদারা?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কোথায় যাচ্ছেন তারাপদবাবু ?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">থাকুক</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এসব কবিতার কোনো জায়গা ছিল না ভ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বহুদিন আগে এক ঝড়জলের রাতে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>এদের ঘর থেকে বার করে
দেয়া হয়েছিলো ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারপর থেকে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>ছন্নছাড়া,ভবঘুরে,ময়লা,ছেঁড়া</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>কাগজের বিবর্ণ পৃষ্ঠায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রায় অস্পষ্ট হয়ে আসা কবিতাগুলি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শহরের পথে পথে ঘুরে এতদিন পরে </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>আবার ঘরের সামনে এসে
দাঁড়িয়েছে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওদের আসতে দাও ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওদের মাথা আচড়িয়ে দাও ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওদের ফর্সা, ধোপদুরস্ত জামাকাপড় দাও ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওদের একবাটি গরম দুধ, আর তার মধ্যে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>দু আউন্স ব্রান্ডি দাও
।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এতদিন পরে যখন এসেছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>থাকুক ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঠাণ্ডা মেসিন</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সিঁড়ি দিয়ে নামিয়ে দিয়ে যাচ্ছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমাদের পুরনো ঠান্ডা মেশিন ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বারান্দায় গিয়ে তাকিয়ে দেখলাম,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">রঙচটা, পায়াভাঙা,নড়বড়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পঁচিশ বছরের পুরনো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমাদের ঠান্ডা মেশিন</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঠেলাগাড়িতে উঠে চলে যাচ্ছে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তাতাই বড় হচ্ছে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমরা বাসা বদলাচ্ছি ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সেই সঙ্গে বদলাচ্ছে মিনতি ও বিজন ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমি এক টেবিল থেকে অন্য টেবিলে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এক কলম থেকে অন্য কলমে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দাদা-বাবা-মা, বড় দিদিমা-রাঙা পিসিমা,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চন্দ্রবিন্দু ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এক বাটি ঝোলের মধ্যে এক টূকরো মাছ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এক ফালি তরমুজ, সিকি বোতল দুধ ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমরা আর একটা ঠান্ডা মেসিন ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঠেলা গাড়ীটা দূরে চলে গেলো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এখন আর বারান্দা থেকে দেখা যাচ্ছে না</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অনেকদিন আগের এক জামগাছের নিচে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা খড়ে ছাওয়া গোয়ালঘর</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমার ঠাকুমার দেয়া একটা সিঁদুরের ফোঁটা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমাদের বুড়ি লক্ষী গাইয়ের কপালে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সেদিন কশাইরা তাকে নিয়ে গিয়েছিলো ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বারান্দা থেকে ঘরে ফিরে মনে হলো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা সিঁদুরের ফোঁটা কম পড়ে গেলো ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 244.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমাদের ঠান্ডা মেশিনের কপালে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পাতা ও পাখিদের আলোচনা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দশটি শালিকের সঙ্গে কাঠচাঁপা গাছের পাতাদের</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সভা শেষ হয়ে গেলো সকাল পাঁচটা পনেরোয়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কয়েকটি নতুন ফুল ফুটবে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দুই এক দিনের মধ্যে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তাই নিয়ে এই আলোচনা ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আরেকটি নতুন ফুল ফুটবে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হালকা সোনার কালিতে ঈষৎ দুঃখের মত</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গত জন্মের সৌরভ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শালিকদের যাতায়াতের পথে ট্রাফিক আলোর মত</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কয়েকটি নতুন ফুল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঈষৎ সোনা রঙের দুঃখ,চির হলুদ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তাই নিয়ে পাতা ও পাখিদের আলোচনা।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লাল ডায়েরি</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রত্যেকের বাড়ির ঠিকানা আমি লাল ডায়েরীতে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টুকে রাখি, খুব বর্ষাকালে কিংবা কোনো এক শীতে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চলে যাবো । ওভারকোট, গরম দস্তানা-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>হয়তো অবাক হবে নাকি
কিছু নয়,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কী খবর, এখন কী মনে করে?....এত কুয়াশায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাড়ি চিনতে কষ্ট হলো খুব ?</span><span lang="BN-BD" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>কোথায় কুয়াশা ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এ ঠিকানা এপ্রিল মাসের । তখন আকাশ পথঘাট</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">খুব ঝকঝকে ছিলো, তোমার বাড়ির সামনে </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>বকুল গাছের ডালে
শালিকের বাসাভরা ফুল ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কি আশ্চর্য !</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমার বাড়ির সামনে বকুল ছিলো না ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমার ডায়েরিতে দ্যাখো,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এই তো বকুলগাছ, এই কমাটার পাশে শালিকের বাসা ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সমস্ত ঠিকানা কবে ছবি হয়ে গেছে ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>যে যার বাড়িতে আছো ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বর্ষাতি জড়িয়ে আমি প্রথম বৃষ্টিতে চলে যাবো ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমার বাড়ির পিছে কদমবাগান,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>ফুল ফোটে আমার ডায়েরিতে
।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টিউবশিশুর বাবা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টিউবলাইটের নিচে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আয়নার সামনে দাঁড়িয়ে রয়েছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>একজন টিউব মানুষ ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটু আগে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টিউব থেকে মাজন বের করে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>দাঁত মেজেছে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">টিউব থেকে সাবান বার করে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>দাড়ি কামিয়েছে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এখন টিউব থেকে ক্রিম বার করে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>মুখে মাখছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>একজন টিউব মানুষ ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটু পরে তাকে বেরোতে হবে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দশটা দশের টিউব রেল ধরার জন্য ছুটবে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>টিউব শিশুর বাবা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span>টিউব মানুষ ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সবাই ভালো আছে</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বহুকাল আমরা কোনো সুসংবাদ পাইনি ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেউ একটা ভালো খবর নিয়ে আসেনি ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সাইকেল পিয়ন এসে বলেনি, </span><span lang="BN-BD" style="font-size: 13.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বকশিস দাও ।</span><span lang="BN-BD" style="font-size: 13.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বকশিস দিতে আমাদের আপত্তি নেই ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কিন্তু দিনের পর দিন আমাদের বন্ধুরা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শুকনো মুখে টেবিল ঘিরে বসে থেকেছে ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমাদের আত্মীয়স্বজন বছরের পর বছর</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হাঘরের মতো রাস্তায় ঘুরে বেড়িয়েছে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কয়েকটা কনকচাঁপার গাছ ছিলো আমাদের</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বহুকাল তার ডালে কোনো রোমাঞ্চ নেই,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটা লেজফোলা সাদা বেড়াল ছিলো আমাদের</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অনেকদিন তাকে দেখিনি, অনেকদিন সে ঘরছাড়া ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এইভাবে দিনের পর দিন, বছরের পর বছর</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বৃষ্টিতে ভিজতে ভিজতে রৌদ্রে পুড়তে পুড়তে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমরা গরমে তেতে উঠি, ঠান্ডায় কুঁকড়ে যাই</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমাদের খাবার ফুরিয়ে যায়, জলের কলসী ভেঙে যায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমাদের ছেঁড়া গামছা, জামা বদলানো হয় না ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এইভাবে দুঃখ করতে করতে আমরা,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমাদের বন্ধুবান্ধব, আমাদের আত্মীয়স্বজন</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একদিন স্পষ্ট টের পাইয়া, একদিন বুঝে ফেলি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সবাই ভালো আছে, আমরাও ভালো আছি ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN;">********************************</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 13.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
</div>
anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-60991173133512241012013-02-20T06:28:00.001-08:002013-02-20T06:28:04.153-08:0067Th pOsT : রমেন্দ্র কুমার আচার্য চৌধুরী<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমিও কি আমার লেখায় আজও ঠিক উচ্চারন<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">করতে পারছি? উচিতে খণ্ড ত দিই নাই, তবু যা নির্ভুল<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">বলতে পারছি কই? যা আমার ভাষা, এখনো তা দৈববানী,<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">শূন্য থেকে দয়া হলে হঠাৎ হঠাৎ ঝরে...</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রমেন্দ্রকুমার ছিলেন
পারফেকশনিস্ট, দীর্ঘজীবনে কবিতাকে নিয়ে ছিল তাঁর সন্ধিৎসু কাটাকুটি, অক্ষরচিত্রে
চির খুঁতখুঁতে-দীর্ঘসূত্রী, বারবার নিজেকে বোঝানো মহাতীর্থে না পৌঁছবার কথা; রমেন্দ্রকুমারের
শব্দজগত এমনই-প্রাকৃত থেকে নিরবধিকালের; ৮৭ বছরের পরিচর্যাহীন অজ্ঞাতবাসের জীবনে ১৯৬১
তে </span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আরশিনগর</span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> আর ১৯৮৫ তে </span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ব্রম্ভ ও পুঁথির মউরি</span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">; মাঝে চব্বিশ বছরের
চিরছায়ারৌদ্রে গুহাচরের আনন্দশরীর নিয়ে ঘুরে বেড়ানো লোকাচরের পয়স্বিনী শাপলাবনে
,বপপীহা পাখির সাথে প্রানবায়ু নেড়েচেড়ে দেখা, খুঁজে ফেরা অজ্ঞাত ও রহস্যময় কোনও
প্রেরনার একটি প্রানবন্ত ফুঁয়ে অভিষিক্ত সেই নিগূঢ় সৃষ্টি, কবিরতার সৌরভ-কবিতার
অন্তঃসার-যেন নেশা করা শব্দের কাহার-বীণা; আসলে একটি শব্দান্তরসাধ্য ব্যাচার্থই
ছিল রমেন্দ্রকুমারের নির্জন তপস্যায়, উচ্চগ্রাম নয়, তাঁর পরিকল্পনা, ভাষ্য ও
বিন্যাসে কেবল একটু মাছের ঘাই, কেবল একটু পিতুলে শেওলা , নিবিষ্টতা মাপতে মাপতে এমনই
তাঁর বিশুদ্ধ সংগীত, ব্রম্ভ ও পুঁথির ঠুকঠাক কুটিশিল্প; পৃথিবীর শ্রেষ্ঠ কবিতার
কাছে চিত্রকল্প খুঁজে গেলেন রমেন্দ্রকুমার; ফসলের জন্য বুননের জন্য কাঁধে ঝোলা এক
কবি শব্দের স্বাস্থ্যকে রেখে এলেন কড়ুই গাছের ডালে;হ্যাঁ, শব্দ ; তাঁর যৌগিক
বীক্ষায় </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শব্দের শতকান্তি বিচ্ছুরন, তাকে কি জীবনশিল্পী বলা যাবে
নাকি কাদামাটির মাংসের থেকেই তিনি বেছে নিলেন সেই অর্মত্যের ইশারা, সেই অদৃশ্য
ওষধির মূল !<span lang="BN"> রমেন্দ্রকুমারের কবিতা কর্মফলের প্রত্যাশী নয়, গহনে
ধ্বনিত হতে থাকে তাঁর পরীক্ষা তাঁর আত্মিক বীজটি বিরোধিতাটি, পুষ্ট ও পরিবর্ধিত
হতে থাকে সেই রহস্যময় পরম-কখনো কখনো তাকে মনে হতে পারে প্রলাপ কখনও বা প্রতীক,
ফুল-ফল-পাতায়-শাখায় বিকশিত বিধৃত তাঁর কবিতার শুরু মাধুর্যে আর সমাপ্তি চৈতন্যে। </span></span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ব্রম্ভ ও
পুঁথির মউরির</span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> মুখবন্ধে লিখলেন-</span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কবিতা একটি কল্পকাহিনি। তার কথক
উত্তমপুরুষ হলেও কবির সংগে একাত্ম করলে ভুল হবে...এই কথক-আধুনিক সমালোচনার ভাষায়
পার্সোনা বা মুখোশ-কবিতার কল্পকাহিনীর শিল্পিক প্রয়োজনে, একটি বিশেষ অবস্থায়
ভূমিকা গ্রহনের জন্য, উদ্ভাবিত কাল্পনিক চরিত্র । স্বপ্নমূর্তি গোপনচারী কবিকে
তাঁর জীবনচরিতে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পাওয়া যায়না। ঠিক কথা।
কিন্তু জীবনচরিতের মানুষটিকেও কি কবিতায় পাওয়া যায়?...শিল্পকর্মে সৃষ্ট
চরিত্রগুলির নেপথ্যে থাকে অন্য একটি কন্ঠস্বর-স্পষ্ট,অর্ধস্ফুট ও অশ্রুত </span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">”</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>-কিন্তু সত্যিই কি তাঁরা আত্মভাবনাকে ব্যক্ত
করেনা রমেন্দ্রকুমারে বোধি-স্বজ্ঞা-সৃষ্টির উল্লাস ! তিনি যখন লেখেন </span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">–“</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দূরে ঐ
তামার চৌয়ারি/ অনেক গাছের ভীড়ে চালটুকু জেগে আছে/লাল, অস্তগামী; কদমের উঁচু
ডালে/একটা চিলেঘুড়ি, যেন নীল রুহিতন ব্রোচ, পাতায় আটকানো/ একসারি পামগাছ-গুঁড়ির
বোতলে উপচে পড়ে প্রানরস/ পুকুরের পাড়ে একা লোলচর্ম প্রাচীন বকুল/ আমাদের
পূর্বপুরুষ, জলে, মুখ দেখছে- সে কি বালারুন/ক্রেতা যুগ বেঁচে ছিলো ?</span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">”</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-তখন তো
পূব বাংলায় ফেলে আসা তাঁর মুক্তাগাছার বর্হিবাটিই পরোৎকর্ষবাদী রমেন্দ্রকুমারের
আরশিনগর হয়ে ওঠে। আসলে রমেন্দ্রকুমার তাঁর অবলোকনেই অজান্তেই এলিয়টের মত সেই </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">one
poem<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>বা এক কবিতাতত্ত্বে বিশ্বাসী ছিলেন,
যেখানে তাঁর জন্মের ইতিহাসও প্রতীক অরন্যে অলংকিত তীর হয়ে উঠেছে, স্মরনীয় পংক্তি
হয়ে উঠেছে ।ব্যজোক্তির আদলে তাঁর কবিতারশরীরের আনাচা কানাচে ছড়িয়ে ছিটিয়ে রয়েছে </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">;সে </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> চিত্রকল্পের, অচিনপুরের,
সে </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> নদী-কাশফুল আর কৃষ্ণসারের
অখণ্ড স্বরূপে স্বেচ্ছায় চুরমার হয়ে থাকে, সে </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> জড়াজড়ি<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>করে পড়ে থাকে অজস্র কেন্নোর
মত, অপ্রাপনীয়ার সোনালী স্তনের মত; বীজ থেকে একটি জীবন নিয়ে রমেন্দ্রকুমার খুঁজতে
গিয়েছেন সেই বদ্ধ পাগলটিকে যে ব্যথা বোঝেনা আনন্দ বোঝেনা, চিরজীবতের মত মুক্তি তার
নিরন্তর, রূপদক্ষ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>বটের বাকল ধরে ধরে সে
পেরিয়ে চলেছে একটি নিজস্ব সাঁকো যা আসলে স্বত্তার দেহলগ্ন হৃদয়লগ্ন; তার দাবী
সিঁধেল চোর হয়ে উৎসুক মনের কাছে বমালসুদ্ধ ধরা পড়ার আবার ব্রম্ভজ্ঞান নিয়ে অর্ধেক
চোখ বুঝে ফুসমন্তর হওয়ার; </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চৌষট্টি পাপড়ির পদ্ম</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> কবিতায় হাওয়ার জানলা খুলে দেন রমেন্দ্রকুমার-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">“</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> গুপ্তধর্ম জানুন, বুঝবেন কার জন্য মানবজীবন
।/লক্ষ্মীট্যারা একটি মেয়ে আপনাকে যা দিতে পারে তার চেয়ে দামী/ কোহিনূর আবিষ্কৃত
হয় নাই বুঝবেন আজও<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ভূভারতে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">”…</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাঁর নিজস্ব বাগান কিছু
ফলমূল আর আনাজ কুড়ীয়ে লোকায়ত কামধেনু নিয়ে এক স্বর্ণগর্ভ সৃজনের অনিত্যধারনার দিকে
অনুপ্রবেশ করছে ব্যক্তি রমেন্দ্রকুমার আবার নিষ্পল পরমাআত্মার<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ব্যাখা চেয়ে </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বোতাম</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> কবিতায়<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>উচ্চারিত
হচ্ছে-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">“</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> আমি
সমস্ত দেওয়াল হাতড়াচ্ছি/ কোথায়<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>লুকোনো
দরজা?/</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">…</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাগলের
মত পরপর এক একটি/ সাজানো বোতাম, টিপে যাই; ধর্ম</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">…</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিজ্ঞান</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">…</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শিল্প</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">…</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সপ্তাশ্ব</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">…</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> কল্পনা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">…</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> /কিন্তু গুপ্তঘর খুলছে না</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">”</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> ।আসলে রক্তমাংসময় লিবিডো
থেকে রমেন্দ্রকুমার দুঃসাহস দেখিয়েছেন একটি মশাল জ্বালার, যা দিয়ে দেখা যাবে
চিরচঞ্চল ঘূর্ণির অন্ধরমহল, বৃহত্তর সত্যের উল্লাস; নিঃসঙ্গ সাধকের মত শব্দের
সলিলে ধাতস্থ হ হওয়াই ছিল<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তাঁর মোহ, তাঁর
মূর্ত্য মৌল-পরমকে ধরে ফেলেছিলেন তিনি জ্ঞানের কণা খুঁটে খুঁটে, তিরিশের কবিতা যে
নতুন কাব্যভাষা পায় যা রবীন্দ্রনাথের থেকে নতুন সেখানেও কিন্তু ক্ষয়প্রাপ্ত হতে
চাননি, অকপ্ট ঋনস্বীকার করেছেন রবীন্দ্রনাথ, বড়ু চণ্ডীদাস বা মধূসূদনের মত
চিরকালীন আশ্রয়গুলোকে আর তা থেকেই কালি আর মধুতে মিশে উঠে এসেছে তাঁর নতুন শব্দ ,সহজাত
কবিত্বকুণ্ডলে বুরুজ তুলেছে এক অন্য গোলার্ধের হায়রোগ্লিফ ;প্রজ্ঞার প্রাসাদে
আরোহন করে প্রাকৃত মানুষকে দেখাই যেন তাঁর সত্যের নানা কাচ নানা সাজ; আর<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তাকেই তিনি দেখেছেন পার্থিব পইঠা ঠেলে ঠেলে,তাঁর
নিজস্ব স্বীকারোক্তিতেই প্রতিভাস হয়ে ওঠে চেতনার দ্রাক্ষাপুঞ্জে এক সন্ধানী সাধকের
নিঃশ্বাসবায়ু, স্ব-রাগ স্বাক্ষর-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">“</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাংসভক্ষন
ও ফাসুকা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> থেকে
ফাঁসিকাঠ পর্যন্ত সমস্তই কবির কাছে বিস্ময় ও বেদনার বিষয় । কিন্তু মুক্তির উপায়
তিনি জানেন না- সমাধান আজ তাঁর হাতে নেই । তিনি বড়জোর চমকে দিতে পারেন; সেটুকুও
অবশ্য ফাউ,অধিকিন্তু এমনকি কবিতায় অক্ষমতা অনুভব করে আর্তকন্ঠে তিনি বলতেও পারেন-
আমি পারছি না। এই পর্যন্ত।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">……</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> তাঁর দৃষ্টিতে কখনও থাকে ঈষৎ কৌতুক, কখনও মুগ্ধতা বা মিশ্র অনুভূতি ও
দ্ব্যর্থকতা- যার ফলে তাঁর সৃষ্টি হয়ে ওঠে জটিল ও ঋদ্ধ;</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">…</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> তাকেই তিনি সর্বত্র মুগ্ধ
বিস্ময়ে দেখেন ।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">“</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> রমেন্দ্রকুমার
সেই সদগুরু, থাবায় নখ লুকিয়ে তাঁর কবিতাজন্মে বসে ছিলেন লুকিয়ে ওত পেতে মধু থেকে
সেই মক্ষিকা সেই মহা অবসানকে তুলে নিতে; ছাড়ানোর কৌশল জানতে চেয়েও আঁকড়ে ধরতে
চেয়েছেন,বীজ থেকে গাছ না ফলিয়ে ফিরতে চাননি।আর তাই<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span lang="BN">অকৃতদার রমেন্দ্রকুমার </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শুক্লা তিথিতে বুদবুদের আকারে
চৌকো ঘাসের আকারে নির্সগে ধাতুতে ফেরার আগে গেঁথে গেলেন তাঁরই </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জীবনচরিত</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">”</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">………”</span></i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-style: italic; mso-bidi-language: BN;">১৯২২ এ জন্ম। শুক্লা তিথি । রেখে গিয়েছেন <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-style: italic; mso-bidi-language: BN;">শুধু
কয়েকটি কবিতা- তারাই সন্তান ;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-style: italic; mso-bidi-language: BN;">তারাই
আগুন দেবে মুখ</span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-style: italic; mso-bidi-language: BN;">—</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-style: italic; mso-bidi-language: BN;">আর<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কিছু চাওয়া পাওয়া নেই?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-style: italic; mso-bidi-language: BN;">সামান্যই-
একজন বন্ধুর প্রীতি, দুজন বান্ধবী ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-style: italic; mso-bidi-language: BN;">শখ
ছিল চুপচাপ দৃশ্য দেখবেন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-style: italic; mso-bidi-language: BN;">(বাড়িতে
বিভিন্ন লোক , হৈচৈ , চেয়ার-সরানো)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-style: italic; mso-bidi-language: BN;">চিলেকুঠুরিতে
বসে ; পোলট্রি করে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-style: italic; mso-bidi-language: BN;">অথবা
বাগান নিয়ে সন্ধ্যা কাটাবেন ।.........</span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ansi-font-style: italic; mso-bidi-language: BN;">”</span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">পিন ছয়
শূন্য</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমবাগান ফেলে যাবো। আরশি
নগর ;</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাচঘেরা ঘরদোর- ফেলে ,
কোথা যাবো?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘটের আকার গ্রিল- তুমি ঘট
হয়ে থাকো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একশো বছর, ততক্ষনে আমি
ছাই।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাউকে কি কেউ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘরে সাঁধ করিয়ে দিলো?
একদিন রওনা দেবো-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চকীচকীচকী</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বোঁচকাবুঁচকি কিছু নেই,
নগ্ন হয়ে যাবো,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এই তীক্ষ্ণ
চোখজিভনাক-কিছুই না</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি যাবো সাত শূন্য শূন্য
শূন্য চার শূন্য থেকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘড়িহীন ছয় শূন্য পূর্ণের
শহরে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">অমঙ্গল</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একটা
মশাল জ্বালি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিশাল
নদী পড়ে থাকে অন্ধকারে চুপ-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাড়ের কাছে
একটি ঘর, ঘূর্ণিজল, একটু বন, মাছের ঘাই,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একটু
আলোকিত।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সূর্যের
খুব কাছে-কাছে ছোরাছুরির তীক্ষ্ণ ঝংকার।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উলুখড়ের
পর্দা ঠেলে শেয়াল গেলো, অমঙ্গল মুখ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বুঝতে
হলে একটি আলোকস্তম্ভ প্রয়োজন।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তবু ওকে
সরিয়ে দিতে হাত ওঠে না, অত বারুদ নেই,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি শুধু
মশাল তুলে চমকে দিতে চাই।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">কুলগাছ</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বরফচূড়ায় আমি দেখলাম বহ্নিমান পিনাকীর ঘর।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পর পর ঝর্নায় শ্রীপদের নুপুর শুনলাম...</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কত মানুষের কথা, কত না কথার মাত্রা, সুরসার, টান টোন,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>দীর্ঘ
সেই পথে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সহযাত্রীদের সঙ্গে কটি অহোরাত্র কাটে, বন্ধু সব, চমৎকৃত আমি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেও দেখনি কোথায়? নদীটিও কই? ওদিকে কি? ঝিকমিক</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যে খেলেছে লুকোচুরি এতক্ষন, কখনো অদৃশ্য থাকে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>কখনো বেরিয়ে আসে ফের</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিং কিং হেসে সকৌতুকে, ঐ! আধক্রোশ মাত্র দূরে নদীর গর্জনে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাহাড় গমগম করে এখন বিকেল তিনটে, ঘড়িকেই যেন</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পৌঁছে গেছি; উঁচুর প্রচুর ভয়, আমাদের বাস এসে নির্বিঘ্নেই থেমে যায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>বাজারের কাছে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">লোকমুখে ধ্বনি ওঠে ; জয়, বদ্রী বিশাল ! জয়, বদরী বিশালা!</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>তোমার ছায়ার নিচে রক্ষা দাও তুমি ।।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">নাড়ী নক্ষত্র</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তুমি কি
আমার নাড়ী বুঝতে পারো,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নক্ষত্রও
জানো ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আলতো হাত
রেখে দপ দপ লাফানো কবজিতে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এক
নিমেষেই বলে দাও, চারচক্ষু চর,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কে আমার
সমস্ত ছন্দের উৎস ;</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যেন তার
পিতৃধাম, মাতৃকূল, নখাগ্রে নামটি!</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বন্ধু এই
গবেষনা পণ্ডশ্রম জল্পনাই সার ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বকনা
কোথায়? যুবতী কোথায়? অবৈধ কি?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যার
ঝিলিমিলি কাঁধ আর কেশর ধরতে পিছু পিছু ঘুরে মরছো ত্রিভূবন।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভ্রুলতা
নাচিয়ে হাসো মেয়েদের মতো,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সবই
লিবিডোর খেলা। গুপ্তকাম গহন পাতালে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সে কি
লুকিবিদ্যা জানে? গানে যার ভাঁজ পাই,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাকে আমি
শনাক্ত করবোই। কী বিস্ময়!</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কে এক
আগুনবতী, মেঘে আলো,পিঁড়ি পেতে বসে আছে । তুমি !</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খুব
চেনা-চেনা লাগে। কাছে এসো, ভাপ নাও, দীপের উপরে করতলট উপুড়-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পূজা
শেষে দিই শান্তি জল তাকাও মুখের দিকে চেনো, প্রকাশেই শান্তি ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভূতপ্রেত
আসন টলিয়ে দিতে চায়, ভয় না, লোভ না, টলতে দিও না-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বাড়ি
যাও, মা আছেন তাঁর যোগ-সলতে জ্বেলে, ঘরের মধ্যেই ।।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">কৃপা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি এক
কোণে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মার খেয়ে
পড়ে আছি। সবাই আমাকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখছে
আড়চোখে। মুখে দাগ, রক্ত</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কপালের
শির</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নীল হয়ে
ফুলে আছে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আমি কেন উলটে মার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দিতে
পারছি না।<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>এক-একবার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উঠতে
যাচ্ছি। সবাই তক্ষুনি একযোগে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শাবাশ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শাবাশ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> বলছে। আমি ফের</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘাড়
এলিয়ে পড়ে যাচ্ছি। একটু দূরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্পষ্ট
বন্দুকের কুঁদো-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আমি ওটা ধরতে চাই,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধরতে
পারছি না, সবাই তক্ষুনি একযোগে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শাবাশ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শাবাশ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> বলছে। আমি জনতার থেকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আলাদা,
প্রায় নিরস্ত্র,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নদীতীরে পড়ে আছি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>দূরে খেঁড়ো ঘর</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>গোরু জাবনা খাচ্ছে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি একটু
জল খেতে চাই-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">লাঠিপেটা
হরিণের মতো সুমিষ্ট জলের দিকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বুকের ভর
যেতে চাইছি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>শত্রু</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খাড়া
বন্দুকটি চেপে দাঁড়িয়ে রয়েছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি তার
ট্রাউজার, গামবুট দেখতে পাচ্ছি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আমার চারদিকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দর্শকের
গুনাগুন। কেউ শিস দিচ্ছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কেউ থুতু ফেলছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কৃপা.....</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর
পারলাম না</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গলা
ছিঁড়ে তীক্ষ্ণ একটা চিৎকার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মুঠ
করছি। কে হারে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তখন
চাষার মেয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ভিড় ঠেলে এসে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাতে তার
খণ্ড বিয়নী</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একটা
ছুঁইয়ে বলল।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি না
দেবী, না অপ্সরী, দাও বীর্য</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শুল্ক
দাও। শত্রু আকাশ থেকে আসেনি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওটা
স্বপ্ন। তাকে খোঁজ । শুধু একটি বার দেখ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
কেমন? আমাকে মনে ধরে কি না!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভাঁজ করা ফ্ল্যাট দুজনের</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভাঁজ করা
একটাই ঘর; টান দিতে সাজন্ত বেরিয়ে আসে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেডরুম।
আর একটি টান দাও- গোপন খুপড়ি,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ডানদিকে
; রঙিন টেলিভিশান, হৃদয় চাঞ্চল্যকারী কিছু</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্বহস্তে
অঙ্কিত ছবি, সুক্ষ চোখে দেখ ঘোড়াদের কেশের নানান ধাঁচা,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">টান দাও-
ডাইনিং হলে স্পর্শকাতর কোনটি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ও হরিন।
চারটে তাকে বই ঠাসা, আল মাহমুদের নাম ঝল্কে ওঠে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>এইবার ধীরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেখানেই
আমি আর চিত্রকর বন্ধু দিবা পাঁচ গতে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অন্ন আর
পেয় নিয়ে চোখোচোখি বসি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আড়ে
প্রায় দেড়হস্ত, দিঘে দিউ, নিচু এক লেখার টেবিলে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">থরে থরে
ষোলো পদ, ভোজ বিদ্যা কী ভাবে ধরায়,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অমন
সংক্ষেপে এত, ভগবান ! কে এ ভানুমতী।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শেষ
প্রস্থে ফলমূল, মিষ্টি, অস্ত যায় বেলা, জানলায় কার ঝিকিমিকি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">(ঠারে
হাসো কেন?) দীব্যমান যে দেবতা দূর স্বর্গলোক থেকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>সমস্ত দেখেন, তাঁকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সাক্ষী
মানি- তিনিই বলুন, দুই গ্লাস পরিষ্কার জল কিনা।)</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘরনী সে,
না অতি ঘরন্তী। সাজো শাড়ি পরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>বড়ি
দিতে, কাসন বানাতে, দাও</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কে
দেখেছে তাঁকে? এমন নারীকে নিয়ে অপূর্ব নির্মানক্ষমা,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গৃহস্থালি
নাকি করে! ডিম্বাননা নিপুনা মালিনী,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সূত্রে
মণিগনাইব শব্দে শব্দে গাঁথে নর, বহুমূল্য মাথার টায়রা।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুধা
ধবলিম ঘর, সুধা গৃহ, পার হয়ে সরু,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অন্ধকার
দরদালান, অবশেষে পৌঁছে যাই সুখোষ্ণ আশ্রয়ে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর আমি
দিব্যচোখে দেখলাম মানুষ বৎসরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুধা দিন
আসে, দোর খুলে চমৎকৃত লোকে; মাটির নিচের কক্ষে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>বন্দী দিন কই!</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গাছতলায়,
পথে, হর্ষধ্বনি, যেখানে যে , লোকসবে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাঠে,
নদীতীরে, বলছে ; কতযুগে করায়ত্ত করলাম,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাধ্বী
ধেনু; পিঠা আর সুধা।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কথা শুনে
বিস্মিত অনেক বন্ধু; একি! জেগেই ঘুমোও কবি-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ক্ষনিকের
এ-তুরীয়, এই উচ্চতর অনুভূতি, চেয়ে দেখ। <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভয়</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আজ সেই
রাত নক্ষত্রপাড়ায় আমাদের জন মদ এনেছে মেয়েরা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বউলের
গন্ধে আর এক ক্ষুধার চাবুক খেয়ে এখানে এসেছে ভিখারিরা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পেছনে
শূন্যগর্ভ ইতিহাস- সামনে একথালা ভাতের অন্ধকার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঈশ্বর
বৃহন্নলা তুমি- তোমাকে খুন করার পর কিছু ধূমপান করার ইচ্ছা আছে আমার,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রাত্রির
এই অকৃত্রিম পানীয় জীবনের কেন্দ্রে বসে জীবনবিরোধী গান গায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> এ মদ কিনেছি আমরা শরীর বেচা পয়সায় ; যদি ভালবাসা করতে হয়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জানবে এই
নিটোল নিজস্ব নদীটি ভরা আজ কানায় কানায়-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হে
বনানীর দেবতা মানুষকে একা দেখে আততায়ী হয়ে ওঠে তোমারও হৃদয়!</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বস্তুতপক্ষে
আমার মজ্জা মাংস ছাড়া তোমারও নাই আর কোন আশ্রয়!</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গোলাপ
নামে বাজারের মেয়েটি নিজেকেই ভালবাসা বলে জানে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একার
বেদনায় প্রত্যেক কুঁড়ে ঘরে একটি নক্ষত্র এসে নামে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গোধূলির
পাখি শরীর ভরে একটুকও নীরবতা আনে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মায়াচাঁদ
বিবর্তনের মাংসাশীকে একা করে বনে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোন কোন
হৃদয়ে ভালবাসা জাগে পাশবিক অনুষ্ঠানে !</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ম ম করছে
বউলের গন্ধ- সব নক্ষত্রই নগ্ন হয় ভিখারির সামনে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মানুষের
নিষ্ঠুরতায় কালো এ রাত্রিতে শুধু ফুলের অধিকার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এক
ভিখারিনী জানে মালিকরা এসে শরীরটি দাবি করবে তার-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জীবন্ত
জীবনের হাসি হাসছিস তুই রে জীবনবিরোধী অবতার !</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাংসে
যদি একটু<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নুন মাখিয়ে দি সেতাই হবে তোর
সম্পূর্ণ আহার ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সকলেই
সশস্ত্র আমরা তাই আবহাওয়াতে এত সংশয়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উড়তে বড়
কষ্ট হয় কিন্তু মাটিতে কেন এত ভয় !<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">মৃত্যুহীনা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মৃত্যুহীনাকে
কাঁধে নিয়ে মরনশীল আমরা দাঁড়িয়ে আছি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ মদ বড়
আন্তরিকঃ বারবার পাত্রটিকে শুধু চুম্বন করেছি,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমাকে
বিমূর্ত দেখে বাগানের সব ফুল তুলে ভরাও সাজি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এই মদে
মাতাল হয়ে স্বাধীনতার কথা ভুলে গেছে কয়েদী</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
ভালবাসা পাবার পরই তুই হয়েছিস আমার বিবাদী,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যন্ত্রনার
মূর্হূতে শরীরের পোকাগুলি বলে, </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমরা তোমাকেই ভালবাসি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পরজীবীর
সুখ গোপন করতে মুখের আড়ালে লুকিয়ে রাখিস হাসি-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পশুদেরই
শুধু ধর্ম আছে আমরা ধর্মহীন বলে নিজের নগ্নতাকে ঢাকি !</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মৃত্যুর
ভাবে এই মদ মাতাল করে আমাকে- রাত্রির অরন্য এই হৃদয়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জালিয়াৎ
শুধু হেসে গেলি কালপুরুষ থেকে সপ্তর্ষিমণ্ডলে যাবার সময়,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আতুর বলে
জানি ভালবাসার সময় কোষে কোষে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ভয়ের জন্ম হয়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কানা
হয়েও গুপ্তচর দুই হাতের সম্মোহনে আমাকেই খুঁজে পায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দুঃখ জয়
করতে এসে এক ষোড়শীর পেটে দুঃখকেই প্রোথিত করে যেতে চায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রক্তের
স্বাদ নোনতা নয়, মিষ্টি বলে পৃথিবী আরও রক্ত চায়,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যে দেশে
নবান্ন, সেখানেই গাছ আর পাখির একসাথে বন্ধন মুক্তি হয় !</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ
রাত্রির শেষ নেই, ছোটলোকের দল শুধু মদটুকু হাতে নিয়ে এখনও বসে আছি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তোকে যে
নামিয়ে দেব সে উপায় নেই- তুই জীবনের এত কাছাকাছি-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিজের
খাবারটুকু তুলে নিয়ে অন্যের খাবার নষ্ট করা, মাছির দ্বৈতজ্ঞান আমরা পেয়েছি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিষে
বিষক্ষয়- এই বিশৃঙ্খলার মধ্যে আরও বিশৃঙ্খলা হয়ে গেছি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘৃনাকে
গ্রহনযোগ্য করার জন্য আমাদের মুখে বসে পুরীষের মাছি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চাঁদের
আকাশে সূর্য ওঠায়, বরফ গলে, রক্তে ঢুকে পড়ে নদী</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনুচ্চারিত
চিৎকার হিসাবেই থেকে যাব আমরা যত অপরাধী!</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জীবনের
মানচিত্র বুকে আঁকা আছে, শয়তান তাই তোর এত হাসি,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চৌম্বকক্ষেত্রটির
অন্ধকার অনুসরন করে তুই উড়ে চলে যা পাখি,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মৃত্যুহীনাকে
কাঁধে নিয়ে মরনশীল আমরা এখনও দাঁড়িয়ে আছি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অস্ত্রের
স্বপ্ন দেখো বলে সহবাস কালে অস্ত্রের অনুভূতি পাও তুমি,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার এক
অংশে এক অবধূত আছে অন্য অংশে আছে তার যোগিনী!<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">হরি
সন্ন্যাসী</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হরি সন্ন্যাসী শ্বাপদ হয়ে ঢুকল গিয়ে মেয়েমানুষের ঘরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কতক্ষন ফুলের আয়ু নরম কনিষ্ঠা জানে, আমাদের তৈরি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওষুধ শূন্যের শ্বাদন্তকে গ্রহনযোগ্য করে- জাদুকরের হাতে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হৃদয় কখনও পাথর কখনও কবুতর, বিচার করা গণিকারা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অবশেষে উঠে এল স্বপ্নের দরে, রক্ষিতা হৃদয় কুকুরের মত ঘোরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কয়েকটা উপমানুষ শুধু শেষ অধ্যায় পর্যন্ত আকন্ঠ নেশা করে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘাঘরা পরা অভিনয়কালে একে একে ধর্ম যায় বারোটি গণিকার ঘরে </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শোন তবে রূপরেখাহীন মানুষ রহস্য-রজনীর ভোর হবে আজ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যে ছিল নাগর, দাঁড়ি গোঁফ কামিয়ে নিয়েছে বহূবল্লভার কাজ </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কৌশলে গুপ্তচর লড়াই বাধিয়ে দেয় খুনি আর ভিখারিতে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভাগ্যবতী যৌনতা চাকার মত চলে, কালোয়ারের দেবযানী</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘেন্না করেও অহিংসার পথ ধরে- দেখব মন্ত্র তোকে তোলে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কত উপরে ! হারানপ্রাপ্তি বসন্তে পাখি ডেকে ওঠে বর্তমান চিরে </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাজাঘসার কাজ শেষ করে হরি সন্ন্যাসী মাকে ভিক্ষা দিতে যায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জাহাজ-বাঁধার ঘাটে, উলধ্বনি উঠছে, হিজড়েদের বিবাহবন্ধন অনুষ্ঠান</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হচ্ছে আমাদেরই ভগবানের সাথে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভালবাসা বারবার সমুৎপন্ন বিশ্বাসঘাতকের হাতে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এখানকার বাজারে ঋতুফল আছে- উচ্চবর্ণ ভালবাসা ক্ষুধা আশ্রয়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করে বাঁচে, আত্মজ অন্ধকার জীবন থেকে তাড়িয়ে দেওয়া হবে তোকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মারবার আগে সব বুড়ো মিলে ধর্ষন করে গেল যুবতী ডাইনিকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমাদের জ্ঞান মৃত্যুর আলোকে শুকনো গুয়ের মত পড়ে থাকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বাড়ন্ত এই বিহারে রাত্রি নামে উপসনার কালে, উড়বার পাখাদুটি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খুলে পড়ে তৃতীয় যামে </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> হরি সন্ন্যাসী খুন হল প্রকাশ্য
দিবালোকে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">অপ্রাসঙ্গিক</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জীবনের
উৎসব নয় মৃত্যুর ক্ষুধা নিয়ে জেগে আছি আমরা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাটির
বুকে খনিজের মত লুকিয়ে ছিলাম ; সূর্যহীন শান্তি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভালবাসা
নেবার মত প্রসারিত হতে পারে নি বামন, অথবা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেবার মত
তার কিছু নাই বলে ঈশ্বর বলোতো তুমি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হৃদয়ের
গর্তে বসে খুনি কার পূজা করে- আসবাবে ভরা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শোবার
ঘরে আমার স্ত্রীলোক চেঁচিয়ে ওঠে ঘুমের ঘোরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গণিকারা
বেছে নিয়েছে জীবন তাদের, আমাদের ভালবাসা ছেড়ে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এখানকার
সীমাহীন রাত্রি আমাকে ক্রুদ্ধ করে, নক্ষত্রগুলি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমারই
রক্ত মাংস চায়- কোথায় যে জীবনের চাঁদ সমুদ্রের বুকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভেসে
থাকে, কখন যে তৃনশস্যলতা আমাকে প্রকৃতি বানায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পায়ুপ্রদেশ
থেকে এক ব্যাথা মাথা পর্যন্ত শিরশির করে আসে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিজের
মুখে হাত দিয়ে হঠাৎই তার আকার পাই না খুঁজে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমারই
সৃষ্ট চরিত্রেরা ঘোরে এখানে আমার ই খুনির বেশে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমারই
স্বপ্ন আর মেয়েমানুষেরা ভেজে আমারই শরীরের রসে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চিৎকার
শিৎকার মনে হয় আমারই জীবনের উনচল্লিশ খাঁজে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমাদের
সামনে এক প্রভাত হয়েছিল পেছনেও এক প্রভাত আছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যন্ত্রনার
শব্দ শোনা মাত্র চুলের মুঠি ধরে হিঁচড়ে তুলি তাকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খা, পংক্তি ভোজনের পর যা পড়ে আছে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">- মরবি এবার তুই</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আকাশের
বিদ্যুৎ ব্যাহত হয়েছে এ অরণ্যের প্রতি গাছে গাছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
শূন্যতা ভরা শব্দ গুলি অর্থ পায় শিশিরে আর ঘাসে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জীবনের
উৎসব নয়- ভয় পরস্পরকে কাছে টেনে আনে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাত্রটি
যেমন ছিল তেমনি আছে কেবল নিজেরই শুন্যের টানে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অপ্রাসঙ্গিক
হয়ে গেছে ; এ ছায়া নাটকে বাস্তব ছিলাম আমি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধর্ষনকারীর
ভালবাসা কিছু বেশি ছিল- জল আজও নিম্নগামী</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উন্মুক্ত
আমি তাই দুর্বল ; ভালবাসা দেবার সময় লিঙ্গ আর হৃদয়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একই
সঙ্গে উত্তেজিত হয়েছিল বলে সহবাসকালেই তাদের গ্রহন করে,......খায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">ইন্দ্রিয় চলাচল</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিছু স্বপ্ন আমাকে অভিভূত করে কিছু স্বপ্ন আমাএক নষ্ট করে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমারই বুকের উপর চেপে থাকে ন্যাংটো সরস্বতী, বাস্তবে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি যতটা নিতে পারি তাকে তার চেয়েও কিছু বেশি,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাহাড় থেকে নামছে নদী, এইভার- দমবন্ধ চাপ আমি ভালবাসি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জানি যতই প্রসারিত হোক তোমাদের ঐ আকাশ, যত পথ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তোমরা আবিষ্কার করবে- যত আনন্দ খুনিকে দাও</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গণিকার নেশা গুলিভরা বন্দুক- কল্পনাসিদ্ধ শরীরে মিশে যাবে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাখিটিকে যতবার গুলি- কর শূন্যে এবং স্বপ্নে সে ভাসে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অরণ্য থেকে আকাশে ওঠার আগেই এক সমস্যা দেখা দেয়,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সমূল উৎপাটিত বোঝা নিজের বুকে তুলে নেয় লিপিসরস্বতী,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মৃত্যু স্তম্ভিত হয়- সাপের মত শব্দচেতনা নিয়ে আমি রাস্তা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পরিবর্তন করি- মুখ দিয়েই বুঝতে পারি ইন্দ্রিয় নয় তার যোনি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অজানা শহ র উর্দ্ধমুখী পথ- পাতালে প্রবাহিত নদী</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফুল আর স্বপ্নে শিহরিত ছিল আমাদের শরীর এখন বিপরীতমুখী</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সহবাসে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অর্দ্ধমানুষ তা পূর্ণ
স্ত্রীলোএর কাছে সবকিছু করছে দাবী</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বুঝতে পারি আরও হাল্কা হতে হবে আমাকে, ত্যাগ করতে হবে রাগ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর ভালবাসা- ক্ষুধা তো শুধু জীবনের নয় মৃত্যুরও ধর্ম-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অপূর্ণই থাকি যদি তবে সসাগরা হয়েও শূন্য থাকে তোমাদের</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হৃদয় জরায়ু..... নতুন এই পৃথিবী বুকে তুলে নিয়েছে সরস্বতী</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্বপ্নের বোঝা.....ইন্দ্রিয় চলাচল</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">—</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পার্বতী
স্তনদুটি শূন্যের মুখে ভরা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 269.25pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">মহাকাশ মহাশূন্য</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নক্ষত্রহীন
আকাশ....স্বপ্নলোকের ছায়া, তোমাদেরই আমি সম্বোধন করি..</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এসো
সরস্বতী, এবারের বসন্তে আমরা মাটি থেকে শূন্যে জেগে উঠি,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এখানেই
আমাদের পরিচয়, দূরত্ব ও ব্যবধান...এখানেই আমাদের সহবাস,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এখানে যে
সূর্য ওঠে তাকেই আমরা কাছে পাই- সকলের মাঝখানে থেকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হঠাৎই বড়
নিঃস্ব বোধ করি- যথেষ্ট দূরে আছি বলে মাধ্যাকর্ষণ ছিন্ন হয়,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যে নিয়মে
একদিন আগুন ছিলাম সেই নিয়মেই আবার মাটি হয়ে যাই।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তবে
নিঃস্বত সম্পর্কে আরও কিছু কথা আছে- মানুষেরই রক্তে ফুল ফোটে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ শূন্যে
এখনও কিছুটা জায়গা আছে- পাহাড় আর সমুদ্র ভালবাসার দুই চিহ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছুরি আর
বন্দুক ফেলে দিতে হল তাও ধর্ম আছে বলে নয়,দরিদ্র যে চায় অন্ন !</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">য আমি
চেয়েছি তাই আমি পাই- তারপর এক অন্ধকার নামে- যে মাঠে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সন্ন্যাসী
শুয়ে আছে- বুকে এক ফুল, উদ্দীপনাময় </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> গণিকারা
চেনে তাকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ আকাশের
রং ক্লে পালটে দেয়- কালো মেঘ আর তার পালিত পাখি ভিন্ন?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দুঃখে
মানুষ কাঁদে কিন্তু দেবতারা তাকে প্রতিভাত করে খুনে আর ধর্ষনে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
মাস্তুল সমুদ্রকে চায়, কল্পনায় ভেজে,প্রতিটি জোয়ারের টানে !</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আগুনের
ধর্মে যে জ্বলে সেই হয় মাটি আর জল- অস্থিমজ্জা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-tab-count: 4;"> </span>আর-এক নির্সগ আনে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">না-শোয়া
শব্দতরঙ্গগুলি একে একে জড়ো হয়, বলে, </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পার হও
দেখি এ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দূরত্বসমুদ্র,
ভালবাসায় স্বচ্ছ করো কালো এ আকাশ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">- আদিবাসী শরীরের ঘ্রানে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শিউরে
ওঠে প্রতি লোমকূপ- কি ভাবছো সরস্বতী, পা তোল আমার বুকে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনাবিষ্কৃত
ধাতুর মত গোপন থেকে যাব আমরা- কুয়াশার মত ভেসে বেড়াই</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যখন,
অর্থ আর তাৎপর্য সব হারিয়ে মিশে যাই মানুষ আর পাখিদের গানে !</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কালো এই
রাত্রির বুকে আমরা কি যে খুঁজে পাই, বুক থেকে রক্ত ঝরেছিল বলে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আজ সে
ফুলেদের চেনে... একা আছি এ উপত্যকায়...লিপি সরস্বতী হলে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাহাড় আর
তার বুকে প্রপাতের মত ওতঃপ্রোত হই... ছিন্নভিন্ন করি সংসার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুর্যকে
পেয়েছে বলে গাছ সবুজ, বহন করে নিজের ওজন আর শুন্যতার ভার !</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ
নির্সগে মৃত্যু আর কল্পনা নয়- স্বপ্নের শবের উপর সন্ন্যাসীর আরাধনা-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফুল তাকে
চিবিয়ে খাই, পাপড়ির অন্ধকারে আমি পুরোপুরি কানা,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সরস্বতী
পা তোল- সম্মোহিত আকাশ আসছে নেমে....রক্তের জোয়ার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শুরু হলে
ধূলিময় শূন্যে নক্ষত্রের খেলা....ছড়িয়ে দাও পাখা আকাশের নৌকা!</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দৃষ্টিহীন
যে সেই বেদনাহীন- আমি যে দেখেছি তোমার অভাবনীয় আকার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ
মহাশূন্যে প্রবেশ করার আগে উন্মুক্ত কর ঊরু, স্তন, যোনি আর পা।</span><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">ব্রম্ভ</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাছে দোষ আসে তাই মদ মৎস্য
মাংস মুদ্রা নারী<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সভয়ে এড়িয়ে আমি এতদিন রয়ে
গেছি সৎ ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোনো পাপ করি নাই জীবনে
জ্ঞানত ;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মেয়েদের মসৃণ গোড়ালি দেখে
কুন্ডলিনী কামভাব জাগে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুতরাং চোখ ফিরিয়ে,
শূন্যময় নিরঞ্জন ধ্যানে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দৃষ্টির কপাট বন্ধ করেছি
চঞ্চল কতদিন ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শোলার কদমফুলে উদ্দীপন
ঘটে;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আঙুর, পুঁতির
গোছা-চতুর্দিকে ভনভন মাছির বাজার-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেশির ভাগ যুব কবির লেখা
পাণ্ডুমুখে এড়িয়ে চলেছি,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শুধু ধর্মপ্রাণ বঙ্কিম
প্রেছি, শুধু গীতা,রামকৃষ্ণ ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমিই ধর্ষণ করি আমিই
ধর্ষিতা ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমিই সিঁধেল চোর তেল মেখে
চিকচিকে শরীরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঊধ্বশ্বাসে দৌড়ে যাই,
এঁকেবেঁকে, বকুলের কাঞ্চনের আড়ালে<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>জ্যোৎস্নায় ;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আবার বমালসুদ্ধ একদিন
গ্রেফতার হই ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমিই পুলিশ, আমিই ছোরার
ছন্দে হেসে এক কোপে নামাই শিকার ;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি গাধা-গাধী উল্লাসে
মৈথুন করি প্রকাশ্য রাস্তায় ;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেহেড মাতাল আমি সচিত্র
পেখম পরে নাচি-কুঁদি ময়ুরীর পাশে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুষ দিই, ঘুষ নিই, আয়কর
ফাঁকি দিয়ে আমিই যক্ষীর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পায়ে রাখি- এই ব্রম্ভজ্ঞান
নিয়ে সংসারে ফিরে যা।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একবার সাটিন ঊরুর তু
দৃঢ়মুষ্টি ভেঙে দেখ দিকি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার মতোই দিব্য মজা পাস
কিনা ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফুসমন্তর , আজ থেকে লম্পট
হয়ে যা ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">*******************************</span><span style="font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-77121671659339814562012-12-23T21:04:00.002-08:002013-02-20T01:22:49.573-08:0066Th pOsT : মণীন্দ্র গুপ্ত<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmkYDVqRyoabQzCc6GlEZReaRh_ECsC7z5pyUR_8kd7bFKi067-R2khtbNaXRdsW1EiZTfYnSrLmoIuMVFVsls10-GEL8LN2q5PjjmKSgK8tp-cQjQYnrnFESLzzlu9C0s5snzr-sL5tY/s1600/manindra.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmkYDVqRyoabQzCc6GlEZReaRh_ECsC7z5pyUR_8kd7bFKi067-R2khtbNaXRdsW1EiZTfYnSrLmoIuMVFVsls10-GEL8LN2q5PjjmKSgK8tp-cQjQYnrnFESLzzlu9C0s5snzr-sL5tY/s320/manindra.jpg" width="320" /></a></div>
<b><i><br /></i></b>
<i></i><br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: center;">
<i><b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">........মনীন্দ্র
গুপ্ত.......</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></i></div>
<i>
</i><br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: center;">
<i><br /></i></div>
<i>
</i>
<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: center;">
<i><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">(কাব্যগ্রন্থ- </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">নীল পাথরের আকাশ</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
রাত্রি</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">মৌপোকাদের গ্রাম</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">লাল স্কুলবাড়ি</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছত্রপলাশ চৈত্যে দিনশেষ</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"> , </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">শরৎমেঘ ও কাশফুলের বন্ধু</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">নমেরু মানে রুদ্রাক্ষ</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">টুংটাং শব্দ নিঃশব্দ</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"> , </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">বনে আজ কনচের্টো</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">মৌচুষি যায় ছাদনাতলায়</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">এক শিশি গন্ধহীন ফ্রেইগ্রানস</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিরক্ষর আকবর</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">...)</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></i></div>
<i>
</i>
<div align="center" class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: center;">
<i><br /></i></div>
<i>
<div align="center" class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span lang="BN">আপনার
কবিতা লেখার সূচনা সম্পর্কে বলুন</span>।<span lang="BN">- শিলীন্দ্র ৯৪ সংখ্যায় কমল
মুখোপাধ্যায়ের এমনই প্রশ্নের উত্তরে মনীন্দ্র গুপ্ত বলেছিলেন- </span></span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> একজন দোয়েল কবে গান গাইতে শুরু করেছিল? একজন উদবেরাল কবে
সাঁতার কাটতে শুরু করল? একজন মৌমাছি কবে কেমন করে চাক বাঁধতে শিখল?এসব প্রশ্নের
উত্তর কি তারা দিতে পারবে?<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মনে পড়ে চেতনা
জাগার পর থেকেই নির্সগ আমাকে দারুন মুগ্ধ করত। নির্সগের সৌন্দর্য আমি অনুভব করতে
পারতাম- মন কেমন করত- মন আঁকুবাঁকু করত। সেই পলায়মান সৌন্দর্যকে আমি মন দিয়ে ধরে
রাখতে চাইতাম। অপরিচিত অর্ধপরিচিত যুবক-যুবতী, বৃদ্ধ-বৃদ্ধার মুখ ও আকৃতি আমি
বিস্ময়ের সঙ্গে নিরীক্ষন করতাম। তাদের ঐ বাইরের খোলস, নড়াচড়ার ভঙ্গি দেখে দেখে
ক্রমশ আভাস পেতাম<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তাদের জীবনের, রহস্যের।
ক্রমশ বয়স বাড়ার সঙ্গে সঙ্গে জন্ম, মৃত্যু, সময়, মহাকাশ নিয়ে নানা দার্শনিক চিন্তা
মাথায় ঢুকল। এই সময় আমার মনে হত , আমি হয়ত চিত্রকর এবং ভাবুক। একসময় আর পাঁচটা
ছেলের মতো লিবিডো আমার মধ্যে প্রবল হয়ে উঠল। হতে পারে, তারই তাড়নায় আমার কবিতায়
মনোনিবেশ। অন্তত আমার প্রথম বই </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> আমরা তিনজন</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> সেই কথাই বলে। তারপর একদিন লিবিডো আমাকে দংশন করল। বিষ
টেনে নেবার জন্য<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>এই সময় কবিতাই বিষপাথরের
কাজ করেছিল। ক্রমে কবিতাই আমার পরম আশ্রয় হল।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">.....</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span lang="BN">মনীন্দ্র
গুপ্তের বহুমাত্রিক দ্বৈত অদ্বৈততায় পৌঁছতে গেলে , তার ন্যারেটিভস এর রাপচারগুলিকে
স্পর্শ চিহ্নে গাঁথতে গেলে , বৃহত্তর বুননের, ডায়মেনশানের একটা শুরুর দিকে যাওয়া
যেতে পারে। কিন্তু বাংলা কবিতার অনুগত দশকীভাগে তার আয়োজনতো স্বেচ্ছানির্মিত</span>!<span lang="BN"> আঙ্গিক থেকে স্বরায়ন, ব্যক্তি প্রতিবিম্বে বহুস্বরিক তাত্ত্বিকতায় তিনি
যেন নিজেই এক গতিময় রেখা, এক রহস্যময় রং । দশকচিহ্নিতহীন কবিতার পিঠে চেপে
শিবপিথেকাস, রামপিথেকাস, পিকিং মানুষের ফেলে দেওয়া ভাঙা হাঁড়ি-সরার খেলাঘর গুছিয়ে
ত্রিমাত্রিক চেতনায় মেতেছে তাঁর অনতিক্রম স্বতন্ত্র । প্রকৃত অর্থে তিনি এক
পরিব্রাজক। যাত্রার মধ্যে সীমার মধ্যে নির্বাচনগুলির মধ্যে শতশরতের আয়ু নেওয়া
অক্ষর পুরুষ। তাকে কিভাবে ভাবব ! চল্লিশের কবি? পঞ্চাশের কবি? ষাটের কবি? নাকি
২০১১ তেও বর্ষীয়ান কবির নবতম সংযোজন </span></span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিরক্ষর
আকবরে</span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> তার যোজন যোজন বীতস্বপ্ন এক অনাস্বাদিত চলাচলের কথা, এক সাহজিক অভিযাত্রার
কথাই চিনিয়ে যায় কথনবয়নের মনীন্দ্র কে!-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> দুঃখ বা
শোকের মত ভারী কিছু না এই মসলিন/ আমার ভাঙা গাল, ছেতরে যাওয়া ঠোঁটকে/ ঢেকে রেখেছে
সাদা উড়ন্ত দাড়িগোঁফ/ সেও যেন মসলিন/.......এবার যেন একটু আগেভাগেই/শীতের দেশ থেকে
বক সারস আর হাঁসেরা এসে নামছে বিলে/ আমাদের, আশি বছরের বৃদ্ধদের, প্রেম ক্ষুধা শোক
ও ভ্রান্তির পাশে/ পক্ষীজীবনের কয়েকটা রাত কাটাবার জন্য...( বুড়োদের সঙ্গে পাখিদের
)</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">”</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">। তাঁর কোলাহলহীন অবিশ্রাম স্থিতিবিন্যাসের
পাশে, পাহাড়প্রমান মনঃসংকলনের পাশে এসে দাঁড়ালে মনে হয় অসংখ্য সাদা ফুল, অসংখ্য
ভিজ়ে মাটি , অনন্ত ফেরিওয়ালার ক্ষীন গলিপথ ধরে ফেরা আর ফিরে দেখার এক অসমীকরন
নিয়ে চিরসত্যের দিকে চলেছেন, চলেছেন নির্বিকার সম্ভারের দিকে। খড়কুটো-মরা-পাতা
অতীন্দ্রীয় ঋতুচক্রের ভেতর লুকিয়ে রেখেছেন নিজের পথ নিজের অনুভাবিত ভাঁটফুলগুলি।
উতরোল সমুদ্র জীবনে গোলাপি পায়ের পাতা হাঁসের মতই বট পাকুড়ের ব্যাপারী হয়ে কোথাও
শূন্য থেকে লাফিয়ে নেমেছেন শ্রমনে আবার কখনও শূন্যের উন্মুক্তিতেই ভাঙা জানলার ছবি
আঁকতে আঁকতে দৃশ্য সাদৃশ্যে কবিতামন্থনে শেকড় বাকড় চারিয়ে বিস্ময় থেকে বিযুক্তি
থেকে একীভূত পরিনামে স্রষ্টাকে পেরিয়ে যাচ্ছে তার অলখ অনুগত যাত্রা। <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify; text-indent: 0.5in;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পথনির্দেশিকায়
তিনি চেয়েছেন পূর্ননির্মান। অকলুষ সমগ্রতা। নিজের কাছে নিজের সম্বোধনের কাছে নিজের
জন্মান্তরের কাছে নাছোড়বান্দা এক পথিকের পথপ্রাননা । যেন স্মৃতির একান্ত থেকে
সংসারী সারসংকলনের উপাদানগুলি থেকে , ঢেঁকিশাক গাবগাছ আর বেতফলের প্রাগৌতিহাসিক
স্থাপত্যগুলি থেকে বর্ষীয়ান কবি শব্দের বিমোহন কুড়িয়ে পৃথিবীর ভাষা কুড়িয়ে
উত্তরাধিকার দান করেছেন পরম্পরার পাঠককে । সব নিয়ে মনীন্দ্র গুপ্ত । শিউলি ফুলের
ফুটো দিয়ে বেরোলেই পাওয়া যাবে সাদা মেঘের দেশ আর স্বর্নচাঁপার ফুটো দিয়ে বেরোলেই
মুনশীবাড়ি। আবার জ্যোৎস্নায় ফোটা হাস্নুহানা ফুলের সুক্ষ পথটূকু পেরোলেই ঝাড়লন্ঠন
নিবে আসা এক চাঁদনী জলসার দেশ। হাটখোলা পৃথিবীর দ্বন্ধ, নিরাময় , খন্ড খন্ড
ধ্যাননিবিড় ডায়ভারসিটির মধ্যেই যেন মনীন্দ্রগুপ্তের কল্পকলোনী। তার কবিতাকে , তার
অনির্দেশ চিত্তবৃত্তিকে জানতে হলে আমাদের ফিরে আসতে হবে এই নৈসর্গিক গুটিপোকাদের
কাছে, আঁকড়ে ধরতে হবে মাটি, পাহাড়ের পরিচর্যাকে।প্রাকৃতিক বিশুদ্ধতার তুবড়ে টোল
খেয়ে যাওয়া জীবনমিতির মাঝেই পরবাসী কুড়ানীর মতো মধ্যবর্তী বৈভবগুলোকে সামিল করে
নিতে হবে তাদেরই গন্ধসলিলে। </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এই <span lang="BN">স্পিরিচ্যুয়াল রিনিউশনেই যে বৌদ্ধ
শ্রমনের মত তিনখানা কাপড়, একটি ভিক্ষাপাত্র, একটি ছোটো কুড়ুল, একটি ছুঁচ, একটি
কটিবন্ধ ও একটুকরো জল ছাঁকার ন্যাকড়া</span></span><span style="font-family: "Siyam Rupali"; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> নিয়ে কবিতার সংখ্যাতত্ত্বের থেকে মনীন্দ্রগুপ্ত পাড়ি
দিচ্ছেন সহজিয়ার দিকে............. </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিধবা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তুলোর বালিশ অনেকদিন নেই,
সোঁদালের ফুল রোদে শুকিয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খোলে ভরে নিয়েছি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই বালিশে শুয়ে দুপুরে
তন্দ্রা মতো এল।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তন্দ্রার মধ্যে চিন্তা
জড়িয়ে ওঠে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যেন তেপান্তরের মাঠে
কাঁকুড়লতা আলগা মাটি ধরে ধরে এগোচ্ছে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শাশুড়িমা যেন এখনও বেঁচে
আছেন-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধান সেদ্ধ করার সময় যেমন
বলতেন, ডানের মতো, তেমনি যেন বলছেন-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এই ধান সব জ্যান্ত, অমর।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এইবার গরম জলে সেদ্ধ হয়ে
মরবে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মরা জিনিস ছাড়া মোদের মুখে
কিছু রোচে না।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বালিশের সোঁদাল ফুল-বীজ
জ্যান্ত। তন্দ্রার মধ্যে শিকড় চারিয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার চারপাশে ঝটপট গাছ হয়ে
দাঁড়িয়ে পড়ল।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাথায় ঘন হয়ে ধরল ছায়া।
সেই সোনা-হলদে ফুল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফুটে উঠল স্তবকে স্তবকে,
ঝরে পড়তে থাকল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিছানায় , আমার গায়ে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জেগে উঠে দেখি, সন্ধ্যা
উতরে গেছে। কোথায় কে!</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্বামীপুত খেয়ে বসে আছি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনাথা বিধবা। জ্যান্ত মরা
সবই খাই।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিড়ালী</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেড়ালটা
সকাল থেকে কাঁদছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাল থেকে
ওর বাচ্চাটা নিখোঁজ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
রাতের বেলা রামকৃষ্ণ কথামৃত পাঠ করছিলাম,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সে
শান্তির আশায় এসে দুই থাবা জোড় করে বসল।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিন্তু
হল না।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একটু
পরেই সে মিউমিউ করে আবার কাঁদতে লাগল,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাগলের
মতো প্রদক্ষিন করে ঘুরতে লাগল।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর
পুত্রশোক আগুনের মতো ঘিরে ধরল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>রামকৃষ্ণদেবকে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">গড়িয়ার মোড়ে</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শহরতলি শেষ হয়ে যেখানে গড়িয়াগ্রামের শুরু</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেখানে বহুকালের একটি বেশ্যাপাড়া আছে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেশ্যাদের সঙ্গে গলির একটা প্রাচীন সম্পর্ক,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অতএব সেই পাড়ার দুটো গলির মুখে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দিনরাত কয়েকটা মোড়া পড়ে থাকে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেইখানে ঐ মেয়েরা এসে বসে, অপেক্ষা করে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গড়িয়াগ্রামে কয়েকটা অতি পুরনো ছোট পুকুর আছে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চারপাশ থেকে গাছপালা ঝুঁকে পড়েছে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অ্যানোডাইজড ধাতুপাতের মতো ধূসর পাঁশুটে জল-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অদ্ভুত সেই পুকুরগুলো ঘোর তামসিকতায় আচ্ছন্ন ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঐ পুকুরগুলির ঘাটে যেমন চ্যাং বা চ্যাপটামুখ গজাল মাছেরা এসে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খাদ্যের খোঁজে মুখ তোলে, মেয়েগুলো ঠিক তেমনি ঐ গলির মুখে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাদের ঘোলাটে শরীর নিয়ে চারপাঁচজন করে আসে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাদের চ্যাং গজালের মতো মুখগুলো তুলে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খাবার খোঁজে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">চিমটে</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ডাক্তারের
চক্ষুষ্মান চিমটে তাড়া করেছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর অন্ধ
ভ্রুন মায়ের ফ্লুইডে পিছু সরে সরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেবলই
পালাতে চাইছে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মায়ের
ফ্লুইড! ভেবেছিলাম সেটা বুঝি ডংকাপেটা নিরাপদ আশ্রয়।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিন্তু
সেখানেও কেউ কারো না- আমার যমজ ভ্রুনটাও</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার কেউ
না। আমি ওকে সামনে ঠেলে দিয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পিছনে
পালাতে চাইছি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমাদের
ঘিরে আছে মায়ের একটা খোলস-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই
বিবৃত শ্লথ দেহ শীতের দুপুর ভরে তেলের আচার খায়,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চেটে
চেটে পোড়া মাটি খায়, - তার চোখে আবেশ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঐ
নির্বোধ গাভিন আবেশই বুঝি মাতৃত্ব !</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আজ কত
সহযে ঐ মাতৃত্ব ছিঁড়ে, গর্ভে ঢুকেছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চক্ষুষ্মান
চিমটে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পালাতে
পালাতে ভ্রুন শেষদেয়ালে এসে ঠেকেছে। <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span class="Apple-style-span" style="font-style: normal; font-weight: normal;"><i></i></span></div>
<div class="MsoNormal" style="display: inline !important; font-weight: bold; text-align: justify;">
<i><span class="Apple-style-span" style="font-style: normal; font-weight: normal;"><i></i></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="display: inline !important; font-weight: bold; text-align: justify;">
<i><i><b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খসড়া বিজ্ঞাপন</span></b></i></i></div>
<br />
<br />
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span class="Apple-style-span" style="font-family: SolaimanLipi;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: 19px; font-weight: 800;"></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span class="Apple-style-span" style="font-family: SolaimanLipi;"><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 11.0pt; mso-ascii-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Vrinda;">আমি মেরী স্টোপস নার্সিং হোমের কর্ণধার। এখানে গর্ভপাতের পরামর্শ ও সাহায্য দেওয়া
হয়। আগে আমার চিমটে কয়েক সপ্তাহের ভ্রুনটিকে যখন ধরতে চেষ্টা করত সে কেবল মায়ের
গর্ভের ফ্লুইডে এঁকেবেঁকে পিছনে সরে পালাতে চাইত। এখন সাকশন পদ্ধতিতে আর তার রক্ষা
নেই। দুমড়েমুচড়ে সে বেরিয়ে আসে। সমুদ্রের পাড়ে ঢেউয়ের ছিটকে আসা জেলিমাছের মতো সে
পড়ে থাকে।</span><span style="font-family: Vrinda; font-size: 11.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></span></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span class="Apple-style-span" style="font-style: normal; font-weight: normal;"><b><i></i></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="display: inline !important; text-align: justify;">
<b><i><b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span></b></i></b></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span class="Apple-style-span" style="font-style: normal; font-weight: normal;"><b><i></i></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="display: inline !important; text-align: justify;">
<b><i><b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span></b></i></b></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span class="Apple-style-span" style="font-style: normal; font-weight: normal;"><b><i></i></b></span></div>
<div class="MsoNormal" style="display: inline !important; text-align: justify;">
<b><i><b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">বাড়ি</span></b></i></b></div>
<br />
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি পারি
না। কিন্তু তোমরা প্রত্যেকটি পরিবার বাড়ি তৈরি করো-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আনন্দময়
বাড়ী।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
প্রত্যেকের জন্য আলাদা আলাদা প্ল্যান করে দেব,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিজে
দেখাশোনা করে বানিয়ে দেব।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গোনাগুনতি
খোলা সিঁড়ি ছাদে উঠে গেছে এমনভাবে যেন শিশুরা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মনে করবে
তারা আকাশে উঠছে। বাজপাখি দুপুর-মৌতাতে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাহাড়চূড়া
ভেবে জলের ট্যাংকে এসে বসবে। আবার ঝড়ের মধ্যে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মনে হবে।
কংক্রিটের এক বেঁটে পালোয়ান চার হাত-পায়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উবু হয়ে
মাটি আঁকড়ে ধরেছে, প্রতিদ্বন্ধী কিছুতেই তাকে চিত</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করতে
পারছে না।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফার্নিচারও
আমি ডিজাইন করে দেব, আপহোলস্টারি পছন্দ করে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেব।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধূসর-সবুজ
জলের মধ্যে তন্বঙ্গী সরলপুঁটি যেমন ঝিকমিক করে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তেমনি,
ছায়াছন্ন ঘরে তোমাদের কিশোরী মেয়েটিকে মাঝে মাঝে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখা
যায়- কাজ করছে, বই পড়ছে। দিনশেষে বাড়ি ফিরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিজের
কৌচটিতে বসে বলিষ্ঠ রুইমাছের মতো তুমি শান্তি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পেতে
পেতে দেখবে, মৃদু আলোয় তোমার চারপাশে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জলজ
কুসুমেরা দুলছে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
নিজের বাড়ি কেমন হবে সে কথা ভাববার সময়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আজ
পেরিয়ে গেছে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">এখন ওসব কথা থাক</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এক লক্ষ
বছর সঙ্গে থাকার পর সাব্যস্ত হবে, তুমি আমার কি না।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওসব কথা
এখন থাক।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এখন চলো
মিকির পাহাড়ে বুনো কুল পেকেছে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>চলো খেয়ে আসি ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">লাল রুখু
চুল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সূর্যাস্তের মধ্যে </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অর্কিডের উজ্জ্বল শিকড়ের মতো
উড়ছে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>-দেখি দেখি, তোমার তামাটে
মুখখানা দেখি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সূর্য
এখনি অস্ত যাবে। পশুর মতো ক্ষীন শরীরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমরা
হাঁটু পর্যন্ত জলস্রোত পেরিয়ে চলেছি-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>জলস্রোত ক্রমশ
তীব্র..........কনকনে......</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">অলাতচক্র</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মারা
যাবার পরে সে রাস্তা চিনতে পারছিল না।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">থতমত
খেয়ে সে পারকিনসনের রোগীর মতো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্পাইরাল
সিঁড়ি বেয়ে যেখানে এসে নামল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সে
জায়গাটা গ্র্যাণ্ড হোটেলের পিছনের সরু উঠোণ-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধোবিখানার
সাবানজলের দিন রাত ভেজা আর</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাম্পঘরের
আরশোলার বাসা, লুব্রিক্যান্টে পিছল অন্ধকার,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সদ্য
ছড়ানো ব্লিচিং পাউডারের গন্ধ ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তার মনে
হল, নরকভোগের পক্ষে এই জায়গাটাই প্রশস্ত।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাজত
থেকে বার করে আসামীকে যেমন কোর্টে তোলে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তেমনি
তাকে প্রায়ই হোটেলের একটি ছায়াময় কক্ষে পাঠানো হয়।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেখানে
এক কিশোরী পরিচারিকা কার্পেটে বসে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একা একা
দিনরাত টিভি দ্যাখে। বীনাবাদিকাদের চেয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">টিভি-দেখা
পরিচারিকারাই বেশ স্ফুরাধরা।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আয়ত কৌচে
এলিয়ে বসে সে দাসীটিকে দেখতে থাকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর তার
পূন্যভোগ ফিল্মের রীলের মতো মৃদু কিরকির শব্দে গুটোয়।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাঁচ
হাজার বছরের পিরামিডের মৌন ক্রমশ চর্তুদিকে ঘনিয়ে আসে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">অসীমবাবুর গল্প</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শ্রাদ্ধ শেষ হতে হতে দুপুর গড়িয়ে গেল বিকেলে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সন্ধ্যার মুখে অসীমবাবুর পিণ্ড আর খাআবার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নন্দ লেকের জলে দিয়ে এল।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">লেকের ওইখানটায় কেউ বড় একটা যায় না।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জলে দলঘাস গজিয়েছে, কচি নলখাগড়া গজিয়েছে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জলের নিচে শৈবাল।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিদেহ অসীমবাবু যেন জানতেন- ওইখানেই গাছতলায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিমর্ষ আর ক্ষুর্ধাত হয়ে বসেছিলেন-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নন্দ চলে যেতেই ময়লা প্যান্টের পা গুটিয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পিন্ডি নিতে জলে নামলেন।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পোড়াবার সময় চশমা সঙ্গে দেয় নি,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এখন আর ভালো দেখতে পাচ্ছেন না।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওদিকে সূর্যের শেষ রশ্মি মিলিয়ে যাচ্ছে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পিণ্ড কি জলে মিশে গেল?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">না কি মাছেরা খেয়ে গেল?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অসীমবাবু অন্ধের মতো তাঁর রোগা হাতে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাতড়ে হাতড়ে খোঁজেন ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাঘের শীত মিশেছে লেকের জলে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অন্ধকার মিশেছে লেকের জলে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বড় কষ্ট হয়।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শীত, খিদে, নিঃসঙ্গতা কি এখানেও পিছু পিছু এল?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সামান্য একটু রেঁধে দেওয়া অন্নের জন্য</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সারা জীবন এত অপেক্ষা, তিতিক্ষা-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অসীমবাবু শরালের মতো কাঠি-কাঠি পায়ের</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রাত্রির মধ্যে ভাতের টুকরো, পোড়া মাছের টুকরো খুঁজতে লাগলেন।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওঁ ভূঃ ভূঃব স্বঃ ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শীত অচিরস্থায়ী । দু মাস পরেই বসন্ত এল ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পরিযায়ী শরালদের সঙ্গেই অসীমবাবু</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দুই ডানা মেলে আকাশে উঠলেন।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওঁ পার্থিব আকাশ ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওঁ অপার্থিব আকাশ ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওঁ আকাশ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুঘু</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শীতের
দিন। আশি বছরের পুরনো ফুসফুস</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যেন উমা
কর্মকারের তালি দেওয়া হাপর-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিঃশ্বাস
নিই আর ঘুরুর ঘুরুর শব্দ হয়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দুটো
ঘুঘু এসে পোড়ো ভিটেয় বসেছে যেন।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিকোটিনে
ঘাস চোরকাঁটা পিঙ্গল-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাদের
উপর রোদ্দুর আর ভাঙা উনুনের ছায়া ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
ঘুরুর ঘুরুর শব্দ শুনি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর খুব
নজর করে দেখি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বুকের
মধ্যে ঘুঘু নেমেছে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘু ঘু ঘু
ঘু </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> গাছ নিঃশ্বাস ফেলে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছায়া
পাখির খোলা খাঁচার নকশা, তাল গাছের ছাপ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর ভাঙা
জানলার ছবি আঁকতে আঁকতে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ডান দিকে
সরে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শেষজীবন
বড় মিষ্টি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পোড়ো
বাড়িতে ঘুঘু নামে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হেঁটে
বেড়ায় </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ডাকে।</span><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছায়াজগৎ</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এই বাড়িতে অনেকদিন হল একা। দুপুরে বই নিয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বসে আছি- বই থেকে মাথা না তুলেও মনে হল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একটা ইঁদুর যেন ঘরের কোনাকুনি দৌড়ে গেল।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আসলে কিছু না।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একদিন হঠাৎ মনে হল একটা স্বচ্ছ কাচের গুলি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চেয়ারের তলা থেকে বেরিয়ে সামনে গড়িয়ে গিয়েই</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোথায় লুকিয়ে পড়ল। আসলে এটাও কিছু না।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাল্লাবন্ধ কাচের জানলার ওপাশে একটা বড় ছায়া</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খসে পড়ল- ছায়া নয়, নিশ্চয় সুপুরি গাছের বালতো।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উঠে জানলা খুলে দেখি, বালতোও না, বিরাট ডানার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একটা চিল পাশের পুকুরে ঝাঁপ দিয়েই নখে মাছ নিয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উঠে যাচ্ছে আকাশে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দরজা খোলা থাকলে মাঝে মাঝে বেড়াল ঢোকে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাশের ফ্ল্যাটের এলসা কুকুরটা ঢোকে। না, না,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেড়াল কুকুর কেউ না, আজকের কাগজটা হাওয়ায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাটিতে পড়ে গড়াচ্ছে আর ফটফট করে কান নাড়াচ্ছে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিকেলে লতার ছায়া দোলে দেয়ালে- হঠাৎ মনে হয়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উড়ন্ত প্রজাপতিকে বুঝি টিকটিকি তাড়া করেছে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেদিন সন্ধ্যেবেলা চমকে উঠলাম- একটা বাঘ এসে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঢুকছে ঘরে। না, না, বাঘ নয়, তুমি। লাফিয়ে উঠতে গিয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাকিয়ে দেখি- নাঃ তুমি না, পৃথিবীর ঠাণ্ডা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সন্ধ্যাবেলাকার ছায়া ঢুকছে ঘরে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্বামী -স্ত্রী</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এসো,
শুতে এসো । একা বিছানায় ভয় করে। অন্ধকারে পাশে থাকো।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পায়ে
সায়েটিকার ব্যথা। পায়ের উপর তোমার ভারী জানু চাপিয়ে রাখো।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘুম আসে
না।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আঙুলে
আঙুল জড়িয়ে চাপো, কানের পিছনে হালকা করে ফুঁ দাও ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভয় করে।
অন্ধকারে পাশে থাকো ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">টাকপড়া
মাথা </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> এখনো পাঁচ-দশটা চুল শীতে কুঁকড়ে আছে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্তনের
তলায়, বুকে চেপে ধরতে ধরতে বলছ শুনতে পাই ;</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আহা, এখনো মাথাটা তলতলে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আহা, সাত দিনের শিশুর মতো ব্রম্ভতালু দিপদিপ
করছে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হয়তো ঘুম
আসছিল, কিন্তু এই কথা শুনে চোখের কোটরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>মণি স্থির হয়ে গেল ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কালকে
দোল। আজ শুক্লা চতুর্দশী।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চাঁদ সেই
গর্তে পাতকুয়োর পুরনো জলে চিকমিক করছিল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তোমার
বগলের ফাঁক দিয়ে আমি তাকিয়ে দেখছি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিয়ের
আংটিটা কুয়োয় ফেলে দাও-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চাঁদের
বুকে সেটা কাঁকড়ার ছানার মতো আটকে থাকুক,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাশের
ডাঁটায় বিঁধে বিঁধে দ্রোনের মতো একজন কেউ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একদিন
তাকে ঠিক তুলে আনবে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>এসব কি ভয়-পাওয়াদের রাতের স্বপ্ন? না কি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ব্রম্ভতালু- দিপদিপ- করা শিশুর দেয়ালা?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পরের বছর</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অ্যানাটমি
ক্লাসে ফর্মলিন </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ চুবনো শবের হাত-পা কাটা হচ্ছে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নাড়িভুঁড়ি
টেনে বার করা হচ্ছে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছেলেমেয়েরা
চলে গেলে সে টেবিলে শুয়ে ঘুমঘুম গলায় বলছে;</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>খোকা মাকে শুধায় ডেকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এলেম আমি কোথা থেকে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কোনখানে তুই কুড়িয়ে পেলি আমারে।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বলতে
বলতে সে একা-ঘরে উঁচু সিলিংয়ের দিকে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাকিয়ে
থাকে, শব্দহীন গলায় ককিয়ে ককিয়ে ডাকে;</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>এসো, শুতে এসো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>একা বিছানায় ভয়<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>করে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অন্ধকারে পাশে থাকো।<span style="mso-tab-count: 1;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="font-weight: bold; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 10.0pt; mso-bidi-language: BN;">********************************</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 10.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
</i>anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-41881279890751564532012-10-31T04:25:00.005-07:002012-12-23T19:29:55.758-08:0065Th pOsT : অর্চনা আচার্যচৌধুরী<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">........অর্চনা
আ</span></b><b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চা</span></b><b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">র্যচৌধুরী.......</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">(কাব্যগ্রন্থ- </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">একশৃঙ্গ অশ্ব</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">রিউকিউ</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">...)</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">(১৯৪১-২০১২)<o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নারীর অস্তিত্ব
এবং তার সহজ সামাজিক পরিপূরকতা নিয়ে<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>প্রজাপতিতন্ত্রে সংশয় সংরক্ষন যে রয়েই গ্যাছে তা আর নতুন করে বলার প্রয়োজন
রাখে না, যার অবশ্যাম্ভাবি ফলশ্রুতি গত এক শতকে বাংলা সাহিত্যে মহিলা কবি/লেখিকার ঘাটতি
অথবা নারীবাদ অথবা পুং হিগেমনির দ্বন্ধে আরক্ত নারী প্রতিবেদন, ঠিক যে জায়গা থেকেই
হয়ত অর্চনা রায়চৌধুরীকে কিছুটা হলেও রক্ষনপটুতার বাইরে চক্রব্যুহের বাইরে রাখা
যেতে পারে;<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পিতৃতন্ত্রকে আবিষ্কার করেননি
তিনি, নারীতন্ত্রকেও আত্মলাঘবের সমাধান হিসেবে প্রয়োগ করেননি , শব্দ নিয়েই তার
আনন্দকল্লোল; শব্দ নিয়েই পরমাত্মা গেয়ে ওঠা, সামাজিক সমস্তটাকেই করেছেন তার
শাব্দিক চতুষ্কোন, শেকড় করেছেন ফল করেছেন ছড়িয়ে দিয়েছেন সবটুকু এক আশ্চর্য
অনুপাতে। কিছুটা হলেও তার কবিতায় দাদা রমেন্দ্রকুমার আচার্যচৌধুরী বা অগ্রজ
রনেন্দ্রকুমারের প্রশ্রয় দেখা যায় , সেই নির্জনতা, সেই প্রচারবিমুখতা, সেই
দৃষ্টিজগতের বাইরে কোলাহল প্রিয়তার বাইরে অনন্ত অখন্ড ফুলদানি নিয়ে তার রঙের
ব্যবস্থা নিয়ে অস্থির হয়ে ওঠাতেই আমরা খুঁজে পাই সদ্যপ্রয়াতা কবিকে। ময়মনসিংহের
মুক্তগাছার জমিদার বংশের সন্তান অর্চনা আচার্যরায়চৌধুরি। যদিও প্রথিতযশা অগ্রজের
ছত্রছায়ায় বড় হয়েছেন ,মহাসময়ের হিসেব লিখতে জড়িবুটি তুলেছেন কাব্যিক অনুরননের, তবু
তার কাব্যজগত কোথাও এক স্বতন্ত্র্য সংকেতধর্মী। কবিতায় উঠে এসেছে জনপ্রবাহের এক
রূপক ধ্যানলোক, যেখানে সুঠাম পুরুষ, ক্যালডীয় দৈবজ্ঞ আবার রিউকিউ দ্বীপবাসী
মেয়েটির মত বহুধার সুর শুনতে পাওয়া যায়, তাকে নারীবাদী বলা ভুল হবে তবে তার </span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছান্দিক কলসের ওপর গড়িয়ে পড়েছে নারীর নিবিড়তা নারীর নন্দন, লিখিত পটে
ধ্যানলীন হয়েছে পরমাপ্রকৃতি; কোথাও তার নারী চিরন্তন অধীনতার প্রতীক চিরন্তন
দৌর্ব্যলের প্রতীক অথবা চারছত্র শোকগাথার, যেখানে সে অনায়াসে বলতে পারে </span><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">“</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারই জন্য বেদনায় ভরে ওঠে আমার সমস্ত দেহ-মন/ ঘুমের ওষুধ খেয়ে আমি আর
ঘুমোবো কদ্দিন?</span><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">”</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> আবার কোথাও নিরুদ্ধকন্ঠ নারীকে দীক্ষিত করলেন র্যাডিকাল উত্তরনে-</span><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">“</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ফিরিয়ে দিয়েছি তাকে নির্দ্ধিধায় তীক্ষ্ণ অপমানে/ পরিনত আমি আজ, অনুতপ্ত
বিদগ্ধ প্রাজ্ঞ মন..../এবারেও আমি অহংকারে ফিরিয়ে দিলাম অর্ধনর, অর্ধ অশ্ব,
প্রেমিক সেন্টরটিকে</span><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">”</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>। কেবল নারীকেন্দ্রিকতা নয়, তাঁর
গভীর এষনায় ছিল এক বিশ্ববোধ, প্রকৃতির সাকুল্যে এসে চাঁদ-ঊর্না-ঋতুর মত হাজারো
ইনইক্যুয়ালিটির থেকেই তিনি খুঁজতে চেয়েছেন সেই অনির্বাণ ভূলোক, সেই ব্যপ্তভূমি।
বাংলা কবিতার সাজগোজের কাছে এলে ব্রতকথার কাছে এলে দেখা যাবে আড়ম্বরের শেষেও সে
নিস্পন্দ উদাস কারণ তার শ্বেতপত্রে না সে মেনে নিতে পারে তার উত্তরসূরীকে না
উদ্ধার করতে পারে পূর্বসূরীর মানভাষা আর তাই <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>প্রচার বিমুখ প্রতিষ্ঠান নির্জন অর্চনা
আচার্যচৌধুরীর মত কবিরা হাজারো মতাদর্শের স্থবিরে বাংলা কবিতায় রয়ে গেলেন
জনকদুহিতার মতই....</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"> <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">উন্মীলন</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘনীভূত অন্ধকারে বসে আছি
আমি একা, কে জ্বালাবে তমোঘ্ন</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>বর্তিকা?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">মশালচি বলে আমি, লন্ঠন
হাতে ফরাস সেও বলে আমি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">আকাশের চাঁদ হাসে, জ্যো</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্না ঝরায়, মিটিমিটি হাসে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তারাদের দল,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">তবুও তো ঘোচে না যে আমার
আঁধার, চোখে জল-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">অতন্দ্র আমি প্রহর গনি
একা, আবার কবে দেখা দেবে সে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">হঠা</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"> সম্মুখে
দেখি দিব্যদ্যুতি সুপুরুষ এক,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">বুদ্ধিদীপ্ত মুখ আর দৃপ্ত
পদক্ষেপ, এক হাতে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">গীতা, আর অন্য হাতে
সাংখ্য, জ্বলে ওঠে হাজার হাজার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ঝাড়বাতি যেন-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">সস্নেহে আমাকে তিনি
দেখালেন বোধিদ্রুম তলা;</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">তারপর সন্নিবদ্ধ সন্তদের
বেদপাঠ আর সামগানে সুপবিত্র</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সেই স্থান।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোথায় তমিস্রা? কত আলো
বিচ্ছুরিত চতুর্দিকে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিঃশঙ্ক আমার মন, আমি আজ
একা নই, বুকে ধরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">আছি আমি পরিত্রাতা আমার
ঈশ্বর।।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">পৌরাণিক</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">মেঘ নেই মাথার উপরে শুধু
তামার গম্বুজ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">আগুন ঝরছে দ্যাখো; আকাশের
গহ্বর থেকে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">এ যেন রোমের রাস্তা,
ছুটোছুটি করে লোকজন;</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">ইকারুস শূন্য থেকে জলে
পড়ে, কলহাস্যে মেতে ওঠে শিশুদের দল।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">বড়োরা শঙ্কিত সবে,অমঙ্গল
সুনিশ্চিত ভেবে;</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">ত্রাসে হৃদয়টি কেঁপে ওঠে,
প্রলয় আসন্ন নাকি!</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">তবুও তো চলে নিত্য জীবনের
অনুপুঙ্খ কাজ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">কৃষকেরা হাল চষে শুকনো
মাটিতে, প্রেম করে প্রেমিকেরা-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছেলেটি জড়িয়ে ধরে
প্রেমিকার কটিদেশ অবলীলাক্রমে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">চুম্বনে আসক্তি তারা কাছে
আসে আরো।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">যৌন আলিঙ্গনে বদ্ধ ভুলে
যায় বাস্তব জগ</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ৎ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">জীবনে চমক কত, প্রকৃতির
নখদন্ত তুচ্ছ যার কাছে।।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">কন্যাপ্রতিমা
বুলার জন্যে</span></b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেখানে
যেতে কি হবে বহু দূরে?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>এক পা মাত্র তার বেশি নয়।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">খুব কি
কঠিন সে দেশে যাওয়া?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সে কথা বলবে তরল তুষার।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ঘূর্নি হাওয়ায় হাল্কা পালক।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">কী কী
নিতে পারি সেখানে বলো তো?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>একটি সুতো বা কুটোও নয়।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">কী কী
ফেলে যাবো এখানে বলো তো?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মাতরিশ্বাই বলতে পারে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আর পাণ্ডুর তারা।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">যাবো কি
অনেকদিনের জন্য?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অনন্তকাল-অনন্তকাল-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">কার সে
রাজ্য কে বা রাজা বলো</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>উত্তর জানে উপলখন্ড,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>এবং আমার গান।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিদায়
বানী কে বলবে আমাকে?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ঘন্টা বাজবে- ঘন্টা বাজবে-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
অভাব কে বোধ করবে?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সে কথা বলতে সাহস হয় না-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>চটপট, বুলা, এসো চুমু খাও।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রজন্ম</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">আজ আমি
গৃহে থেকে পরবাসী এক।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">যে দুঃখী
মেয়েটি শালুক আঁচলে ভরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">পার হয়
সাঁকো, আমার চেয়েও ধনী সে যে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">রামধনু
কল্পনায় সাতরঙা তার মনের আকাশ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">একদিন
মুখখানি ঢলঢলে হবে- লাবন্যে সে প্রকৃতির নিয়মেই</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">রোগাভোগা
এই মেয়ে যাবে প্রেমের জোয়ারে ভেসে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর সঙ্গে
ভাসিয়ে নেবে কত পুরুষহৃদয়।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">তারপর
তারও ঘরসংসার হবে, কোলভরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">কলহাস্য
করবে তার নাতি-নাতনি-সন্তান-সন্ততি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">মনের
মঞ্জুলে ঢুকে চলে যাই আমি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেইদিনে,
নতজানু হয়ে সব স্তাবকের দল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রেম
ভিক্ষা করেছিলো সংরক্ত যৌবনে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">অতীত
মন্থনে কোনো ফলশ্রুতি আছে কি এখনও?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">সম্মুখে
আমার আজ বিশাল সংসার।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">বারান্দায়
সহকর্মীদের ভিড়, ছাত্রীদের ব্যস্ত আনাগোনা,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">এই
মেয়েরাই রাতে সলতে হয়ে জ্বলে ওঠে, দিনমানে তারা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কলকন্ঠ পাখি।।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">ডাইনির বাড়ী<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">আকাশে
সহস্র কোটি নক্ষত্রের আনাগোনা, লক্ষ লক্ষ ঋতু,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">আলোকবর্ষ
পেরিয়ে চলে যায় মন।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">উদ্ধত
যুবক, রুক্ষ এলোমেলো চুল, রাতজাগা রক্ত চোখ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">পোর্টিকোর
নিচে স্তব্ধ; থিরথির কাঁপে নিঃশব্দ অক্ষর,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাতের
তালুতে, যার আকাশি প্যাডের পাতা।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">টকটকে
লাল শাড়ি, অ্যালাবাস্টার হাতে চারাগাছা করে চুড়ির ঝিলিক।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">দীপ্তহিম
চোখে চিলতে হাসির ঢেউ, চলে যায় মেয়ে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">গর্বে
দৃপ্ত ভঙ্গিমায়, বক্র তার গ্রীবা।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">বোঝেনি
সে কোথায় গোপন ছিল স্মৃতি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঢেউজলে
ঝিলিমিলি কেটে যায় চাঁদ,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">পৃথিবীর
মানচিত্র কত যে পালটায়,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">নতুন
তারার মালা আকাশের গায়ে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">মধ্যপ্রাচ্য
থেকে তুহিন সাইবেরিয়া-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">খুঁজে
মরে কোনো এক ব্যথিত ঈশ্বর।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">তারপর
বিষন্ন খোঁপায় গুঁজে ডাইনির বাড়ি,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">সে-আর
মানবী নয়, টিয়া নয়, একটি কম্প্যুটার ।।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রথম বান্ধবী</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">পঞ্চাশোর্ধ্ব,
বিগত যৌবনা, আমার মিতালি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">রঙিন
কৈশোরে যার নিত্য আনাগোনা ছিলো আমাদের খেলাঘরে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">এখন সে
অন্য মেয়ে, স্রোত নেই যার কালের নিয়মে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">শুনেছি
সে ব্যারিস্টার, আদালতে যার</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রতিপত্তি
ছুঁয়েছে আকাশ। তার কথা বলি ঃ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">চোখের
চুম্বকে আর সুঠাম দেহের বল্লরিতে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">লুঠ করে
নিয়েছিলো যত সব যুবকের টগবগে মন,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">তারপর
প্রমত্ত উল্লাসে করেসে সে ভ্রুনহত্যা কামোন্মাদ হয়ে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">আজ তার
পার্কস্ট্রিটে ফ্ল্যাট আছে, আছে গলফগ্রিনে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুমো
আছে, জেন আছে, আছে কনটেসা,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছেলে
নাতি বর্তমান, স্বামী বর্ষীয়ান-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রেমের
খেলায় আজও জুড়ি নেই তার।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাতৃভাবা
নয়, সে নয় পত্নীভাবা,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাম,
অর্থ জীবনের একমাত্র ধ্যান-</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">বাকপটীয়সী
সেই অপরুপা নারী</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">গতপুষ্পী,
বেডরুমে টেনে নিয়ে যায় তার সুপুরুষটিকে ।।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বার্ধক্য</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যখন যৌবন ছিল সহর্ষে জাগতুম ভোরবেলা।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আবার দিনের শেষে শিশিরের দুঃখভাগ নিতুম সহযে ;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এখন সকালে উঠি শুধু শাদা ঝর্ণাটিকে গালাগাল দিতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যদিও সতেজ রাখে সমস্ত গাছের মূল; আহা যদি দুচোখের পাতা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নির্বোধ খড়খড়ি হত, আর তাকে চেপে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বন্ধ করে রাখা যেত পর্দা দিয়ে ঢেকে চিরকাল।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অজৈব এ-পৃথিবীর অন্তহীন ভার; কী আশ্চর্য সন্ধ্যাবেলা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লম্বা লম্বা ছায়াগুলি শুয়ে আছে কাটা বিকীর্ণ খড়ের মতো<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">উন্মাদ বৃদ্ধা ও আমি আনন্দে চঞ্চল হয়ে উঠি; পরমাত্মা গেয়ে ওঠে জয়গান;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হিমবর্ষী আকাশ ছড়ানো থাকে চারদিকে; মাঝখানে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জ্বলছে সে জীবন্ত উত্তাপে ।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">এক শৃঙ্গ অশ্ব</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">(য়ুনিকর্ণ)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">খিড়কি খোলা একলা আমি পুকুর পাড়ে-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জলের নিচে শালুক ভরা টুকরো আকাশ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শূন্যে চিল, পাক খাওয়া চিল, কালোবিন্দু,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চতুর্দিকে নিবিড় বন শান্ত ছবি ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হলুদ ক্রোটন, আগুন বাগান, আমরা দুজন,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লালডোরা প্যান্ট, বুশশার্ট, বন্ধু সেই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নিষিদ্ধ ফল, নিষিদ্ধ ফল, কাঁপছি আমি,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঝাউয়ের ছায়ায় আমার শরীর অনির্বাণ ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গীতিনাট্যে স্বপ্নে আমার নেচেছিলো <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লম্বা নাক রঙিন এক মুখোশ এঁটে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রিয়তম বন্ধু আমার, স্বপ্নে দেখা;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দুলছে জলে তার সে ছবি কী অদ্ভুত ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ভাঙা আয়না, কুচ্ছিৎ মুখ টুকরো টুকরো<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নিরাপরাধ আমার মুখ কৈশোরের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">স্বর্গছবি, গুপ্তবিষ, গুপ্তবিষ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একশৃঙ্গ পুরুষ তোমার মৃত্যু হোক ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কিমেরা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঘাসের ফাঁকে পিছলে পড়ে হলুদ রঙের সাপ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ফুল্ল এক মেঠো ব্যাঙের করুণ আর্তনাদ ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ডোবার ধারে বটের ঝুরি সন্ন্যাসিনীর জটা;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">স্বপ্নে দেখা তোমার মুখ ধূলোর মেঘে আঁকা ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জলের মধ্যে সাঁতার দিই আমরা ডলফিন ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কখনো ডুবি, কখনো ভাসি, অন্তরঙ্গ হই;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লিবিডোর কুটিল গতি ভাসে মাছের মড়া,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হঠাৎ আমিই ভেঙে দিলাম মধুর জলকেলি ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হলুদ-কালো সাপের মুখ তীক্ষ্ণ আর্তনাদ ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আগুন দিয়ে জড়িয়ে ছিলে তোমার দুই হাতে;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ভালোবাসা হারিয়ে গেলো ব্যাঙের চিৎকারে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমার কাছে পুরুষ তুমি আজব কিমেরা ।।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জরায়ু</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একে একে সব খেলা শেষ হয়ে এলো ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হাতে ছিল কিছু শব্দ, উড়ন তুবড়ি,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছুঁড়ে দিই, সংরক্ত আলোর ফুলকি,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নীল শূন্যে দাগ কেটে ফুটে ওঠে আগুন অক্ষরে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পৃষ্ঠবতী বন্ধুদল চমৎকৃত দেয় হাততালি ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পাশের বাড়িতে এক ছোটো ছেলে, ফুটফুটে চাঁদ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ফিটের ব্যারামে ভোগে, হঠাৎ বেহুঁশ ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নাড়ি টিপে দুলে-দুলে কোয়াক ডাক্তার তাকে বলে;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মেজিক দেখবি মনি, আশ্চর্য ম্যাজিক।</span><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কোনো এক সম্ভাব্য মণিকে আমি ম্যাজিক দেখাবো বলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যত্নে রেখেছি তুলে লাল হরতন ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমার এ-মানচিত্রে যে-সমুদ্র এখন উত্তাল,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তার পারে তুমি আজ; মনপবনের নায়ে সে-অকুলে ভাসি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমাকে ধরবে বলে; কাঁকড়ার দাড়ার মতো তুমি প্রয়োজন ।।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">১৯৫৬ সালে তুমি</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সমুদ্রতল, সমুদ্রতল, একলা আমি ডুবি;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">চতুর্দিকে বিচিত্রজীব, নানা রঙের মাছ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ভয়ে আমি শিউরে উঠি, কখনো বিস্ময়ে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বিশাল বিশাল পাহাড় আর নাম না জানা গাছ ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কী জানি কী খুঁজে বেড়াই নিজেই জানি না যে ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হঠাৎ চোখে পড়ে আমার সম্মুখে রামধনু-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নেচে নেচে ভেসে বেড়ায় শুক্তি না এক মেয়ে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হাতে নিয়ে ঘুরিয়ে দেখি কত রঙের ঘটা;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">একটি মুক্তো জ্বলছে একা গর্ভগৃহে তার-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মুক্তো নয় তো ব্রম্ভাণ্ড সে, কম্পিত পনেরো,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">উনিশ শো ছাপান্ন সাল, আমার মধ্যেই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আরেক বিশ্ব জন্ম নিচ্ছে- আমি কি নির্দোষ ?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হেলেসপন্ট</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তুমি তো বলতে আমি নাকি ভুলবোই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ঝিনুকের ভাঁজ বারবার আজ খুলে দেখি;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গৈরিক জলে ঘুরপাক খায় বটের পাতা,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সিঁড়ির চাতালে স্তব্ধ দুপুর পাশে কেউ নেই ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমার ওষ্ঠে হাত রেখে তুমি বলেছো সেদিন;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সায়নারা তুমি বিশ্বাস রেখো আমার প্রেমে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পার হবো আমি তোমার জন্য হেলেসপন্ট ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">লিয়েন্ডারের মতোই কঠিন আমার প্রেম ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমি প্রমিথ্যুস আনবো আগুন স্বর্গ থেকে-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ভুলিনি তো আজও তোমার সে-সব প্রতিশ্রুতি ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তিন সমুদ্র লেহন করছে পাহাড়তলী,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">হীরের ঝলকে কুমারী কন্যা শুচিস্মিতা ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সুদূর প্রাচ্য হাতছানি দেয়, জেট ধরো তুমি ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জাপানী মেয়ের আলিঙ্গন বিস্মরনের লীথি ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমার শপথ ঘুরছে এখন ঘাটের রানায় </span><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">–</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পুরুষের মন যেন আবহাওয়া বড়ই খেয়ালি ।।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সাঁওতালী মোহর</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">(১)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নাগরা মাদল শঙ্খ বাজে গাছতলায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">যুবক যুবতী নাচবে গাইবে আখড়াতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমরা আর পাতানৃত্যে নাচবো না<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমরা আর গাইবো না কেউ যাত্রাগান<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পবিত্র এ সমাজদেহ রাখতে চাই পরিচ্ছন্ন</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">(২)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বাবা পুঁতেছিলো আটাল ফুলের গাছ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ছড়িয়ে গেলো সারা উঠোণময়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">মা পুঁতেছে টগর ফুলের গাছ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সারা বাড়ি আলোয় আলোময়।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">(৩)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আহা, দারুন গর্মি, কচি মেয়েটিকে নিয়ে যায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওরা শ্বশুরবাড়ি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">ওহে বর, ও যে বড়ো লঘুভার, কাঁধে তুলে নাও<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">খই কি হাল্কা, অথচ চিঁড়ের কত ওজন ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">(৪)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কনেযাত্রীর বিরাট মিছিল, কে তুমি রঈস<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">পথ দিয়ে যাও<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তারা বলে; দাও একটু আগুন,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জ্বালাবো আমরা তামাক-কুটি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কুটি ছুঁয়ে দিলে ঘাসের আগুন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">নিভে যায় হাতে তৎক্ষনাৎ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">(৫)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">প্রাসাদের মতো বড় এক বাড়ি বানিয়েছি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">রোয়াকটি তার কোমর-সমান উঁচু<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">স্থির হয়ে বসো সে রোয়াকে এসে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">গালে হাত দিয়ে চিন্তা করো ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমাকে কি তুমি রেখে যাবে ঘরে-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আগুনের শিখা বউকে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">(৬)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">সর্ষের খেতে মুসুরি ডালের প্রচুর ফলন;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">উঁকি দেয় কুঁড়ি, এখনও হয়নি সে যে ফোটা ফুল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দানা বেঁধে ফল,বুকের মধ্যে অণুকয়েক শস্যদানা ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">বরফ</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">শোনো,
যশ ,খ্যাতি , অর্থ, যৌবন, সৌন্দর্য সব ধূলোয় বিলীন ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">দেয়ালের
চতুষ্কোন আয়নায় তোমার চিন্তিত মুখ বলিরেখা আঁকা,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তুমি
লোলচর্ম বৃদ্ধ এবং দুই চোখ মরামাছ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমাকে
আঘাত দিয়ে কত দূরে আছো আজ হিমশীতল নক্ষত্রের মতো ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">তোমাকে
এখনো ভালোবাসি যেমন বেসেছিলাম সেই উদ্ভিন্ন যৌবনে ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমি
দীপ্যমান বাতি। আর তুমি? ক্ষীয়মান বস্তুপুঞ্জ বুঝি </span><span lang="BN-BD" style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">–</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আমার
এ প্রেম তবু বেঁচে থাকবে নিরবধিকাল- আমি ভারতীয় মেয়ে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অলৌকিক
ঘটনায় পটিয়সী । কত না বিদ্রুপ ভরে-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">অনির্বান
আমার চোখের জল ফিরিয়ে দিয়েছ- যদিও তোমার চুলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">জমে
আছে লন্ডনের একরাশ শীতের তুষার ।।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span lang="BN"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 1.5in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>************</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-50886623833638041992012-09-30T08:37:00.000-07:002012-09-30T10:50:03.328-07:0064Th pOsT : তন্ময় দত্ত<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">........তন্ময়
দত্ত.......</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">......যদি কেউ শিউরে বা দয়ায় ভিক্ষা দেয় শরীর পেতে<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ভিক্ষা নেব, বোধ নেবনা । এমনি, যতদিন না আমার রক্ত<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">ফুরোয় কিম্বা তুমিই বিষিয়ে মরো আমার আবশ্যিক লালায়</span></i></b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-language: BN;">……</span></i></b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">।<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 63.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">১৯৬৪।
১০ই জুন।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> IO W A সিটি থেকে কবি গদ্যকার সুনীল গঙ্গোপাধ্যায়ের সেই
চিঠি। লিখলেন হাংরী আন্দোলনের উদ্দেশ্যে যা গ্রহন-বর্জনের প্রশ্ন আপেক্ষিক কিন্তু এ
চিঠির আপ্তকথাতেই থেকে গেল খসে পড়া এক কবির নির্বিকার সংরক্ষন ,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার চেয়ে কমবয়েসীদের মধ্যে একমাত্র তন্ময় দও এসেছিল বাংলা<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কবিতায় তলোয়ার হাতে, আমার চেয়ে অন্তত ছ
বছরের<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ছোটো, জীবনানন্দের পর এত শক্তিশালী
কবি এদেশে আর কেউ আসেনি, প্রচণ্ড অভিমান করে চলে গেছে। সে জন্য এখনও আমি অপরের হয়ে
অনুতাপ করি।`</span></i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">…</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কে এই তন্ময় দত্ত ! বাংলা কবিতা জানে না।জানাতেও পারে না। কারন বাংলা কবিতা
নিয়ন্ত্রিত মানুষের, যেখানে ইম্প্রেশনিজমের নিয়মে কবি ও কবিতার মূল্যায়ন সেখানে
তন্ময় দত্তের মত শিকড় সম্পৃক্ত বিশুদ্ধতা যে কেবল বিদীর্ন উদাসীনতার কিছু ছায়ামুখ
হয়ে যাবে সেটাই স্বাভাবিক। </span><br />
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><br /></span>
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আশ্চর্যভাবে তাঁর নিরুদ্দেশ যাত্রার না কোনো হদিশ করেছে
বাংলা সাহিত্য জগত না গত ষাট বছরে এই শীর্ণ সন্ন্যাসীর অতিরিক্ত অন্ধকারে আলো
খুঁজতে বেরিয়েছে বাঙালী পাঠককূল। তিনি চলে গেছেন পরিভাষাহীন,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সত্যিকারের কবিতার দিকে । স্বাভাবিক ভাবেই তার
কবিতার বিরাট ভাণ্ডার বলে কিছু নেই । অথচ ক্ষনস্থায়িত্বও যে প্রথম শিল্প হতে পারে ,
নির্বস্তুক আকরিক হতে পারে তা হয়ত তাঁর সমসাময়িক কৃত্তিবাসীরাই বলতে পারবেন , বলতে
পারবেন সমসাময়িক ষাটের কবিরাই ; অভিমান ক্ষুধা নিয়ে সরে যাওয়া নাকি অমূর্তের ভেতর
আবহমানকে তুচ্ছ করে আনন্দ খুঁজতে যাওয়া ! </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">— </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাব্যচর্চার শ্রুতি প্রতিশ্রুতির মাঝে এমন হাজারো ছাই হয়ে
পড়ে আছে তন্ময় দত্ত নামের এক বিদ্রুপ এক আবিস্কার । কবিতা তো অনেকদূর গড়িয়ে যাবে , উৎকৃষ্টতার
দিকে চলে যাবেন কবিও, কিন্তু নিরস্ত্র হয়ে আমরা একবারও কি মুখোমুখি হব তন্ময়
দত্তের মত মোমগুলির মল্লিকাগুলির ! হয়ত ঝরে যাওয়ার ভয় অথবা গলে যাওয়ার,বাংলা কবিতার
প্রকৃত সন্তানদের ছায়ায় প্রতিনিয়তই অল্প হেসে ঢুকে পড়ছি আমরা । প্রতিনিয়ত এক অলীক
সান্দ্রতায় এক অমূর্ত দ্বন্দ্বে ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 63.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভাই অনাময় দত্তের অকাল প্রয়ানে
শোকাস্তব্ধ তন্ময় দত্ত </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মৃত্যু, তুমি গর্বিত হয়ো না` শিরোনামে </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">লিখেছিলেন-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">একদল
লেখেন সুন্দরের আকর্ষণে আর একদল সত্যের সাধনায়। সব কবিরই প্রায় লেখার উৎস দুঃখ,
কিন্তু যিনি দ্বিতীয় দলের কবি তিনি নিরতিশয় দুঃখী। জগতে কদাচিৎ কোনো কোনো মহৎ কবি
জন্মায় যিনি এই দুই ধারার সমন্ব্য় করেন, যেমন কখনও কখনও রবীন্দ্রনাথ-শেষ দিকের
জীবনানন্দ, কিন্তু দ্বিতীয় দলের কবিদের মধ্যে যিনি এই সমন্বয় করতে অসমর্থ , তাঁকে
আমার ধারনা ছিন্নভিন্ন হয়ে নীরবতার সাধনায় সরে যেতে হয়।</span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">`</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> দু
মিনিট হাঁটতে হাঁটতে তিনিও যেন চলে গেছেন শিরস্ত্রানহীন আজকের শীতে। কৃষ্ণপথ থেকে
বেছে নিয়েছেন ছায়াম্লান কামড়, ফিরতে চাননি লোকালয়ে, শুভেচ্ছার দাগে। তাঁর কবিতা
শুভকামনার নয়, অনাবিষ্কৃত অমূর্তের নয়।পীড়নের দ্বৈধের সমান্তরাল একটা অ্যালিউশকে
অন্বিত করেছেন স্মৃতি স্বপ্ন সম্পর্কের বুরজ়ে। কলকন্ঠের বিপুল পরিধির থেকে বেরিয়ে
এসে টুপি খুলে রেখেছেন বাবলাকাঁটার নিচে। শব্দে কোথাও ক্রন্দন<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নেই অথচ কান্নার একটা বাড়ি আছে একটা লতিয়ে ওঠা
মধ্যাহ্নতন্দ্রা আর বাদবাকিটুকু যেন তাকেই সূত্রায়িত করে ডেকে নিয়েছে বিকলাঙ্গ
পাখির দিকে প্রচ্ছন্ন ফুলমালার দিকে। </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রবীন কবির মত তন্ময় দত্তের জ্ঞানের
স্থৈর্য দেখার সৌভাগ্য হয়নি বাংলা কবিতার অথচ তাঁর স্বকৃত বিচ্ছিন্নতার ভেতরই
পাঠককে নিয়ে মাধবানন্দের মত তিনি চলে গেলেন চিরকালের ছাড়াছাড়িতে। <span lang="BN">কবির
কোন বেহেস্ত হয় না,ধর্মপথ হয় না, অলিন্দ দিয়ে কবি আসে আর নানায় দফায় জলবায়ু পেরিয়ে
আমাদের নিয়ে চলে তার অশ্রুত নির্যাসে। </span>কবি একটি ঘটনা;ঠিক যেমন বৃষ্টি পড়া
রোদ ওঠার মত।তার সাথে আড়ি হয়না।<span lang="BN"> </span>সমস্ত কাদায় গাল রেখে শুয়ে
থাকে তন্ময় দত্ত, কান্নার হাটে সঙ্কুচিত ডোম যে তিনি, শেষ মালাকার; তিনি ফেরার
দরজা খুললেও তাঁর কাছে পাওনা রয়েই যাবে কবিরঙের অনিবার্য একটা থাকা</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;"> </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">…</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">আন্তর্জালে
প্রথমবার ... বাকের উপহার ... তন্ময় দত্ত ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 24.0pt; mso-bidi-language: BN;">নাব্যতা<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি তোমাকে কী অত্যন্ত ভালোবাসতাম
এই কথা আজ বলতেও<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ইচ্ছা করে না। কেননা এও শুধু
অধিকার ব্যর্থতার কষ্ট ,তুমি যে ছিলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">শুধু তাই অচেতন বিমুগ্ধ হয়ে বুঝতে
চাই, তুমি নিঃশেষে হেরেছ,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোন অন্যায় সপ্তরথীর মার, আমি কার
মুণ্ড কাটব, অন্যান্যদের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">সাথে বৃহত্তম জুয়ায় জিতে অপ্রতিভ
ঘুরছি; অথচ এই হারা জেতায় <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি কখনো যাইনি, কেননা চেয়েছিলাম
শ্রমের কার্যকারক পুরস্কার,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঝড় আসতে পারে জেনেও আমার নৌকায়
নিরালা পাল বেঁধেছিলাম<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঝড় না এলে কোথায় যেতাম, কার
স্রোতে আজ আর বুঝি না,যেন<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘটলেও পারত,ঘটে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>গেল।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">শূন্যহাতে বসে আছি। এই যে বসে
থাকা এই যে কষ্ট এও এক নতুন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">নৌকো বাওয়া, হয়তো বন্যাস্রোতে,
তবু নৌকো বাওয়া, আর ইচ্ছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">যায় না, হৃদয় আর অচেনা জল ভাঙতে
চাই না আমি দুঃখী, <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আমার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">বড়ো কষ্ট,আমায় ক্ষমা করো একথা
কাউকে বলা যায় না কেননা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার ভাগ্য কিংবা স্বভাব
প্রবাহিত<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পাহাড়গুলি অচলা হৃদয়ে পেতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">চায়, ছিন্ন হাতে শৃঙ্খলায় বাঁধতে
চায়, বাঁধা যায় না জেনেও ,যেহুতু <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">জুয়া কার্যকারণ মানে না, হয়তো
বাঁধা যায়, এই আতঙ্ক ও আশা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমায় বুকে হাঁটায়;মুক্তি নেই এই
কথাও মুক্ত করে না;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">হৃদয়ের সব দরজা খুলি কি সব বন্ধ
করে রাখি কিছুতে বুঝে পাইনা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিসে সুবিধা হয়,নৌকা চলে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span><span lang="BN"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 24.0pt; mso-bidi-language: BN;">খেলা<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেড়ালকে কখনো কোনায় নিয়ে ফেলিসনা,
মা বলতেন,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওরা মরিয়া হয়ে যায়। আমি তোমায়
কোনায় নিয়ে গিয়েছিলাম,হৃদয়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">এখন আমার কন্ঠনালী কামড়ে ঝুলছো,
রক্তাপ্লুত, জীবন্ত,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">একটি গলগণ্ডের মতো; এখন তোমায়
নিয়ে লোকালয়ে ফিরি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কী-করে, তুমি আর বেড়াল নও, আমি আর
মানুষ নই, দুই জনে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">একটি রক্তময় যুগ্মতা। বেড়াল,
আদুরে বেড়াল,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">যদিও কষ্ট হচ্ছে, আমি জানি তুমি
রাগ করোনি, তুমিও ভয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাঁপছো, এত ভালোবাসারই বিকার, তাই
আমারো আর একটূও<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ক্ষোভ নেই, যদিও কষ্ট হচ্ছে, খুব
কষ্ট হচ্ছে, আমি<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>জানি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার ভুল কিছু হয়নি, কেননা মায়েরা
সব বোঝেন না, তোমায় যদি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিনারা অবধি না ঠেলে নিয়ে যাই,
আমি কেমন করে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">বুঝবো তুমি কখন ঝাঁপাবে, এখন সেই
মূর্হুতটা স্পষ্ট<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখতে পাচ্ছি, যার এ পারে আমার
মুখ ও বিজয়ী হাসি, আরপারে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার গলায় ঝুলছে বেড়াল,ক্ষিপ্ত
গলগণ্ড, রক্ত, বেড়াল।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">জানিনা আর কখনো খেলার সুযোগ আসবে
কিনা, ভিক্ষার ঝুলির<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">মতো হয়তো এখন গলায় বেড়াল গেঁথে
ঘুরতে হবে, আমি ও উদাসীন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেড়াল, দৃশ্যটা একটু অদ্ভুত তাই
অপ্রতিভ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">হয়ে আছি, কিন্তু আমিতো জানি আমার
গলায় বেঁধা প্রতিটি দাঁত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিরভিমান,অন্যমনস্ক, তাই রাগ বা
ভয় নেই। যদি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কখনো তোমার ভয় কেটে যায়, বোঝো আমি
কিছু মনে করিনি, আবার <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাটিতে নেমে আসো, এবার আমরা খুব
সহজ কিন্তু<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিবিড় কোনো বোঝার মধ্যে থাকবো, আর
যদি নাই নামো<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">যদি তোমার উত্তেজনা না যায়,
আমরা<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>এমনি ঘুরবো, প্রতি মেলায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">যাবো, যদি কেউ শিউরে বা দয়ায়
ভিক্ষা দেয় শরীর পেতে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভিক্ষা নেব, বোধ নেবনা। এমনি,
যতদিন না আমার রক্ত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফুরোয় কিম্বা তুমিই বিষিয়ে মরো
আমার আবশ্যিক লালায়।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 24.0pt; mso-bidi-language: BN;">রাত্রিতে<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্বপ্নেতে কে এসেছিল? ঘুম ভাঙলে
দেখি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">মুখ অশ্রুকলঙ্কিত হয়ে আছে।
স্বপ্নে কেউ এসেছিল, যার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাতের গভীর জলে হাত ডুবিয়ে
বসেছিলাম? শুনেছি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্বপ্নের হ্রদ দুলে উঠে এলানো
বাগানবাড়ি দেখায়, যেখানে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাসিগুলি যৌথ, দুঃখ কটি বিকলাঙ্গ
পাখি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেবায় হৃদয়গত বাগান বাগান নয়,
আসলে প্রচ্ছন্ন ফুলমালা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">যা মরে গেছে বা আজো ফোটেনি সব
বুকে ধরে আছে; কুয়াশায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">জ্যোৎস্নায় বাইরে মুগ্ধ শোভা,
কিন্নরেরা খেলা করে, শাদা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ফুল ঝরে যায়, সাপগুলি সুকুমার
রমণে নিয়ত, হৃদয়েরা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">সারি সারি পাখা ধোয় শান্ত হয়ে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 2.5in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">বৃষ্টিতে ভাসান হলে পর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">গরীব খড়ের হাড় বুকে নিয়ে শুয়ে
আছি। যে জাতকুমোর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">তার হাত মুগ্ধ স্বেচ্ছাচারী
যন্ত্র,হাওয়ায়, পঙ্খের দাগ, যাকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভালোবাসা, সে কোনো জটিল জলে চলে
গেছে,ফেলে যাওয়া<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 3.0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নীলিমায় কেন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">হৃদয় হাঁসের মত অসাড় পড়ে থাকেনা,
কেন ওড়াউড়ি, ব্যথা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন পরিশ্রম করে কাতর স্তম্ভিত
চেনা দীনতায় , ঘুমে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাকে যে কান্নায় গলা মেলায়, পাখা
ঝাপটায়,কে সে প্রিয়কথা <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 3.0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">যার নীহারিকাময়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">মুখ দেখা যাবে না, বাঁশি
শুনেছিলাম কি? রহস্যের বুক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">থেকে উঠে এসে নিশি ডেকে যায়
দুয়েকটি হৃদয়কে, তাদের কী শেখায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">এই অহেতুক নির্বাচন?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">এখন কি জাগরনে আছি নাকি সম্মোহিত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">চিরকাল কিছুতে বুঝিনা, এই নষ্ট
অরাজক দৃশ্য একি স্বভাবের ঘুম?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 24.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাঠ<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কে তুমি ভেঙ্গে আছো ছিন্নলতার
মতন, তুমি কার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিধবা গো? ইচ্ছা হয় তোমাকে
স্বান্তনা দিই,মুখ ফুটে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">মিথ্যাগুলি বলি, আমি তোমাদের
ভালোবাসি, তোমাদের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">সমস্ত কাদায় আমি গাল রেখে শুয়ে
আছি, কান্নার হাটের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">সঙ্কুচিত ডোম আমি, শেষ মালাকার;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 3.0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">যতো হাত রাখি চুলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">যতো কান্নার ওঠানামা দেখি,মনে হয়,এমন
গভীর কোনো মাঠ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">আছে যেখানে পিঁপড়েগুলি পরস্পরকে
চেনেনা,বা চেনে,<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">জন্ম সকলকেই অসম্ভব পরিশ্রমী করে
রেখে গেছে,কিছুতেই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">অজ্ঞান হওয়া যায় না। দল বেঁধে
শিউলির বোঁটায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">পুতুল ছোপাতে খুব ব্যস্ত যারা
দেখে এসেছিলাম<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 2.0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিছু বুঝেছিলাম, তারাও<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">আকালে বিকল হয়ে আছে যেন, ওই সব
মাঠের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">চারিধারে মর পিঁপড়েগুলি অত্যন্ত
যত্নের সাথে ফাঁকি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">দিয়ে যেতে চায় মাঠের বুকের কোনো
রহস্যকে, মৃত্যু কি?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঠিক মৃত্যু না, আরো কোনো অদ্ভুত
জ্যোৎস্না সব ভুল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">যেন না করে দেয়, ভালোবাসা, ধাবমান
যৌনতা, রক্তের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্বস্তির লোভ, নেশাগ্রস্ত চাষী,
যদি ক্ষেত ভরে অবান্তর ফল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কখনো বা ফলে, অন্যে এসে খেয়ে
যাবে, বা খাবে না।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 3.5in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কান্নার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">চরমপন্থিতাগুলি কী শেখায় তবে, আমি
কী জানি চেষ্টার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">মটকানো ঘাড় দেখে, ফুল তুলে হাজা
হোলো, অথচ সে ফুলও<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">মানুষের মতো ভয় দেখায়, বিধবা গো,
যে সাক্ষীগোপাল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">নুপুরের শব্দ তুলে বলেছিল পিছে
পিছে আসবে, তাকে কি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">মুখ ফিরিয়ে অমূল দেখে নিতে চেয়ে
ভুল করেছিলাম, যে লোভ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনেক শিখিয়েছিল,সেই কি শত্রুতা
করে গেল শেষবেলায়?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 3.5in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>স্বভাব<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">পরিশ্রম করায়, রহস্যের মাঠে ম</span><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">রা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"> পিঁপড়েগুলি, জ্যোৎস্না পড়ে আছে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 24.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN;">যন্ত্রনা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন ভালোবাসলাম তাকে?</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">এত ব্যাথা তাও সয়ে, এত পথ
হেঁটে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি কেন হারালাম আবার
আমাকে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি কেন হারালাম। আর তো
আমরা কিছু নেই</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">যা ছিল সে নিয়ে গেছে সব</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">শান্তি কি পাব আমি সব
হারালেই।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোথায় পালাব আমি। এতকাল
নিজেকেই খুঁজে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ক্লান্ত হলাম শুধু, কী
পেয়েছি আমি।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কিছু নেই কিছু নেই ঘাসের
সবুজে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">২</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেন আমি এলাম এখানে, আজকের
এ কলকাতায়,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাউকে চিনি না আমি, আমাকে
চেনে না এরা কেউ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি যে একাই জ্বলি কী করুণ
দারুণ জ্বালায়।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমাকে লুন্ঠন করে এ কোথায়
নিয়ে এল এরা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার কত যে ব্যথা, কিছুই
বোঝে না, হায়, কেউ</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">এতদিনে জানলাম এ পৃথিবী
জাল দিয়ে ঘেরা।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">যাকে আমি চিনতাম কই সে তো
থাকে না হেথায়</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমাকে বিকালো কে যে এখানের
এই বুড়ো হাটে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কী আমার অপরাধ। কে আমাকে
সঁপে দিল এ কলকাতায়।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 24.0pt; mso-bidi-language: BN;">শিল্পী</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 24.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাঁধেতে ফুলের ছাতা,
শিল্পী চলে একা পথ দিয়ে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">মুখ হয়তো দেখা যাবে
অবিমৃষ্যকারী ভবিষ্যতে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ততদিনে মুখ না; আপাতত
ফুলের ছাতাই</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">শিল্পীর অদ্ভুত মুণ্ড,
জন্মের রক্তের চেনা লোক</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিশ্চিত রয়েছে পাশে, কায়িক
সংস্থান জানে, ঠিক,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধড়, নাভি, লিঙ্গদেশ;
ভালোবাসা করে চারিদিকে।</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">শিল্পী, তুমি কাহাদের?
মাতা পিতা রয়েছে নিশ্চিত,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কখন ভিখারি হল, বড়ো দুঃস্থ
হলদে আলো হাতের শরীরে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেউ মূর্খ কেউ ভালো একাকার
পরিচিত জন;</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">রমনী লোভায়ও যদি, কৃশ লোভ
শিল্প গড়ে গেলে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">চরিতার্থ হয় কিছু? নাকি
নিম্নে বীজের ভাণ্ডার,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রকৃতি যা দিয়ে দেহে
পাঠিয়েছে সংসারে, দুয়ারে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">যাবে না অক্ষয় রাখা? দিতে
হবে মাংসে কিংবা সাদা</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">গভীর কৃত্রিম করে? নিশ্চিত
কি, হে চিরকুমার,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">হয়েছে সৃষ্টির দায়ে?
মাংসময় জন্ম এই, তবু</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঈশ্বরে হারায়ে যেন রেখে
যাবে বিস্ময় মন্ডল,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">যা বাড়ে অন্যের হাতে; সেই
সন্তানের স্পৃহা; উত্তরাধিকার,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার দুঃখের গান, রাখা হয়
কারো কারো কাছে,</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">যেন রেখে যেতে হয়, দায়িত্ব
বর্তেছে যেন বড়।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">(কবিতা সংগ্রহে বিশেষ ঋ</span></b><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-ansi-font-weight: bold; mso-bidi-language: BN-BD;">ণ</span><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"> স্বীকার ও ধন্যবাদ -কবি নীলাব্জ চক্রবর্তীকে)<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-tab-count: 4;"> </span>************<o:p></o:p></span></b></div>
anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-78453365421476728052012-08-29T19:18:00.002-07:002012-08-29T19:18:38.926-07:0063rD pOst : শম্ভু রক্ষিত<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">........শম্ভু
</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">রক্ষিত<span lang="BN">.......</span><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>(কাব্যগ্রন্থ- </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">সময়ের কাছে কেন আমি বা কেন মানুষ</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রিয় ধ্বনির জন্য কান্না</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">রাজনীতি</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাঠক,অক্ষরগুলি</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">সঙ্গহীন
যাত্রা</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার বংশধররা</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি </span></i></b><b><i><span lang="BN-BD" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN-BD;">কেরর
না</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"> অসুর</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">...)</span></i></b><b><i><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">.......আমি আমার জন্যে নতজানু হইনা, আমি চাই উন্মোচন<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি প্রকৃতির মধ্যে যেন নিরপরাধ এবং শান্তভাবে<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিচরন করতে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পারি.....<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ক্ষতসত্রের দাগ দিয়ে ঘিরে রাখা
সত্তরের দশক।কেউ বলবে গ্রাম দিয়ে শহরকে মুড়ে রাখার কথা আবার কেউ বুর্জোয়াবিকল্প
সমাজ সচেতনারই অগ্নিভ উত্তরাধিকার বহনের কথা শোনাবে। আসলে সত্তরের দশক বেশ খানিকটা
অমীমাংসিত , বেশ খানিক বিবিক্ত। অথচ দশকের বোধিবৃক্ষ্মমূলের কোথাও লুকিয়ে রাখা নেই
শম্ভু রক্ষিতের মত মহাসময় নিয়ে মূলধারার বাইরে থেকে যাওয়া কবির জন্মছক। তাঁর একটা
সাদাকালো পাহাড়ের গড় রয়েছে, রয়েছে গুটিয়ে থাকা ফুসফুস আর ঝুনঝুনি নাড়া বৃক্ষের
উপবাসী চোখ, যা নিয়ে তিনি হেঁটে যান কবিতাপোড়া ছাইয়ের সাম্রাজ্য ধরে; তাঁর জীবন </span><span style="font-size: 15.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">জিজ্ঞাসা- কবিকৃতি সবই বোধহয় প্রকৃত অর্থে স্বরচিত,স্বতন্ত্র্য, যেখান থেকে
তাঁর খেদ করার কিছু নেই আর যেখানে দাঁড়িয়ে দিশাহারা গ্যালাক্সির দিকে মুখোশমিছিলের
দিকে শ্লেষ ছুঁড়ে দিয়ে তিনিই বলতে পারেন-</span><span style="font-size: 15.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমরা
সকলেই পরীক্ষা দিতে বসেছি, খাতা জমা রেখে যেতে হবে।মহাকাল কাকে কত<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নম্বর দেবে তার ওপরেই<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নির্ভর করছে কবি ও কবিতার ভবিষ্যৎ। খাতা জমা
দিয়ে চলে যাবো। চল্লিশ পঞ্চাশ বছর পর খাতাগুলো দেখা হবে, যদি কিছু সারবস্তু থাকে ,
পাশ করবেন- নাহলে গোল্লা!!</span><span style="font-size: 15.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">”</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 15.0pt; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Mangal;">……</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">শম্ভু
রক্ষিত মানেই কাঁধে ভারী ঝোলা ব্যাগ, লিকলিকে চেহারার নিম্নবিত্ত নাবিকটি যাঁর
ঠাঁই নেই প্রায় কোন কবিতা সংকলনেই, যিনি অপাংক্তেয় প্রায় প্রতিটি কবিতাবাসরে অথচ
কবিতার দুর্যোগে নক্ষত্রসন্ধানী তিনি, উল্কার মত নৈঃশব্দের উৎস অবধি তাঁর জগৎ তাঁর
ঐশ্বর্য। চাপরাশী বাংলা কবিতায় এর থেকে বেশি কিইবা আশা করতে পারে বিশুদ্ধপ্রীতি
বাংলা কবিতা? সঠিক অর্থে বলতে গেলে শম্ভু রক্ষিত তাঁর প্রথম কাব্যগ্রন্থ </span><span style="font-size: 15.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রিয় ধ্বনির জন্য কান্না(১৯৭১)</span><span style="font-size: 15.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-size: 15.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"> থেকেই সাজিয়েছেন তাঁর নিজস্ব এক
দূরত্বের ধারনা, এক অননুকরনীয় ভাষা, আত্মভেদী শব্দকোষ যা চিরমুক্ত প্রবাহ থেকে
প্রবাহমানে </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">, আরম্ভ থেকে সে চলেছে নতুন আরম্ভের দিকে, অহংকারের দিকে।
তাঁর ভাষা নিরাকার, দর্শন থেকে শুরু করে মহীলতার পরাবাস্তববাদ </span><span style="font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">–</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">গভীরতায় ঠাসা তাঁর
কবিতাগাথা তাঁর কোলাহল তাঁর লবণমুক্ত তন্ময়তা। বাংলা কবিতার স্রোতের বিপক্ষে তিরিশ
দশক ধরে গড়ে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তোলা তাঁর ঘর-মাটি-আলো-জল যা
তাকে সারস্বতের গুনগ্রাহীতা নয় বরং শিখিয়েছে বিশুদ্ধ কবির জনক হিসেবে নিজেকে
অতিনিপুনভাবে প্রবী্ন করে তোলা। দারিদ্র্য,যন্ত্রনায় কাহিল হয়েও তিনি </span><span style="font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">ব্লুজ</span><span style="font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"> বা </span><span style="font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">মহাপৃথিবী</span><span style="font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">’</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">র মত সমান্তরাল
পত্রিকার<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সম্পাদনা করেছেন ; কলেজ স্ট্রীটে
দেখা হলেই অবাক<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>লাগত মেদিনীপুরের বিরিঞ্চিবেড়িয়া
থেকে মানুষটা হাতে করে মহাপৃথিবীর প্রূফ নিয়ে হাজির ,এত অদম্য কবিতাপ্রীতি বোধহয়
সামান্য কবির ভেতর সুসজ্জিত মৌলিকতা না থাকলে সম্ভব নয়। কবি এখানে পরিচিতির বাইরে,
প্রাসঙ্গিকের বাইরে , তবু তিনি সমস্ততায় তবু তিনি লিপিত নতুনের প্রতিদিনে। পার্থিব
অল্পতার ভেতরেও শম্ভু রক্ষিতের মত কবিই হয়ত তাই বলতে পারেন-</span><span style="font-size: 15.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;">রূপ ঐশ্বর্যের তৃণগুলি নিয়ে এসো ও বশীভূত হাড়/লৌকিক সৌন্দর্য আমাদের অনেক আছে</span><span style="font-size: 15.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">”</span><span style="font-family: Mangal; font-size: 15.0pt; mso-ascii-font-family: Mangal; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: Mangal;">……………।।</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"> </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 15.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রিয়
ধ্বনির জন্য কান্না(২৭)</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হৃদরোগের
সন্ধান নিয়ে ঢুকে পড়ো। সরবরাহকারী নির্মাণযন্ত্র<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পৃথিবীর
মেঘময় আতঙ্ক শেষপর্যন্ত আধার হিসেবে।<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঊর্ধ্বময়
সর্বনাশ ভেবে স্নায়ুতন্ত্রের কাজ। সুরক্ষিত জল<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দহনক্রিয়া
মাথার ধ্মনী ছিঁড়ে যাও, বোতল, বায়ুর কাঠিন্য অনুশীলন শরীর<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অরণ্যসমগ্র,
পাখিদের শ্রবণশক্তি, আঙুরসমস্যা শজ নয়<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উজ্জ্বল
মাথার পর্যবেক্ষণ ভেঙ্গে অবসাদ্গ্রস্ত উচ্চগ্রামের অংশে<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রমানিত
হি, অন্ধ দৈবজ্ঞ, সৌরশক্তি,প্রশান্তি যেন আওয়াজ বিক্রি<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">টিন-ভর্তি
কুয়াশা নিয়ে মানুষ-জীবজন্তুর মাথা হয়ে হাতজোড় করি<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বসো
গৌরবসূর্য, অদ্ভুত ভূত-প্রেত বিশ্বাস সে-বিষয়ে সচেতন<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পৃথিবীর
মেঘ, শিষ,দৃষ্টিনির্ভর আস্বাদনের ফসল রহস্যের মিশ্রণ চেওনা<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অতুল
ঘনরাশি ও উরসুলা কিয়দংশের লাল রং লেগে আছে দুর্যোগমথিত<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এলাকায়;
তোমার কোনো অলৌকিক পরিক্রমা নেই। শুধু ফুলবাগিচার<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ও জল
বায়ু কুয়াশার অংশ লক্ষনীয়, সাড়া দাও । রূপকের মত বিবরণ, দৈববানী<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সম্পূর্ণ
ভিত্তিহীন প্রমানিত হয়েযায়; শরীরের ভিতর বেশী, নিশ্চিত প্রমাণ এই<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গবেষণা
শক্তি, কেন-না, এখাএন এই উক্ত সত্যি স্বর্ণময় হয়-আবিস্কার<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রং তুলি
বিপদের হূঁশিয়ারী রূপকর্ম হয় ও যেন আদানপ্রদান<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তোমার
সহানুভূতিশীল হৃদয়টি আমার চাই...<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">যুত-যৌগ-তন্ত্র</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
স্বরযন্ত্রের ঠিক নিচের থেকে গঠনকারী ক্ষীণ মূল শ্বাসনালী<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
হৃদপিন্ডের মুখে নেমে এসে অণুস্তরে পৃথক দুই ক্লোমশাখায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গঠনাকৃতি
নিয়েছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার নরম
হাল্কা ক্লোমশাখা-দুটি ডাইনে বাঁয়ে এগিয়ে <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তড়িৎধর্মী
শাখা প্রশাখায় ভাগ হয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার দুই
ফুসফুসের দুই দিকে ঢুকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
শরীরের নানাস্থানে ধর্মোদেশ দিয়ে বেড়াচ্ছে;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তারা
আমার মূল শ্বাসনালীর মতো উত্তেজনাপূর্ণ-ফাঁপা রয়েছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
স্থিতিস্থাপক তন্তু দিয়ে আমার সরু সরু নলগুলো তৈরী<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাদের আজ
মাইক্রোস্কোপ যন্ত্রের সাহায্যে আমাকে দেখতে হচ্ছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">খুব কঠিন
দেখালেও এরা হাড়ের তৈরী নয়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এগুলি
কচকচে ধরনের একরকম উপাস্থি দিয়ে তৈরি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর তারা
এস-পি-ডি-এফ উপাস্থি দিয়ে গঠিত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাদের
নির্দিষ্ট আকার আছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর তারা
কেলাসাকার বা বর্তুলাকার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
পাতলা মাংসপেশী কখনো চুপসে যাচ্ছে না<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কেননা
আমার শ্বাসনালীর প্রশাখা আমার ফুসফুসের থেকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনেক
দূরেই রয়েছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
ফুসফুসের বায়ুকোষ পর্যায়ক্রমে একবার করে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চুপসে
গিয়ে বায়ুশূন্য হচ্ছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আবার
ফুলে উঠে দিব্যি ব্রম্ভ্যবিদ্যা শিখছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
সুক্ষ্ম সুক্ষ্ম ব্রংকলগুলি যদি সংখ্যা গণনা করা যায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাহলে
প্রত্যেক দিকে সংখ্যা হবে আড়াই কোটি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর
বায়ুকোষের যুক্ত ইনফণ্ডিবুলামের সংখ্যা গণনা করলে হবে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রায়
চল্লিশ কোটির বেশী<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
স্বরযন্ত্রের বাক্সের মধ্যেই দুই পাশ থেকে দুটি ঝিল্লির পর্দা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আড়াল
টানা আছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তার
মাঝখানে একটু ফাঁক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বলা বাহুল্য
আমার স্বরযন্ত্রের বাক্সটি বা আমার ভোকাল কার্ডের পর্দাগুলি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">রৌপ্যবৃক্ষের
আকারে সরুমোটা হয়ে অবস্থান করে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমাকে
চিহ্নিত করছে...<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই ঘাসওয়ালা</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই ঘাসওয়ালা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তার ভাষায়, </span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঠিকমত কালো, পাতলা</span><span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বুজুকুশাস</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: SolaimanLipi;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জীবানু গজাবার উপায় খুঁজছিল</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই ঘাসওয়ালা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তিনপায়ে দ্রুত ছুট লাগিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভূঁই-এর প্রায় অর্ধেকটা খেয়ে ফেলেছিল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিস্ময় ০০০ তার দেহ থেকে গজাচ্ছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তিনটি অপ্রতিহত দ্গদগে লালচে মাথা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সংলাপঃ নিয়তির বচনের সঙ্গে জ্বলতে থাকছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পদহীন শিশু<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভিখিরি ও মাছির তাড়া খেয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কখনো ছুটে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘন ঘিঞ্চি বাড়ির ভেতর ঢুকে পড়ছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কখনও আওড়াচ্ছে;<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আলাউকম আবশো আমহারাঞ্চা আউকাল্লে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই ঘাসওয়ালা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর হাতির শূঁড় যাদের গলায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যাদের কাছে শিলমোহরের কোন গরু নেই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাঁবুর আচ্ছাদন বিছিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাদের জন্য ছায়ায় আশ্রয় তৈরী করছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই ঘাসওয়ালা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সেই ঘাসওয়ালা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">টুকরো টুকরো মেঘেদের ভর করে মরিয়া রহস্যে ফুলছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ষাঁড়ের চামড়ায় তৈরী শাদা ঢাল নিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনেক জলাশয়কে ঘিরে ধরছে</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">চিন্তন</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
ভেবেছি আমাকে ঘরের দেওয়ালে বিভিন্নভাবে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্থাপন
করে বৈচিত্র্য সৃষ্টি করব।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি আজ
নিরস্ত্র, অযুগ্ম, ত্বরমাণ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
আমাকে আত্মসাৎ ও আক্রমন করি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দ্বিধাহীন
ভাবে সমস্ত কিছু প্রকাশ করে দেখাই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
আমাকে থামিয়ে রাখি, অপরিবর্ত আকার তৈরি করি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
আমাকে দেবতার, পর্বতমালার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বা
জড়পিন্ডের<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ঋজুরেখা তৈরি করতে কখনো দেখিনি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ধ্রুব
বিশ্লেষণ ও স্থির বিষয়বস্তুতে আমি ক্লান্ত।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
বস্তুতে আমাকে দেখছি না<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
হাতের একটা ছোট পেরেক সেই আমাকে দেখে যাচ্ছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
ভেতর<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>হালের কলাকৌশলের দেদার অনুপ্রবেশ
ঘটেছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অসংখ্য
বিশ্বাস, সূর্যের যোজনা, অকৃত্রিম অস্তিত্ব, আলজিঘন কালচে পাথর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বড়বেশী
অর্থবহ ছবি, মধুর বিহ্বল কারুকার্য সচেতন হয়ে আমরা মধ্যে আসছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রয়োজনের
চেয়েও বেশি বৈচিত্র্যসৃষ্টি করা উদাহরন<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বৃত্তাকার
গতিশীল পাহাড়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
চিন্তা ও নিষ্ঠার শুদ্ধ পার্থক্য দেখাই স্বচ্ছ পাথরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উত্তর
হতে দক্ষিনের অভিযোগো নিবদ্ধ করি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রতিরূপমূর্তি
আমাকে দেখে ফেলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ও
মুখোমুখি কাষ্ঠখণ্ড<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি লাল
রঙ পরিমিতভাবে সূর্যকিরনের মত সারা দেশে ছড়িয়ে দিয়েছি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শঙ্কুর
মত ধূসর ছাইরঙের কিছু গ্রাম,কিছু শহর দেখা যাচ্ছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">গড়িয়ে
পড়ছে রঙিন ঘাসের ঘোড়া<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
জীবন্ত আগ্নেয়গিরি-অনুসন্ধানযানের ওপর শুয়ে প্রতিধ্বনি খুঁজছি ।<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">পুনরাবৃত্তি</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চারপাশের
রিক্ত হৃদয় চিৎকার করে এসে দাঁড়াল গোচারনভূমির উপরে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রত্যেকবার
আমার পাশ বেয়ে প্রদর্শিতমুখ অভিশপ্তের উন্মুক্ত প্রার্থনার মত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিবস্বানের
নির্দেশে স্বতন্ত্রভূমি তৈরি করল ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এক শ্বেত
কুষ্ঠরোগিনী শতছিন্ন পোশাকের তলায় হাত ঢুকিয়ে আমার শরীরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">উচ্ছ্বাসের
সংলাপ ঢালছিল। তার বৈশিষ্ট্য সমর্পিত, পরিপূর্ণ এবং তার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রশ্নকটি
আমার কাঁধের </span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওপর হয়ে দিনের উষায় জঠরাগ্নি নামাচ্ছে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পিতলের
বাতিদানের চিহ্ন ধরে এসে গান গেয়ে ক্লোম জাগল।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মিশ্রিত
ধ্বনি অবলীলাক্রমে এক একজন নৃত্যাঙ্গনা নোংরা আর উকুনভর্তি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নারীর
মেঘবেশ্ম শাড়ির<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ছোট ছোট ঘোড়াদের ওপর পশুর
গলা বানিয়ে ফেলল।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সবই
বেসুরো। অপরিণত । স্বচ্ছন্দ ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তিনজন
আবকার আমার ঘরের মেঝেয় বসে হিজিবিজি বানাচ্ছে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সামান্য
আগে জানলাম। আমি তখনো আমার হয়ে ওঠেনি। নির্দিষ্ট।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মৃতদের
বিস্ময়কর শক্তি দেখে আমার ভীষন রোষ হলো। আমি রাসায়নিক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তন্তুর
কাছে অনেকদিন কাউকে গলে যেতে দেখলাম না। কোন মানুষ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ছায়া হতে
পরিবর্তন এল। অপিঙ্গল বাতাসকে আমি কি করে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সম্বোধন
করব!আমার আপশোস থাকল।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সুখের
ক্ষীণ শব্দের মধ্যে আমার চাবুক এবং<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>চিরন্তন যেন জাহানের চিত্রের ঘাড় বেঁকিয়ে
রূপান্তরিত। আধুনিক ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অনেকেই
থমকে দাঁড়িয়ে পড়ল। সহগামিনীরা বেগবান জলোচ্ছ্বাসের মত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এগিয়ে
এল। ফুলে ফুলে ঢলে ঢলে নাচতে লাগল। আর প্রত্নতত্ত্ব ভূতত্ত্ব ও<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আবহাওয়া
বিজ্ঞানীদের শাসন করে আমার মুখের দিকে চেয়ে রইল।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
শূন্য যন্ত্রনা। আমার অজ্ঞেয় হৃদয়ে ধারনার আইনঘড়ি । প্রতিজ্ঞাবদ্ধ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাদের
নিরুদ্দেশ যাত্রায় ষাঁড়ের ও মেষশিশুর অবসর।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সবই
নির্ব্যাজ নিকুঞ্জের বাইরে এসে পড়ল। দেখল মাটির ওপর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিচ্ছিন্নতার
ভেতর আমি পরিপূর্ণতা জুড়ে রয়েছি। আমার অভিসন্তাপ মুখ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দেখা
যায়নি। আমার উদ্ধ্বত মুখ, শুদ্ধ, উন্মুক্ত, অভ্যর্হিত ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">এফিডেবিট</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আজ আমার
বরাদ্দ একটা প্লেটে শক্ত রুটি আর অদ্ভুত পাঁউরুটি আর গরুর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ও শূকরের
মাংস আর সালতি আর চা কফি আজ সি</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">~বি~আই এর খবরদারির <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মধ্যে
আছি আজ কাঠের খটাং খটাং শব্দ-করা ডি এফ লিফটে চড়ে নতলার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঘরে এসে
আমি পৌঁছেচি আজ প্রেসিডেন্ট নেলসন ম্যান্ডেলাকে দেখা গেছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মোজাম্বিকের
আদি প্রেসিডেন্ট সামোরা ম্যাচেলের ঘরনী গ্রাকা ম্যাচেলের <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সঙ্গে আজ
কলকাতার অফিস পাড়ায় একটি বেসরকারী লকার কোম্পানীর <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মালিকদের
এক শরিক কোম্পানির ন-হাজার গ্রাহকের ভল্টের চাবি পকেটে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিয়ে
বিদেশে যাওয়ায় আমার এক আত্মীয় চূড়ান্ত সংকটে পড়েছে আজ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কলকাতার
মুক্তারামবাবু স্ট্রীটের মল্লিকবাড়ি থেকে একটি শোভাযাত্রা বের হবে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাতে
পালকি ঘোড়ার গাড়ি পুরনো দিনের গাড়ি থাকবে শোভাযাত্রা শেষ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হবে
আলমগীরের পৌত্র ওসমানের সমাধিস্থলে আজ প্রয়াগে একটি সতীদাহের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ব্যবস্থা
করা হয়েছিল আজ মুম্বাইয়ের স্টেট ব্যাঙ্কের ডেপুট ম্যানেজিং<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ডিরেক্টরকে
সময় দিয়েছে এনফোর্সমেন্ট ডিরেক্টরেট ভারতীয় হকি কি আজ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আটলান্টা
থেকে হীরে নিয়ে আসবে আজ মনসার গান আজ মুজরিম হাজির<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আজ এ
মাউথফুল অব স্কাই আজ পঞ্চায়েত সমিতির ভোট আজ মাওয়ের <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মৃত্যুবার্ষিকী
হংকঙে কিংবা বেজিঙে অর্ধশত বেদনা রাখার অঙ্গীকার আজ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কোনও
কোনও অঞ্চলে দু এক পশলা বৃষ্টি অথবা ব্জ্রবিদ্যুৎ বা বন্যাসহবৃষ্টি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হবেই আজ
থেকে পর্যটনকর শেয়ার বিক্রির নতুন নিয়ম রিজার্ভ ব্যাঙ্কের আজ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শিক্ষক
অধ্যাপক সরকারী কর্মচারীদের বেতন আটকানোর প্রস্তাব আজ থেকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বাংলাদেশী
মোটর ব্যাটারি সংস্থা ভারতে বিক্রী করবে কলোনেল মোটর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পাটশিল্পে
সংরক্ষন বজায় রাখার আজ আর্জি এন জ়ে এস সি কর্তার আজ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভারতকে
১৩৫০ কোটি ডলার সরকারী ঋন দেবে আমার শ্বশুরকূলাজ<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">পানাগড়ের
বাজারে ভীষন ক্রিয়াহীন কালিমূর্তির তাণ্ডব আজ শুটিং শুরু <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হয়েছে
সাধ আহ্লাদের আজ হ্রাদকানির সুবিশাল ভাক্লাভ হাভেলের ইন্ডিয়া<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">দর্শন আজ
দেবোত্তর সম্পত্তি আইনের ৩৫ ধারা লঙ্ঘন করেছে স্বামী<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নিশ্চলানন্দ
সরস্বতী জলদাপাড়া অভয়ারণ্যে অ্যানফ্রাক্স রোগের মহামারী<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ঠেকানো
সম্ভব হয়েছে বলে বনমন্ত্রী আজ দাবি করেছে আজ থেকেই তো<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বাংলার
বঙ্গীয় হাঙামা শুরু হয় আমার মাতৃকুল আজ অভিবাদন সম্পর্কে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নতুন
আইনকানুন ঘোষনা করে আমি কী কাজ করি আজ অবশ্য সি বি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আই বা
পিতৃকূল জানতে পারেনি আজ আমি আমার উদ্ভট নাটকের চরিত্র<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিশেষ আজ
আমার বরাদ্দ একটা প্লেটে শক্ত<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>রুটি আর
অদ্ভুত পাঁউরুটি আর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">মুক্তিবাদ</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যারা
আমাকে ডিগডিগে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
রুহকে যুদ্ধের হিরো<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
ঈশ্বরকে অনিষ্টজনক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
কবিতাকে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">চাকচিক্যময়
আভিজাত্য বা বিক্ষিপ্ত প্রলাপ মনে করে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আহ ভাইরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তারা
বাণিজ্যের অযথার্থ ক্ষমতা দিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তাদের
নাক মুখ কান দখল করে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এই
শক্তিশালী প্রজাতন্ত্রী রাষ্ট্রের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অস্তিত্ব
রক্ষা করুক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">যারা
বালি ফুঁড়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমাকে
বাল্যপাঠ শেখাচ্ছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আহ ভাইরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তারা
মেকি সুন্দরের মিথ্যে সীমারেখা প্রত্যাখ্যান করে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অন্তত্ব
একটা ছোটখাটো দেবদূতের সন্ধান করুক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অকেজো
জ্যুকবক্সে স্থির ডিস্ক<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জীবনের
আর ভাঙা ইঁটের<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অশুভ
যুদ্ধপরা যন্ত্রনায় আন্তর্জাতিক কোরাস<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আহ ভাইরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কবরখানা
আর টাউনশিপের সুড়ঙ্গের মধ্যে গুঞ্জন করা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আস্তাবলের
ধূর্ত পিটপিটে মায়া<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মধ্যে
মধ্যে ফ্যাঁকড়া<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আহ ভাইরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কাঁধে
অগ্নিবর্ণের ক্যামেরা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাতে
অ্যান্টি-এয়ারক্রাফট ট্রানজিস্টর<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অন্য
সম্রাটের দায় যাতে মেটে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মাংস ভেদ
করে সচল ফ্রেস্কোর মত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এইসব
রেডিয়ো-টিভি-অ্যাকটিভ যুবশক্তি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মুক্তিবাদ
এবং জাঁকজমক খুঁড়ে নৈশস্তব্ধতা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আহ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ভাইরে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">সাক্ষ্য</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার অস্তিত্বের কেন একটা অজ্ঞাত উদ্দেশ্য আছে-আমি জানি না<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার তুষারশুভ্র হাত আমাকে এগিয়ে দিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-tab-count: 2;"> </span>নিজেকে ফুটকি রঙের
সাহায্যে প্রকাশ করে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি থাকি
তার যন্ত্রপাতির ও তার রত্নভরা শরীরের টূকরো টাকরার মাঝে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নির্দিষ্ট
আমি, অদ্বিতীয় শান্ত, মানুষকে বোঝাই দর্শনীয়ভাবে উর্ধ্বে যেতে ও<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">নীলরঙের
সন্ধ্যায় ছদ্মবেশে ঘুরি এক জাজ্জ্বল্যমান মূহূর্তকে প্রতিষ্ঠা<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">করার
জন্যে আমার ঘৃষ্ট স্বরঃ আমি নগরের কোথা থেকে আসছি?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমাকে কি
ঈশ্বরের নিঃসঙ্গতার উপায়সমূহ উপহার দেওয়া যায়? আমার<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শীতল
স্থাপত্য কাঠামো সম্পর্কে কি কিছু করা উচিত? আমি মাথা নাড়ি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার
মনঃসংযোগ অস্থিচূর্ণিত বামনমূর্তির<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বেশে নয়।
শিকারী পাখির বেশে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
প্রতীক্ষা করি। আমি সর্বদাই আক্রমন থেকে আত্মরক্ষায় বিস্তৃত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সবুজ
টুপির তলায় আমি মোহিনী দৃশ্য এনে বসাই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভাঙা
ভাঙা গোঙানি নিয়ে তাকিয়ে থাকি। আমি স্বীকার করি-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
হচ্ছি সেই ধরনের মানুষ যে শুধুমাত্র আবর্জনা দিয়ে যায় না<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি নদীর
উজানে গিয়ে নিজের প্রতিবিম্ব দেখে নিই।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি ঊষার
অস্পষ্ট আলোতে নিজেকে বিশ্লেষন করি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
বিস্ময়কর সব আভরণ ছাড়িয়ে কাজে নামি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
সিদ্ধান্ত নিই যে আলো আমি সৃষ্টি করি তা হারিয়ে যায় আমি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হিমঘাসে
বার্তা ছড়িয়ে দিয়েছি, সকলের সামনে কেঁচোর মত গুটিয়ে যাচ্ছি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বস্তুত
শতাব্দীর মৃত আত্মারা উপুড় হয়ে ঝুঁকে পড়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হাড়ে
হাড়ে ঠাণ্ডা অনুভব। উঁহু, ও হো<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
বৃক্ষের সোনালী গুঁড়ি দিয়ে নিজেকে রূপান্তরিত করি।আমি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বাস্তবিক
ভয়ংকর। গলা আমার আচ্ছাদিত গন্ধক ও ক্লোরিনের ওড়নায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">তবু আগুন
যত্ বেড়ে ওঠে আমিও লুকোতে থাকি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি
ব্যাখ্যেয় হেসে পথচলতি লোকের সামনে দুহাত তুলে ধরি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শেষে
তাদের মিলিয়ে দিই গিঁট বেঁধে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">শেষতম
কলস্বর আমায় ঠেলতে থাকে।আমার প্রাচীন এই কোলাহলে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সৃষ্টির<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পরিসরের জড়তা কেটে গিয়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অনুপস্থিত লোকেদের ছায়া এসে
পড়বে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি সেই
রং পবিত্র গন্ধ যার ভেতর টলে যায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি সেই
ক্ষুদে সূর্য, আমার দুটো ডাকের মধ্যে একটা কথা লা হয়ে যায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি আমার
পান্ডুবর্ণ কানাঘুষার কার্পেট পাতা রাস্তায়<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আমার ভবিষ্যৎটাকে ফাটতে
দেখেছি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">…</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN-BD;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">সার্টিফিকেটের<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পাঠ</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার যে ভাই চায়না সার্টিনের একটা লম্বা আলখাল্লা পড়ত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এবং এক নির্দিষ্ট<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>জায়গায় আমাকে খুব
জমকের সঙ্গে সম্বধর্না জানাত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সে আগুনে পুড়ে গিয়ে মারা গিয়েছে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আর আমার যে বন্ধু<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অস্ত্রোপচার বিদ্যায়
ছিল অত্যন্ত কুশলী<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এবং যে তরবারি ও তীরপূর্ণ তূনীর নিয়ে ঘোড়ায় চড়ে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সূর্যকে নিয়ে আসার<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>চেষ্টা করেছিল<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সে হাজতে পচে শেষে আত্মহত্যা করেছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমি বস্তুতঃ এখনও মারা যাইনি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">এবং আমার মতলবের কথা ঘুণাক্ষরেও কারও কাছে প্রকাশ করিনি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কারণ এটা প্রকাশ করার মত কথা নয়।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">২<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওদের দ্গদগে লালচে হাত<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">(থেমে) ওদের আমি ফুলগুলো দিতে চাইনি<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অবোধ শিশুগুলি খেলায় মেতেছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">(থেমে)</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> দুঃখের বিষয় ওরা আদেশ মানে না।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওরা নগ্ন
হয়ে যথেচ্ছ যৌনক্রিয়াকলাপ প্রদর্শন করছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">(থেমে)</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"> বিপ্লব থেকে মানুষের<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>মনকে ওরা দূরে সরিয়ে নিয়ে যাবার<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>পক্ষে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওদের
সবচেয়ে কার্যকারী অস্ত্র<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওরা
বাগানে মগ্ন গাছ<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পুঁতে দিচ্ছে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">(থেমে)</span><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আমার বাগানের<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>গোলাপগাছগুলোর চোখে প্রবীণদের দৃষ্টি ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;">প্রিয়
ধ্বনির জন্য কান্না(৯৬)</span></b><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওখানে বাণিজ্য-জাহাজরা নোঙর ফেলে। দরিদ্র এক মানুষ ভগ্নস্তুপ দেখে<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">সর্বপ্রাচীন বাড়ি ধ্বংস হয়ে আসে। সুস্থ করে গাছের পাতা<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">অন্ধপ্রথাগুলি দাবি জানায়। মানুষজাতি পরিশ্রান্ত স্বপ্নচারী প্রাস্তর<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বা জলরাশি অগ্নিময় হৃদয়ের পারে নেমে আসে। মেঘের শুকনো আনাগোনা<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বিদ্যুতের সিরসিরানির সঙ্গে অন্তরীক্ষের শেষ খেলা দূরে সরে যায়<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">কৃষ্ণবর্ণ অরণ্যের অন্তরালে ঘ্রাণময় হ্রদে আমার হৃদয় স্বপ্নে মুগ্ধ হয়<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">জরা-মৃত্যুর পাশে ভিড় করা গাছের মধ্যে<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>উন্মুক্ত উদার সূর্যালোক এসে দাঁড়ায়<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">বৃক্ষের<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>প্রত্যঙ্গ নড়ে এবং মৃদু হয়ে
ভাসে বিষন্নতা<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার স্মৃতি নেই, আমি বিদ্বেষ কলহের অন্তঃসার বুকে নিয়ে বৃদ্ধ হয়ে আছি<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আজ দেখি, অসংখ্য হিমাদ্রি-মৃত্যুভয়গুলি একদিন দুহাত দিয়ে বেঁধেছিল আমায়<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমায় ধরে থাকে অনন্ত সুচিরমৃত<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>শোভনপৃথিবী<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">আমার একাকীপাখি আমার<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মধ্যে বিশ্রাম
রাখে চিরকাল<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মেঘে মাস্তুলে চিহ্নিত একটি সান্ধ্য আকাশ, জলে সূর্যাস্তের আভা<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ত্রিশ কোটি অসহায় ছেলের কাছে বসে ক্ষমা চাই<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">হে জনচিহ্নহীন,দিশাহীন ছড়ানো-যৌগিক পরাজয়<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">স্বর্ণধরনীর মধ্যে সবুজের বৈষম্য হয়ে আসা দেখি<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">মধুর<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>জীবিত শীত নিয়ে যে-লোকটা গুঁড়ি
মেরে আসছে<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ও এখানে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>দাঁড়িয়ে নেই<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ওকে চিরমুক্ত<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সৃজনব্রতে নামতে দাও<o:p></o:p></span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: right;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-bidi-language: BN;">ভূগর্ভের পাথর খুঁড়ে-ও একবার তাপময় নির্জনতা গ্রাস করেছিল</span><b><span style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">*******************************</span><span style="font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-37239967669233558912012-07-30T20:24:00.002-07:002012-07-30T20:24:56.567-07:0062nD pOsT : শম্ভুনাথ চট্টোপাধ্যায়<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">(</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> </span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কাব্যগ্রন্থ- </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দূর তরঙ্গ</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">রঙিন মাছের ঘর</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মীরনের ছুরি</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">...</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"> </span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">)</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">.......সংসার বাসনা সব ক্ষনস্থায়ী</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শোকযাত্রা ফিরে চলে যায়</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গোধূলি-আঁধার শুধু জেগে থাকে শব্দময়</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শকুনের অনিবার্য ডানায়......<o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হাওড়ার একটা ছোট
কারখানায় কাজ দিয়ে কর্মজীবন শুরু। মেদিনীপুরের রেজিস্ট্রি অফিসে দলিললেখক। ট্রেনে
হকারি। ফুটপাতে ফেরিওয়ালা। পলতা ওয়াটার ওয়ার্কসে ১০ বছর । ভারত ফটোটাইপ স্টুডিও
থেকে প্রকাশিত </span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">চিত্রাঙ্গদা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> পত্রিকার সম্পাদক। এশিয়া হরফ, ভারবী প্রভৃতি প্রকাশনায়
প্রুফরিডার আর সর্বশেষে ১০ বছর দৈনিক আজকাল পত্রিকায় প্রুফরিডার.......বাংলা
কবিতার কার্যত নির্জন ও পথহারা কবি শম্ভুনাথ চট্টোপাধ্যায় সেই সাথীহীন চৈত্রবাতাস,
যার রহস্যঘনতা প্রতিষ্ঠাপ্রেমী বাংলা সাহিত্যে বরাবরই নির্বাসিত থেকেছে।
অভিমানব্যথিত কবি নিজেকে </span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">প্রান্তবর্তী</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> বলে ফিরে গেছেন হর্ষধ্বনির আড়ালে। ১৯৩০ এ হাওড়ার
পঞ্চাননতলায় তাঁর জন্ম , দীর্ঘ প্রায় তিন দশকেরও অধিক তাঁর সাহিত্যজীবন, প্রথম
কাব্যগ্রন্থ থেকেই একটা মৌন অবয়বের দিকে অনীহার দিকে হিমসিক্তয়ায় দানা বাঁধে তার
পংক্তিমালা। দৃশ্যমান<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>জগতের অতল থেকে তুলে
আনেন যাপনের নৈঃশব্দতা। গৎভাঙা কবি শম্ভুনাথ চট্টোপাধ্যায়। প্রায় তিরিশ বছর ধরে
বাংলা কবিতায় বীনাবতীর অঞ্জলি করেও বাংলা কবিতার কোন সংকলনেই তার কবিতা চোখে পড়ে
না অথচ মনীন্দ্র গুপ্ত ও রঞ্জিত সিংহের যৌথতায় একসময় যে </span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এক বছরের শ্রেষ্ঠ কবিতা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> প্রকাশিত হত তার
প্রায় সবকটিতেই শম্ভুনাথ চট্টোপাধ্যায়ের কবিতা লক্ষ্য করা যায়। আনুষ্ঠানিক শিক্ষা
নেই, তাই গিমিক সর্বস্ব বাংলা কবি জগতের তাঁর প্রতি অনীহাই<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>স্বাভাবিক। শ্রেষ্ঠ কবিতার শুরুতে তিনি নিজের
সম্পর্কে বলেছেন-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">স্বভাবে আমি চিরদিন একটু বাইরে-দূরের
মানুষ। জীবনকে ভালোবেসেই নির্জনে নীলিমার দিকে প্রসারিত হয়েছে আমার যাত্রাপথ।
যত্নশীল প্রতিষ্ঠার দিকে লক্ষ্য রেখে কখনো কবিতা লিখিনি।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> তাঁর কবিতায় আমরা পাই এক দুষ্প্রাপ্য আড়াল, গভীরপ্রসারি
অনুলিপি। তাঁর অন্তর্জীবনের বিশ্বাসই যেন তাকে দিয়ে লিখিয়ে নিয়েছে স্বতন্ত্র্য
ছায়াচিত্র। যেন নিরন্তর খোয়াই থেকে তিনি সুতো গোটাচ্ছেন সুস্থির কোনও স্মৃতির ,
খুঁজছেন নির্মাণের বীজ-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> তুমি কি সুজাতা, নাকি দেবযানী? আমি তা
জানি না/জানি তবু যৌবনের কন্ঠস্বর এমনি বিহ্বল স্বরে ডাকে/ বিনিদ্র রাত্রির
টেলিফোন/ যেন নিশিডাক দূরে- অন্ধকার দক্ষিন হাওয়ায় </span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–“</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> তাঁর কবিতায় একটা সহজ অন্তর্লোক আছে, নুড়ি পাথরের আনাগোনা আছে, সুকৌশলে
অন্ধকারের দখল আছে। উপার্জনের ভেতর একটা বিপ্রতীপ নির্গমন আছে। প্রান্তবর্তী কবি
তাই দীঘল অভিমান নিয়ে রহস্য দরোজা থেকে চলে যান বহুদূর অন্ধকারে, সুদৃশ্য দ্যোতক
নিয়ে বাংলা কবিতার মূল বলয়ে বুজকরি কাটতে থাকেন শম্ভুনাথ চট্টোপাধ্যায়ের মত
সুকবিরা। প্রকৃতির ভেতর থেকেই দূরতরঙ্গের থেকেই যাপনের মানচিত্র এঁকে গেলেন
শম্ভুনাথ, রঙিন ঝিনুক খুঁজলেন সমুদ্রের সাথে ঝগড়া না করেই, আর অসাবধানে রুমাল থেকে
বালিতে ছড়িয়ে পড়লে কড়ি ঝিনুক, বললেন থাক, যার জিনিস তার থাক...</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যখন বৃক্ষেরা কথা
বলে</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সন্দেহ আমার, খুব
নিশিরাতে বৃক্ষের নিশ্চিত কথা বলে!</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মৌন কোন ভাষা, তাই
আকারে- ইঙ্গিতে-ইশারায়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তাদের নিজস্ব কথা
ফোটে ;</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পরীক্ষা করেছি আমি
অন্ধকারে, অথবা জ্যোৎস্নায়।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সহসা নিকটে গেলে
তারা বেশ সহজ়ে সতর্ক হয়ে ওঠে !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যেন বোবা ! অথচ কী
যেন ছিল কিছু আগে, স্থির বৃক্ষতলে !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হয়তো অদৃশ্য চোখে
লক্ষ্য করে আমার অদ্ভুত গতিবিধি;</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তারপর, তাদের
সমাজে কোন বৃদ্ধ প্রতিনিধি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হেসে বলে- লোকটা
পাগল !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যেহুতু ইঙ্গিতে
বলে, আমি তাই বুঝি না বৃক্ষের গূঢভাষা !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">রাত্রির বাগানে
শুধু জেগে থাকে আমার নিঃশব্দ চলাচল...<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গৃধ্রকূট পাহাড়ে
পলাশফুল</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নির্জনতা যেন
ভগবান তথাগত- গৃধ্রকূট পাহাড়ে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>প্রিয় বর্ষাবাসে এখনো আছেন। একা।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দৃশ্যত এখন গভীর
চৈত্রদুপুর। উজ্জ্বল বসন্তদিন</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অরন্যপলাশ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>দেখি বিরহিনী গোপার অধরে স্ফুরিত অভিমান</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span>রক্তরাগরেখা...</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তাই সজল শ্রাবনের
অশ্রু-স্মরন</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সহসা জেগে ওঠে
বনপথে অলৌকিক বৃষ্টিপতনের শব্দে।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">রৌদ্রে কাঁপে
অদৃশ্য জলের কুয়াশা...চকিত ছবি...</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সূদূর
কপিলাবাস্তু নগর...</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তবু নির্জনতা
ধ্যানী বুদ্ধ-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তাঁর চোখে পড়ে না
আহত ভালোবাসার গভীরতা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>রক্তপলাশের ছায়া।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মধ্যনিশীথে অরন্যজ্যোৎস্না</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">লতার ঝুলনে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সংজ্ঞাহারা জ্যোৎস্না দোলে... যেন</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">রূপসী নর্তকী সলাবতী !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">রূপমুগ্ধ দুটি চোখ জেগে আছে আবেশে গভীর</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এখনো- প্রাচীন রাজগৃহ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">স্টোন কাটারস আইল্যান্ডে একা</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হীরা-চুনি </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পান্না নয়, দুঃখের পাথর কেটে দিন চলে যায়...</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জীবনের সুকঠিন
ভাস্কর্য এমন অভিনব ;</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যদি বেঁচে আছি তবে
শব্দের ভিতরে বেঁচে আছি।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পাথরে আঘাত
করি...স্ফুলিঙ্গ জোনাকি ঝরে পড়ে,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এই সুখ হাতে নিয়ে
ফিরে যাব সুর্যাস্ত হাওয়ায়।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নাখোদা মসজিদের ভোরের আজান</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এমন পবিত্র স্বর
মানুষের কন্ঠ থেকে আসে কি?মানুষ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যারা নাকি স্বপ্ন সুখ
সীমারেখা, মিনা লতাপাতা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মার্বেল পাথরে যেন বেড়াজাল
নির্দিষ্ট করেছে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>স্বরচিত সংসারের নামে;</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আসলে সংসার সে তো
লোভনীয় মিষ্টদানা চিনির বোয়েম;</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যেখানে গভীরে
হাঁটে ছয় রিপু লুব্ধ পিপীলিকা-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ফুঁ দিলে সরে না, আরো হাত উঠে
শিহরিত করে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মুয়াজ্জিন ! তুমি
একা উঠে যাও কোন সেই আশ্চর্য মিনারে?</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ঘুমন্ত শহর থাকে
তোমার পায়ের নিচে স্থির।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার আচ্ছন্ন ঘুম
ভেঙে যায় অচেনা বিষাদে... কিছু ব্যথা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>চোখের পাতায় বড় নিয়ে আসে কম্পিত
শিশির !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মুয়াজ্জিন! সে
কেমন অলৌকিক শব্দের ঘোরানো এক সিঁড়ি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নিয়ে যায় অন্তিম সোপানে-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অনুভবে, যেখানে
আকাশ বলে আমি শুরু আমিই বিশেষ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আর সব ক্ষণ-সূর্যোদয় !<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বিশ্ববিষয়ক কবিতা-৩</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দ্বীপবিশ্ব জেগে
আছে আকাশরহস্যে- ওই অজবীথি, যমের জাঙ্গাল;</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তার নীচে পৃথিবীতে
কিছু খেলা, আমাদের জীবনযাপন;</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">চির অজানার দিকে
রয়ে গেল নির্সগকুহেলি, ছায়াজাল-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তবু দেখি ছায়াপথ-
অনন্তের অন্ধকারে অতিদূর তারার কাঁপন।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">রাত্রিশেষে ফিরে
আসে পুবের আকাশে এক সূর্যনক্ষত্রের আভা, লাল;</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমরা কোথায় ফিরি?
চিতাকাঠে শ্মশানের আনাচে-কানাচে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অন্য কিছু হাওয়া
ওঠে, পৃথিবীকে কার যেন বিদায়জ্ঞাপন !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">একটি হলুদ পাখি
ডেকে যায় বিকেলের কৃষ্ণচূড়া গাছে-<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বিশ্ববিষয়ক কবিতা-৪</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এসেছি
প্রতিচ্ছায়ার দেশে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এখানে শব্দনীরব
নদী-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আকাশে উড়ছে
সাদাহাঁস</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আসলে প্রাচীন
নীহারিকা !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পৃথিবী অন্যগ্রহের
কথা-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সেখানে জন্মেছিলাম
কবে?</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মাটিতে শিকড়
নেমেছিল</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ছিঁড়চছি অর্তকিত
ঝড়ে।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">স্থিরতা কোথায়
পাবো আমি?</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">খেলা যে দৃশ্যজগত
নিয়ে-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সকালে খানিক দেখা
দিয়ে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">চলেছি নিরাকারের
দিকে !<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বিশ্ববিষয়ক কবিতা-২</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ছিন্ন ছায়াপথের
দুটি উপজগৎ-মেগালানিক মেঘ-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যুগল নীহারিকার
শোভা মহাকাশের দৃশ্যলোক আছে;</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এই পৃথিবীর বৃত্ত
থেকে নভোযানের পূর্নগতিবেগ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">লক্ষ আলোকবর্ষ পথেও
পৌঁছাবে না জ্যোতির্মেঘের কাছে।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সেই সূদূরে এই
গ্রহ আর গ্রহমানব-তুচ্ছকনা-বালি;</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ওখান থেকে যায় না
দেখা চীনের প্রাচীর, ভূখণ্ড এক ফালি।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বিশ্ববিষয়ক কবিতা-১</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মহাবিশ্বের সীমানা বাড়ছে প্রাচীন আকাশে- চিরমহাকাশে;</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সেই প্রসারন দশদিকে আরও ছায়ারহস্যে কতদূর যাবে?</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কত দুধপথ জ্যোতিরেখাজাল চন্দ্রধারার হীরক কুহেলি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অজ্ঞাত সেই মহা<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পরিধির ভিতরে ভাসবে?</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সরে যাবে সব মর্ত্যভুবন- সপ্তস্বর্গ-সপ্তপাতাল-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">থাকবে না কোনও পূরানবৃক্ষ কল্পনাকথা নন্দনবনে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পারিজাত আর অপ্সরাসখী ইন্দ্রসভার শোভাবর্ণন।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গ্রহমালা ছিঁড়ে শূন্যে হারাবে প্রলয়দিনের অগ্নিবাতাসে-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কালের গ্রন্থি খুলে যাবে, আর নূতন কালের রেশম ছড়াবে।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মহাবিশ্বের সীমারেখা তবে দাঁড়াবে কোথায়- ঘনবীথিকায়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">চলনগতির ছায়ামসৃন পথজাল শুধু বিস্মৃতি পাবে?</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কী করে তা হবে? প্রকৃতির হাতে রয়ে গেছে কিছু ছন্দের চাল-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বিশ্বনিখিল বিপরীত টানে গুটিয়ে আসবে !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সুখ</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সুখ যেন রূপালি তবক মোড়া মিঠেখিলি পান</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ইদানীং তোমার অধরে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">রঙিন সুগন্ধ এঁকে দিয়েছে- তুমি কি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গ্রীষ্মের দুপুরে কোন শীতলপাটিতে শুয়ে ঘুমিয়ে উঠেছো,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কোন গোপন দরোজা খুলে চলে গেছো আশ্চর্য মাঠের দিকে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বেড়াতে বিকালে-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গভীর সূর্যাস্ত দেখে দেবদারু ছায়ায় বসেছো;</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বুক থেকে শাড়ীর আঁচল কিছু খসে গেছে অথচ তোমার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কিছুতে খেয়াল নেই, অধরে রক্তিম এত সুখ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যেন কেউ দংশন করেছে, তুমি তার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শিহরনে নতুন রোমাঞ্চ সুখে অচেতন হয়েছো এখন।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তবে কি সকলে খুব সুখী হয় ভালবাসা থেকে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">স্মৃতি থেকে দূরে চলে গেলে ?</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">টেলিফোনে এক রং-নাম্বার</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমাকে তোমার কোন প্রয়োজন ছিল না কখনো,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমিও নির্দিষ্ট কারো ঠিকানায় ডায়াল করিনি;</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">টেলিফোনে শব্দ শুনে রিসিভার যখন তুলেছি-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ভুল করে, হৃদয়জ কিছু কথা প্রথমেই বলেছিলে তুমি।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমি কি প্রবীর , নাকি সমীরণ? অথবা দীপক?</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তুমি অত উদ্দীপক গাঢ় স্বরে কাকে ডেকেছিলে?</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পাতার আড়ালে ডাকে যেমন অদৃশ্য পাখি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বসন্ত-কোকিল-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তেমনি তোমার সুরে কিছুক্ষন রাত্রির বাগান ভেসেছিল !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তুমি কি সুজাতা, নাকি দেবযানী? আমি তা জানি না।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জানি তবু, যৌবনের কন্ঠস্বর এমনি বিহ্বল স্বরে ডাকে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বিনিদ্র রাত্রির টেলিফোনে,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যেন নিশিডাক দূরে- অন্ধকার দক্ষিন হাওয়ায়।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যে আসে না, তার স্মৃতি, শুধু তার স্মৃতি কাছে আসে।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-61483472451781952012012-06-30T09:13:00.000-07:002012-06-30T09:13:57.126-07:0061sT pOsT : শৈলেশ্বর ঘোষ<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>EN-US</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>BN-BD</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
mso-para-margin:0in;
mso-para-margin-bottom:.0001pt;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
mso-bidi-font-size:14.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:Vrinda;
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">........শৈলেশ্বর
ঘোষ.......</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">(কাব্যগ্রন্থ- </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জন্মনিয়ন্ত্রন</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অপরাধীদের প্রতি</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">,</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> দরজাখোলা নদী</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পূর্ণগ্রাস</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> , </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কালুফকিরের আজান</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">, ;এত আলো আসে; ,</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">রাগপ্রধান গানগুলি</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">উৎসব</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">...)</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এখন আমি বুঝতে পারি দন্ড দেয়া হয়ে গেলে-
প্রত্যাখান একবার হয়ে গেলে তার বিরুদ্ধে প্রতিবাদ মিথ্যা- কারন তা ফেরান যায় না।
মিথ্যা এই জন্য যে মানুষের একজীবন খুবই ছোট এবং যা কিছু ঘটে যায় তার প্রতিবাদ
করলেই তা যে ঘটেছে এটাই শেষ সত্য হয়ে থাকে......</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">”</span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এই মুখভঙ্গীটাই
যেন দেখাতে চেয়েছিলেন শৈলেশ্বর ঘোষ। ষাট দশকের কবিতার আবেগীমাধুরী আর প্রথাস্বাচ্ছল্যতার
প্রচল চেহারাকে ভেঙ্গে দিতে মরুমরীচিকার মত যে হাংরি কিংবদন্তী তা যেন আজও এক
রক্তক্ষরন, তেজস্ক্রিয় বোমার মত কবিতার শিরাতির্যকে ছড়িয়ে রেখেছে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আত্মধ্বংসের লোনা স্বাদ । যে হিপনোটিক স্পেলকে
অ্যাকিউজড করেও সম্পূর্ণভাবে অস্বীকার করতে পারেনি বুর্জোয়া এসটাবলিস্টমেন্টে
ভরপুর বাংলা কবিতার প্রত্ন জাদুঘর। ১৯৬১ থেকে ৬৪-মলয় রায়চৌধুরি, সুবো আর্চায,
বাসুদেব দাশগুপ্ত , ত্রিদিব মিত্র , দেবী রায়, বা সুভাষ ঘোষের সাথে একযোগে বাংলা
সাহিত্যের আভাগার্দ হাংরি জেনেরাশনের অন্যতম পথ খননকারী শৈলেশ্বর ঘোষ। যদিও
পরবর্তীকালে প্রচলিত কবিতার বিপক্ষে হাংরি জেনেরেশনের নবমূল্যায়নের চেষ্টা করেছেন </span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ক্ষুধার্ত</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> পত্রিকার সংকলনের মাধ্যমে( ১৯৬৮-
ক্ষুর্ধাত ১ ম সংকলন)। ১৯৮৪ তে মোট ৭ টি সংখ্যার পর </span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ক্ষুর্ধাত</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> বন্ধ হয়ে গেছে, ক্ষুধার বিশাল
মুখব্যাদানের মধ্যে অভ্যেসের ভাষা নিয়ে হয়ত একে একে হারিয়ে গেছে ক্ষুর্ধাত প্রজন্ম
কিন্তু এই দাসবৃত্তির বাইরে শৈলেশ্বর ঘোষের মত কিছু সর্বহারা অভিযাত্রিক উত্তরাধিকার
ছাড়াই কম্যুনিকেট করতে চেয়েছেন মূল্যহীন কালোজীবন আর মানুষের ইতিহাস, জন্মান্তরের
ঠিকুজী থেকে আবিস্কার করতে চেয়েছেন আত্মার বন্দীত্ব , এই ধোঁয়াসা এই ধ্বংসস্তুপের
ভেতর , এ্যাস্টিবলিসমেন্টের ভেতর , পিষ্ট নিক্ষিপ্ত মুখোশের ভেতর লুকিয়ে থাকা
মুখগুলিকে খুঁজে পাওয়া যাবেনা জেনেও কোনো পূর্বস্মৃতি ছাড়াই নতুন এক পৃথিবীর দরজায়
এসে দাঁড়িয়েছেন অবক্ষয়ী সরীসৃপের খসে পড়ার শব্দ নিয়ে। কবি আর কবিতা সম্পর্কে
শৈলেশ্বর ঘোষের আক্রমনই তার সম্যক কবিতাজীবনের রিলেশনগুলিকে আমাদের সামনে তুলে
ধরে-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> বাংলাদেশে আমি ও আমার গুটি দুই বন্ধু
যখন কবিতা লিখতে শুরু করি তখন আমাদের সামনে মাত্র ৮/১০ টি কবিতা ছিল, যার রচয়িতা
জীবনানন্দ দাশ। আর কিছু ছিল না, সব ধূ ধূ। সে সময় আমরা এদেশের কয়েকজনকে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বিদ্রোহী কবি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> বিশেষনে ভূষিত
হতে দেখেছি এবং পরে ঐ বস্তাপচা শব্দ আমাদের উপরেও দু একবার প্রয়োগ করার চেষ্টা
করেছি। কিন্তু বিদ্রোহী কবি বলে কোন পদার্থ আছে কি? না, নিশ্চিত ভাবেই নেই। কেবল
কবি আছে, </span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কবি শব্দই বিদ্রোহ বাচক, কারণ জীবনের
ষড়যন্ত্রময় বস্তুসমূহের মারাত্মক অবস্থানকে যে মেনে নিতে অস্বীকার করে ও বেঁকে বসে
সেই কবি </span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">”</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">........।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> আসলে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>হাজার বছরের গোবর টানতে রাজি
হননি শৈলেশ্বর</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">। স্থবিরতা নয়, বস্তা পচা নিঃসঙ্গ রিরংসা
নয়, তার কবিতায় বার বার উঠে এসেছে আত্মআবিস্কার,<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>পুরোনো পোশাক ছেড়ে ফাঁকিগুলো চিনে ফেলতে বারবার প্রশ্ন করেছেন একই অক্ষে
দাঁড়িয়ে থাকা দুই বিচ্ছিন্ন মানুষকে, ক্রমাগতা ভাঙা এবং মেলে ধরা, অন্ধকারে ফুটে
ওঠা অন্তর্দন্ধের মধ্যেই তার মুক্ত কবিতার ইস্তেহার। স্রষ্টাদের পারস্পরিক
অভিমানের বাইরেও বাংলা সাহিত্যে হাংরি যে আজও একটা জেনেরেশন তা যেমন অস্বীকার করা
যায়না ঠিক তেমনই পরস্বরহরনকারী চিৎকারের মধ্যে দাঁড়িয়ে শৈলেশ্বর ঘোষ যখন লেখেন-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কবিতারই শুধু রক্তপাত/ দাতব্য চিকিৎসালয় খুলেছি আমরা
পেচ্ছাবখানায়/ কোলকাতা গলে যায়- হৃদয়ে সঙ্গমসূত্রউৎপাত ইত্যাদি/ ধোয়ামোছা হয়.....</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">”</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">..তন্দ্রাচ্ছন্নে থাকা বাংলাকবিতার প্রিজমের বাইরে আমরা যেন
টের পাই পুনরভ্যুত্থানের দিকে গ্লানিহীন আত্মার সংগীত..........সমগোত্রীয়
কাব্যজগতের উল্লাস নয়, শৈলেশ্বর ঘোষ বারবার একঘরে হতে চেয়েছেন দিকবদলের নিশান
নিয়ে.....</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পুরোনো মাংসের মত</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">-১-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এখান থেকে আমি আর
কারও মৃত্যুর নিরঙ্কুশ শব্দ শুনতে পাব না</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এখনও একইভাবে
এখানে ঝরে যায় জল- জাহাজ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বিপনী সংকেত আসে
যায়,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এ কোন পাড়াতে আমি
ঘুরে বেড়াচ্ছি? এসব কিসের শব্দ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ঈশ্বরের পতন না
বেশ্যার উচ্চহাসি,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শৈশবের ধূলো
আঙ্গুলে উঠে আসছে না</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">খুনীর আংগুলের মত
এ আংগুল নিমিত্ত শরীরে বসে যায়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ধ্বংসের দাগ
দেখিয়ে বলে </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> এই আমার ভালবাসা, কিন্তু</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ধ্বংসের যোগ্য আগুন
জ্বালাতে পারে না মানুষ, তল্লাট </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ভরে কেবল ছিঁড়ে
পড়ার শব, ভয়- দুর্ঘটনাময়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">রান্নাঘরে গোপনে
আমরা পরস্পরের মুখ দেখে নেব</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">চোখের কোনে জলের
দাগ থাকলে মুছে নেব, চোখে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ক্রুরতা থাকলে সে
কার্যক্রমও শেষ করে নেব, পুরানো</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মাংসের মত বেদনা
ঢেকে রেখে তারিফ করে যাব পরস্পরের</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এ কবিতা মুছে দিতে
পারে না ৩০ বছর আমার </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ফিরে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দিতে পারে না নষ্ট
সামগ্রী, আমি চাইনা শুধু দুঃখের</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ভাষায় জীবন বলে
যেতে, মিলনের বিছানায় বিচ্ছেদের</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গান আমি শোনাতে
চাই না, আমরা তো বিছানা পেতে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দিয়ে আত্মগোপন করে
থাকি বিচ্ছেদের কান্না শোনার জন্য</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যা আমাদের
ভালবাসায় তাই সর্বনাশ পরিচ্ছেদ পূর্ণ করে রাখে।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">-২-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সশব্দ একা বহুরাত
আমাকে বসে থাকতে হয়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কোথাও যুদ্ধের
গোলা ফাটে, কংক্রীটের ভিত টলে যায়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জানলা বন্ধ হয় এক
এক- মনে হয় কোন স্তব্ধতা আছে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আঘাতেও যার
সূচীভেদ হয় না, সেখানেই জন্ম,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জন্মান্তর-
মেয়েদের হাতে পুরুষের বীর্যরস,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সহবাসের ঘোরে এক
জীবন- এ মঞ্চের পর্দা পড়ে গেছে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হলুদ ঠিকুজির শেষ
পাতায় আমাকে শুধু বুড়ো</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আংগুলের ছাপ দিতে
হবে।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কালো জীবানু</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কালো জীবানু কর্কট
আয় এই হৃদপিন্ডে বাসা বেধে তোল</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যে কালো হাতে আমি
স্বপ্ন ও স্ত্রীলোক নিয়ে খেলা করেছিলাম</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যে কালো স্বপ্ন
আমার বুড়ো কুকুরের মত শেষবার চেঁচিয়ে উঠতে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">চেয়েছিল, তার পিঠে
ঐ কষাঘাত, হাত বুলিয়ে দিচ্ছি, আহারে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার সঙ্গে
আরেকবার যাবি, বেশ্যারা যেভাবে পা তুলে ঘুমায়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দেখবি, কালো
জীবানু কর্কট, আয় এই শরীরে তোর দুর্গ কার্যকারী</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গলা দিয়ে সকালবেলা
ভাঙ্গা স্বর শুনে চমকে উঠবে সবাই</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এবং আশ্বস্ত<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>হবে কালো মানুষের কালো হাত- এভাবেই</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মাখামাখি হয়
ভালবাসাবাসি হয় আমাদের, শত্রুর মুখোমুখি দাঁড়িয়ে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তারই ঋন শোধ করে
দেবার প্রতিশ্রুতি দিয়েছি আমরা-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">চিৎ হয়ে পড়ে আছি
আমিও, যারা মরে গিয়ে অমর হয় তাদের মত</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এবং যেসব হতভাগা
চিৎ হয়ে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অপেক্ষা করছে-কেউ কোনদিন</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শরীরের বোঝা
নামাতে এসে ভয় পেয়ে ফিরে যাবে, কালো</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শব্দের গান কালো
রক্তের চুইয়ে পড়া- কালো আত্মার শিস শুনে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ওতপ্রোত হবে এরা
পরস্পর</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কালো জীবানু কর্কট
আয়ু আমাদের অঙ্গে ও যৌনাঙ্গে অলঙ্কার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ও, অসুখ, বাঁচাতে
শিখিন আমরা শিখিনি পরিজন নিয়ে রাত</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কাটাবার গৌরব- তোর
গুপ্ত প্রচলন দাম হিসাবে নেবে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জিহ্বা আধখানা,
সেদিনও ভগবানের নামে পুনরুত্থান চাই না</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বলে দিয়েছিলাম কত
গালাগাল, আমৃত্যু অপভ্রংশ বিদ্রোহী</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">চেয়ে যাবে একফোটা
জল? কালো জীবানু কর্কট আয় --</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মালিক</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জলও আমার নৌকাও আমার, মালিকের কথা ভাবা ভুল</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অনেক টানাপোড়েনের ফলে মূর্হুতের জন্য ফুটেছিল ফুল,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অনেক খুঁজেছি তোকে জুলেখা,অনেক ভালবাসা এসেছিল,অনেক বকুল,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মধ্যরাত্রি পার হল- তারাগুলি কথা বলছে, এখনই সময় অনুকূল</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এক বোতল ধেনোর প্রভাবে জুলেখা হয়ে যাবে জবাকুসুম</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গাঢরাত্রির এই উদ্ভাসনে পেঁচারও পেয়ে যায় ঘুম </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মালিকের ধান কেটে নিয়ে গিয়ে চোর সেজেছে কল্পদ্রুম</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জুলেখা যেসব পুরুষের সেবা চায় আমি ছিলাম তাদেরই একজন,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">স্তন যোনি অতিক্রম করে আনন্দ পায়ুতে এখন!</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বিগ্রহ কাঁদিস না তুই- এই কালো, সে আমারই প্রতিফলন-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হৃদয়ে যে বিস্ফোরন হয়েছিল বহু কোটি বছর পরেও শুনছি তারই অনুরণন!</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অস্ত্রের কারখানা পাহারা দেবার জন্য অস্ত্রধারী আছে,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মানুষের রক্ত দিয়েই মানুষ ফুল ফোটায় ফনীমনসা গাছে,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যেখানেই যাই আমি আমার অমানুষটি লুকিয়ে থাকে ঠিক তার কাছে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বাঁচার জন্য গরীব বাপ জুলেখাকে একদিন দিয়েছিল বেচে,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">রাত্রির তপস্যা ব্যর্থ হয়, হারানো আকাশ পাখি এখনও চলেছে খুঁজে।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জুলেখা যখন খুন হয় তখন একমাত্র আমাকেই ছিল তার প্রয়োজন</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার সবকটি স্নায়ু উত্তেজিত হয়- হিম ঠোঁটে দিলাম যখন শেষ চুম্বন!</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কোন পারেই পৌঁছবে না নৌকা, দুপারেই দাঁড়িয়ে আছে বহু লোকজন,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এখন জলের মালিক এক ব্যক্তি </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> নৌকার মালিক অন্য একজন !</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মুক্তি</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গুরু শিষ্যকে
বললেন, ঈশ্বর দর্শণ যদি করতে চাস তবে গুহ্যদ্বার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দিয়ে ঢুকে যা আমার
ভিতর </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গুরুর গুহ্যদ্বার
দিয়ে ঢুকে পড়ল শিষ্য, মহাস্থানগুলি কালো</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">একটি মাত্র আলোর
রেখা ধরে পৌঁছাল হৃদপিণ্ডের কাছাকাছি,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বেরিয়ে এল
তাড়াতাড়ি- শ্বাসরোধ হয়েছিল তার-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গুরু জানতে
চাইলেন, কি দেখলি?</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শিষ্য বলল, দেখলাম
তোমার হৃদপিণ্ডের শিকলে বাঁধা আছি আমি।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গুরু জানতে চাইলেন
, আর?</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শিষ্য বলল, মেয়েরা
সব ন্যাংটো, তাদের দালালরা গান গাইছে ভালবাসার-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গুরু হো হো করে
হেসে উঠলেন। </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শিষ্য জানতে চাইল,
আমাকে ওভাবে বেঁধেছেন কেন?</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">উচ্চৈস্বরে হেসে
উঠে গুরু বললেন, অপরাধীই কেবল ঈশ্বরের কাছে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পৌঁছাতে পারে-তুই
অপরাধ কর আমাকে মেরে-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শিষ্য বলল, মুক্তি
পাব না, তোমার মৃত্যুর পর আমিও পড়ব ছিঁড়ে।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গুরু বললেন, তবে
চল দুজনেই ঈশ্বরের গুহ্যদ্বার দিয়ে ঢুকে পড়ি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দেখি সেখানে যারা
বাঁধা পড়ে আছে তারা কে কতটা অপরাধী-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বলে, গুরু শিষ্যের
পায়ু দিয়ে ঢুকে গেলেন বললেন, রহস্য দুয়ার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">খুলে যাবে আজ,
সবটা সহ্য করতে পারিস যদি-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যোনি শিকল পায়ু
এবং ধর্ম পার হয়ে শিহরিত শিষ্য বলল,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শুনতে পাচ্ছি শিশুর প্রথম ক্রন্দন, আনন্দ মুক্তি নয়,
একমাত্র বন্ধন</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শূন্য শবাধার</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মৃত্যুর অন্ধকার এ
রাত্রি অলং কার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এক উন্মাদিনীর
পায়েরর শেকলে বাঁধা আছে জীবন আমার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নিরাময়ের একটাই
চিকিৎসা </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> সারারাত উন্মাদিনী বিহার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">প্রতি মূর্হুতেই
আমরা পান করে নিচ্ছি অপরের সুরাসার,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জীবন তোকে পাল্টে দেব</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">- একথা আমরা বলতে
পারি না আর,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার প্রতিটি কোষ
চায় অত্যাচার </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> পদ্ম, করিস তুই সূর্যের প্রচার-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কিছু মানুষের পাখা
আছে সারারাত তারা উড়ে বেড়ায়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সব দ্বন্ধকে
অতিক্রম করেও দেখি সংশয়ে ভরা হৃদয়,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এ রোগের জন্ম
শরীরের রসে অরাজক ভয়,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমাকে টানতে টানতে
উন্মাদিনী পায়ের শিকল হারায়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বলাৎকার আর শিৎকার
এক সাথে মিশে গিয়ে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমাদের পায়ে নতুন
শিকল পরায়,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এ অন্ধকার হিংসার
সূতিকাগার, আমরা দুঃখের অধিকার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমাকে ন্যাংটো করে
উন্মাদিনী কেড়ে নেয় সব বস্ত্রভার,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শরীর খাটানো পয়সা
দিয়ে স্ত্রীলোক পোষে তারই শরীরের দখলদার,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">প্রণয়িনীর বুকে
চেপে বসে খুনির হাতে ভালবাসার সৎকার,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নিশাচর জানে
নক্ষত্রের হাসিতে অর্দ্ধেক হয়ে যাবে রাত্রির আঁধার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জানিস মৃত্যু,
উন্মাদিনী বুকে বসে আছে, তোর জন্য রেখেছি শূন্য</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-tab-count: 6;"> </span>শবাধার !</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বন্ধন</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সাতটি গণিকার সাথে
উলাহুলা করে হাতে চাঁদ পেয়েছ তুমি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সাতটি সাধু গুলজার
করে রেখেছে সমস্ত অরণ্যভূমি-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হাসতে হাসতে জীবন
থেকে বেরিয়ে এল সাত সাতটি খুনি,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নারী তোমায়
বকুলতলায় অনেকবার ঝরে পড়েছি, আমি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পুরানো মদ পোষা
বাঘ- নভতলে এক সঙ্গীত শুনি,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জানি অশ্রুতই থেকে
যাবে প্রকৃত বেদনার সামধ্বনি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ভালবাসা চেয়েছি
বলে আমাকে খাস তুই প্রনয়িনী</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কোকিল কেকা ও
কুমুদ- জীবনের তিন ব্যবস্থাকে সত্য বলে মানি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সুধা শরীরের
ক্ষুধা তোকেই আমরা এখন ইতিহাস বলে জানি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার বিষের
প্রভাবে নীল হয়ে শুয়ে আছে আমারই দেবযানী।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সারাংশ তোর কাছে
জানতে চাই মানুষ বরফের উপর কেন জ্বালায় আগুন,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বীজের শরীরে আর এক
বীজ, ভ্রুনের হৃদয় জুড়ে আর এক ভ্রূন</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গুনীন হে কোথায়
পেলে কংকালের গায়ে মাংস লাগাবার গুন!</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গোলাপ রক্ত তুই
প্রলাপ ; হায়েনার হাসিতে নেমে এসেছে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>শকুন</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তোর লিঙ্গ লাভ হবে
না হিজড়ে, সমুদ্র চায় আরও নুন<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমাদের জীবন সাত
খুনির সাথে সাত গণিকার চিরস্থায়ী বন্ধন।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ভয়</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আজ সেই রাত
নক্ষত্রপাড়ায় আমাদের জন মদ এনেছে মেয়েরা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বউলের গন্ধে আর এক
ক্ষুধার চাবুক খেয়ে এখানে এসেছে ভিখারিরা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পেছনে শূন্যগর্ভ
ইতিহাস- সামনে একথালা ভাতের অন্ধকার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ঈশ্বর বৃহন্নলা
তুমি- তোমাকে খুন করার পর কিছু ধূমপান করার ইচ্ছা আছে আমার,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">রাত্রির এই
অকৃত্রিম পানীয় জীবনের কেন্দ্রে বসে জীবনবিরোধী গান গায়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> এ মদ কিনেছি আমরা শরীর বেচা পয়সায় ; যদি ভালবাসা করতে হয়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জানবে এই নিটোল
নিজস্ব নদীটি ভরা আজ কানায় কানায়-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">“</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হে বনানীর দেবতা
মানুষকে একা দেখে আততায়ী হয়ে ওঠে তোমারও হৃদয়!</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বস্তুতপক্ষে আমার
মজ্জা মাংস ছাড়া তোমারও নাই আর কোন আশ্রয়!</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গোলাপ নামে
বাজারের মেয়েটি নিজেকেই ভালবাসা বলে জানে-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">একার বেদনায়
প্রত্যেক কুঁড়ে ঘরে একটি নক্ষত্র এসে নামে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গোধূলির পাখি শরীর
ভরে একটুকও নীরবতা আনে-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মায়াচাঁদ
বিবর্তনের মাংসাশীকে একা করে বনে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কোন কোন হৃদয়ে
ভালবাসা জাগে পাশবিক অনুষ্ঠানে !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ম ম করছে বউলের
গন্ধ- সব নক্ষত্রই নগ্ন হয় ভিখারির সামনে।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মানুষের
নিষ্ঠুরতায় কালো এ রাত্রিতে শুধু ফুলের অধিকার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এক ভিখারিনী জানে
মালিকরা এসে শরীরটি দাবি করবে তার-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জীবন্ত জীবনের
হাসি হাসছিস তুই রে জীবনবিরোধী অবতার !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মাংসে যদি
একটু<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নুন মাখিয়ে দি সেতাই হবে তোর
সম্পূর্ণ আহার ।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সকলেই সশস্ত্র
আমরা তাই আবহাওয়াতে এত সংশয়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">উড়তে বড় কষ্ট হয়
কিন্তু মাটিতে কেন এত ভয় !</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মৃত্যুহীনা</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মৃত্যুহীনাকে
কাঁধে নিয়ে মরনশীল আমরা দাঁড়িয়ে আছি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এ মদ বড় আন্তরিকঃ
বারবার পাত্রটিকে শুধু চুম্বন করেছি,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমাকে বিমূর্ত
দেখে বাগানের সব ফুল তুলে ভরাও সাজি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এই মদে মাতাল হয়ে
স্বাধীনতার কথা ভুলে গেছে কয়েদী</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার ভালবাসা
পাবার পরই তুই হয়েছিস আমার বিবাদী,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যন্ত্রনার
মূর্হূতে শরীরের পোকাগুলি বলে, </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমরা তোমাকেই ভালবাসি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পরজীবীর সুখ গোপন
করতে মুখের আড়ালে লুকিয়ে রাখিস হাসি-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পশুদেরই শুধু ধর্ম
আছে আমরা ধর্মহীন বলে নিজের নগ্নতাকে ঢাকি !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মৃত্যুর ভাবে এই
মদ মাতাল করে আমাকে- রাত্রির অরন্য এই হৃদয়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জালিয়াৎ শুধু হেসে
গেলি কালপুরুষ থেকে সপ্তর্ষিমণ্ডলে যাবার সময়,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আতুর বলে জানি
ভালবাসার সময় কোষে কোষে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ভয়ের জন্ম হয়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কানা হয়েও গুপ্তচর
দুই হাতের সম্মোহনে আমাকেই খুঁজে পায়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দুঃখ জয় করতে এসে
এক ষোড়শীর পেটে দুঃখকেই প্রোথিত করে যেতে চায়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">রক্তের স্বাদ
নোনতা নয়, মিষ্টি বলে পৃথিবী আরও রক্ত চায়,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যে দেশে নবান্ন,
সেখানেই গাছ আর পাখির একসাথে বন্ধন মুক্তি হয় !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এ রাত্রির শেষ
নেই, ছোটলোকের দল শুধু মদটুকু হাতে নিয়ে এখনও বসে আছি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তোকে যে নামিয়ে
দেব সে উপায় নেই- তুই জীবনের এত কাছাকাছি-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নিজের খাবারটুকু
তুলে নিয়ে অন্যের খাবার নষ্ট করা, মাছির দ্বৈতজ্ঞান আমরা পেয়েছি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বিষে বিষক্ষয়- এই
বিশৃঙ্খলার মধ্যে আরও বিশৃঙ্খলা হয়ে গেছি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ঘৃনাকে গ্রহনযোগ্য
করার জন্য আমাদের মুখে বসে পুরীষের মাছি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">চাঁদের আকাশে
সূর্য ওঠায়, বরফ গলে, রক্তে ঢুকে পড়ে নদী</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অনুচ্চারিত চিৎকার
হিসাবেই থেকে যাব আমরা যত অপরাধী!</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জীবনের মানচিত্র
বুকে আঁকা আছে, শয়তান তাই তোর এত হাসি,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">চৌম্বকক্ষেত্রটির
অন্ধকার অনুসরন করে তুই উড়ে চলে যা পাখি,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মৃত্যুহীনাকে
কাঁধে নিয়ে মরনশীল আমরা এখনও দাঁড়িয়ে আছি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অস্ত্রের স্বপ্ন
দেখো বলে সহবাস কালে অস্ত্রের অনুভূতি পাও তুমি,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার এক অংশে এক
অবধূত আছে অন্য অংশে আছে তার যোগিনী!</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হরি সন্ন্যাসী</span><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হরি সন্ন্যাসী শ্বাপদ হয়ে ঢুকল গিয়ে মেয়েমানুষের ঘরে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কতক্ষন ফুলের আয়ু নরম কনিষ্ঠা জানে, আমাদের তৈরি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ওষুধ শূন্যের শ্বাদন্তকে গ্রহনযোগ্য করে- জাদুকরের হাতে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হৃদয় কখনও পাথর কখনও কবুতর, বিচার করা গণিকারা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অবশেষে উঠে এল স্বপ্নের দরে, রক্ষিতা হৃদয় কুকুরের মত ঘোরে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কয়েকটা উপমানুষ শুধু শেষ অধ্যায় পর্যন্ত আকন্ঠ নেশা করে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ঘাঘরা পরা অভিনয়কালে একে একে ধর্ম যায় বারোটি গণিকার ঘরে </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শোন তবে রূপরেখাহীন মানুষ রহস্য-রজনীর ভোর হবে আজ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যে ছিল নাগর, দাঁড়ি গোঁফ কামিয়ে নিয়েছে বহূবল্লভার কাজ </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কৌশলে গুপ্তচর লড়াই বাধিয়ে দেয় খুনি আর ভিখারিতে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ভাগ্যবতী যৌনতা চাকার মত চলে, কালোয়ারের দেবযানী</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ঘেন্না করেও অহিংসার পথ ধরে- দেখব মন্ত্র তোকে তোলে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কত উপরে ! হারানপ্রাপ্তি বসন্তে পাখি ডেকে ওঠে বর্তমান চিরে </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মাজাঘসার কাজ শেষ করে হরি সন্ন্যাসী মাকে ভিক্ষা দিতে যায়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জাহাজ-বাঁধার ঘাটে, উলধ্বনি উঠছে, হিজড়েদের বিবাহবন্ধন অনুষ্ঠান</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হচ্ছে আমাদেরই ভগবানের সাথে-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ভালবাসা বারবার সমুৎপন্ন বিশ্বাসঘাতকের হাতে-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এখানকার বাজারে ঋতুফল আছে- উচ্চবর্ণ ভালবাসা ক্ষুধা আশ্রয়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">করে বাঁচে, আত্মজ অন্ধকার জীবন থেকে তাড়িয়ে দেওয়া হবে তোকে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মারবার আগে সব বুড়ো মিলে ধর্ষন করে গেল যুবতী ডাইনিকে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমাদের জ্ঞান মৃত্যুর আলোকে শুকনো গুয়ের মত পড়ে থাকে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বাড়ন্ত এই বিহারে রাত্রি নামে উপসনার কালে, উড়বার পাখাদুটি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">খুলে পড়ে তৃতীয় যামে </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> হরি সন্ন্যাসী খুন হল প্রকাশ্য
দিবালোকে।</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অপ্রাসঙ্গিক</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জীবনের উৎসব নয়
মৃত্যুর ক্ষুধা নিয়ে জেগে আছি আমরা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মাটির বুকে খনিজের
মত লুকিয়ে ছিলাম ; সূর্যহীন শান্তি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ভালবাসা নেবার মত
প্রসারিত হতে পারে নি বামন, অথবা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দেবার মত তার কিছু
নাই বলে ঈশ্বর বলোতো তুমি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হৃদয়ের গর্তে বসে
খুনি কার পূজা করে- আসবাবে ভরা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শোবার ঘরে আমার
স্ত্রীলোক চেঁচিয়ে ওঠে ঘুমের ঘোরে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গণিকারা বেছে
নিয়েছে জীবন তাদের, আমাদের ভালবাসা ছেড়ে।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এখানকার সীমাহীন
রাত্রি আমাকে ক্রুদ্ধ করে, নক্ষত্রগুলি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমারই রক্ত মাংস
চায়- কোথায় যে জীবনের চাঁদ সমুদ্রের বুকে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ভেসে থাকে, কখন যে
তৃনশস্যলতা আমাকে প্রকৃতি বানায়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পায়ুপ্রদেশ থেকে
এক ব্যাথা মাথা পর্যন্ত শিরশির করে আসে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নিজের মুখে হাত
দিয়ে হঠাৎই তার আকার পাই না খুঁজে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমারই সৃষ্ট
চরিত্রেরা ঘোরে এখানে আমার ই খুনির বেশে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমারই স্বপ্ন আর
মেয়েমানুষেরা ভেজে আমারই শরীরের রসে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">চিৎকার শিৎকার মনে
হয় আমারই জীবনের উনচল্লিশ খাঁজে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমাদের সামনে এক
প্রভাত হয়েছিল পেছনেও এক প্রভাত আছে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যন্ত্রনার শব্দ
শোনা মাত্র চুলের মুঠি ধরে হিঁচড়ে তুলি তাকে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">খা, পংক্তি ভোজনের পর যা পড়ে আছে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">- মরবি এবার তুই</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আকাশের বিদ্যুৎ
ব্যাহত হয়েছে এ অরণ্যের প্রতি গাছে গাছে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার শূন্যতা ভরা
শব্দ গুলি অর্থ পায় শিশিরে আর ঘাসে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জীবনের উৎসব নয়-
ভয় পরস্পরকে কাছে টেনে আনে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পাত্রটি যেমন ছিল
তেমনি আছে কেবল নিজেরই শুন্যের টানে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অপ্রাসঙ্গিক হয়ে
গেছে ; এ ছায়া নাটকে বাস্তব ছিলাম আমি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ধর্ষনকারীর
ভালবাসা কিছু বেশি ছিল- জল আজও নিম্নগামী</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">উন্মুক্ত আমি তাই
দুর্বল ; ভালবাসা দেবার সময় লিঙ্গ আর হৃদয়</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">একই সঙ্গে
উত্তেজিত হয়েছিল বলে সহবাসকালেই তাদের গ্রহন করে,......খায়</span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ইন্দ্রিয় চলাচল</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কিছু স্বপ্ন আমাকে অভিভূত করে কিছু স্বপ্ন আমাএক নষ্ট করে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমারই বুকের উপর চেপে থাকে ন্যাংটো সরস্বতী, বাস্তবে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমি যতটা নিতে পারি তাকে তার চেয়েও কিছু বেশি,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পাহাড় থেকে নামছে নদী, এইভার- দমবন্ধ চাপ আমি ভালবাসি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জানি যতই প্রসারিত হোক তোমাদের ঐ আকাশ, যত পথ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তোমরা আবিষ্কার করবে- যত আনন্দ খুনিকে দাও</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গণিকার নেশা গুলিভরা বন্দুক- কল্পনাসিদ্ধ শরীরে মিশে যাবে-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পাখিটিকে যতবার গুলি- কর শূন্যে এবং স্বপ্নে সে ভাসে-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অরণ্য থেকে আকাশে ওঠার আগেই এক সমস্যা দেখা দেয়,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সমূল উৎপাটিত বোঝা নিজের বুকে তুলে নেয় লিপিসরস্বতী,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মৃত্যু স্তম্ভিত হয়- সাপের মত শব্দচেতনা নিয়ে আমি রাস্তা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পরিবর্তন করি- মুখ দিয়েই বুঝতে পারি ইন্দ্রিয় নয় তার যোনি</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অজানা শহ র উর্দ্ধমুখী পথ- পাতালে প্রবাহিত নদী</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ফুল আর স্বপ্নে শিহরিত ছিল আমাদের শরীর এখন বিপরীতমুখী</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সহবাসে<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অর্দ্ধমানুষ তা পূর্ণ
স্ত্রীলোএর কাছে সবকিছু করছে দাবী</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বুঝতে পারি আরও হাল্কা হতে হবে আমাকে, ত্যাগ করতে হবে রাগ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আর ভালবাসা- ক্ষুধা তো শুধু জীবনের নয় মৃত্যুরও ধর্ম-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অপূর্ণই থাকি যদি তবে সসাগরা হয়েও শূন্য থাকে তোমাদের</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হৃদয় জরায়ু..... নতুন এই পৃথিবী বুকে তুলে নিয়েছে সরস্বতী</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">স্বপ্নের বোঝা.....ইন্দ্রিয় চলাচল</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">—</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পার্বতী স্তনদুটি
শূন্যের মুখে ভরা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 269.25pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মহাকাশ মহাশূন্য</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নক্ষত্রহীন আকাশ....স্বপ্নলোকের
ছায়া, তোমাদেরই আমি সম্বোধন করি..</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এসো সরস্বতী,
এবারের বসন্তে আমরা মাটি থেকে শূন্যে জেগে উঠি,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এখানেই আমাদের
পরিচয়, দূরত্ব ও ব্যবধান...এখানেই আমাদের সহবাস,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এখানে যে সূর্য
ওঠে তাকেই আমরা কাছে পাই- সকলের মাঝখানে থেকে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হঠাৎই বড় নিঃস্ব
বোধ করি- যথেষ্ট দূরে আছি বলে মাধ্যাকর্ষণ ছিন্ন হয়,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যে নিয়মে একদিন
আগুন ছিলাম সেই নিয়মেই আবার মাটি হয়ে যাই।</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তবে নিঃস্বত
সম্পর্কে আরও কিছু কথা আছে- মানুষেরই রক্তে ফুল ফোটে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এ শূন্যে এখনও
কিছুটা জায়গা আছে- পাহাড় আর সমুদ্র ভালবাসার দুই চিহ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ছুরি আর বন্দুক
ফেলে দিতে হল তাও ধর্ম আছে বলে নয়,দরিদ্র যে চায় অন্ন !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">য আমি চেয়েছি তাই
আমি পাই- তারপর এক অন্ধকার নামে- যে মাঠে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সন্ন্যাসী শুয়ে
আছে- বুকে এক ফুল, উদ্দীপনাময় </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">–</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> গণিকারা চেনে তাকে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এ আকাশের রং ক্লে
পালটে দেয়- কালো মেঘ আর তার পালিত পাখি ভিন্ন?</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দুঃখে মানুষ কাঁদে
কিন্তু দেবতারা তাকে প্রতিভাত করে খুনে আর ধর্ষনে-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার মাস্তুল
সমুদ্রকে চায়, কল্পনায় ভেজে,প্রতিটি জোয়ারের টানে !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আগুনের ধর্মে যে
জ্বলে সেই হয় মাটি আর জল- অস্থিমজ্জা</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-tab-count: 4;"> </span>আর-এক নির্সগ আনে-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">না-শোয়া
শব্দতরঙ্গগুলি একে একে জড়ো হয়, বলে, </span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পার হও দেখি এ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দূরত্বসমুদ্র,
ভালবাসায় স্বচ্ছ করো কালো এ আকাশ</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">- আদিবাসী শরীরের ঘ্রানে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শিউরে ওঠে প্রতি
লোমকূপ- কি ভাবছো সরস্বতী, পা তোল আমার বুকে-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অনাবিষ্কৃত ধাতুর
মত গোপন থেকে যাব আমরা- কুয়াশার মত ভেসে বেড়াই</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যখন, অর্থ আর
তাৎপর্য সব হারিয়ে মিশে যাই মানুষ আর পাখিদের গানে !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কালো এই রাত্রির
বুকে আমরা কি যে খুঁজে পাই, বুক থেকে রক্ত ঝরেছিল বলে</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আজ সে ফুলেদের
চেনে... একা আছি এ উপত্যকায়...লিপি সরস্বতী হলে,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পাহাড় আর তার বুকে
প্রপাতের মত ওতঃপ্রোত হই... ছিন্নভিন্ন করি সংসার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সুর্যকে পেয়েছে
বলে গাছ সবুজ, বহন করে নিজের ওজন আর শুন্যতার ভার !</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এ নির্সগে মৃত্যু
আর কল্পনা নয়- স্বপ্নের শবের উপর সন্ন্যাসীর আরাধনা-</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ফুল তাকে চিবিয়ে
খাই, পাপড়ির অন্ধকারে আমি পুরোপুরি কানা,</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সরস্বতী পা তোল-
সম্মোহিত আকাশ আসছে নেমে....রক্তের জোয়ার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শুরু হলে ধূলিময়
শূন্যে নক্ষত্রের খেলা....ছড়িয়ে দাও পাখা আকাশের নৌকা!</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দৃষ্টিহীন যে সেই
বেদনাহীন- আমি যে দেখেছি তোমার অভাবনীয় আকার</span><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: SolaimanLipi; font-size: 14.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এ মহাশূন্যে
প্রবেশ করার আগে উন্মুক্ত কর ঊরু, স্তন, যোনি আর পা।</span><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: SolaimanLipi; mso-bidi-language: BN;"></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: center;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">*******************************</span><span style="mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"></span></div>anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-35150696206449384282012-05-30T21:34:00.000-07:002012-05-30T21:36:15.495-07:0060Th pOst : মঞ্জুষ দাশগুপ্ত<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">........মঞ্জুষ
দাশগুপ্ত.......</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">(১৯৪২-২০০৩)</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">(কাব্যগ্রন্থ- </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">অন্য বনভূমি</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এত প্রিয় এখন
পৃথিবী</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ভালো আছ ভালোবাসা</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> , </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">অন্ধকার অন্ধ নয়</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শীত শহরের
বর্ষাতি, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পর্বসন্ধি</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আগুনের ডানা</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">’’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">নির্বাচিত কবিতা</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সাদা এত গ্রন্থিময়</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">স্বপ্ন নদী বইছে
যদি</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কবিতা সংগ্রহ -১ ও
-২ , </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> এখনও মৃত্যুর
বিরোধিতা</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">একশ এক</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">স্বর্গ থেকে
টেলিফোণ</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">প্রথম দিনে সূর্য</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> ইত্যাদি...)</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span style="font-size: 16pt;">“</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বরফের উপর আমার
আত্মার লাল লিখে রাখি।</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমার রক্ত কখনো
কালো ছিল না।</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বিনীত ছিলাম বলে
ভুল ভেবেছিলে।</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">প্রতিহিংসায়
বিশ্বাস করিনি কোনোদিন।</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তোমার বিশাল ঘরে
ছোট কোনটিতে </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমার ছায়া দেখে
চমকে উঠো না।</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমি জানি প্রতিদিন
তোমার আকাশে মেঘ করে থাকে।</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">প্রতিদিন.......</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;">”</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কবির মনোভঙ্গীতার উর্ত্তীনতা বোধহয় জীবিত
অবস্থায় নয়, মৃত্যুর অমূর্ত বিশুদ্ধতাতেই সৃজিত থাকে শৈল্পিক সুচেতনার। শাব্দিক
যাপনে অক্ষর অলঙ্কারে সে কতটা কবি, শেকড়রহিত বর্হিগৃহের দিকে কতটা তার প্রানস্রোত,
কতটা অনুভবের লতানো সন্ধ্যামালতী- তা বোধহয় মৃত্যুর পরই বীক্ষায় বোধে সঞ্চারিত
চেতনার মেধায় প্রকৃত কবিকে ঋনী করে রাখে অগনিত উচ্চারনে । ষাটের দশকের কবি মঞ্জুষ
দাশগুপ্ত। কবিতার, শব্দের শ্রমস্বেদের যে আপেক্ষিক বীজ পুঁতেছিলেন ১৯৬২ তে তার
প্রথম কাব্যগ্রন্থ </span><span style="font-size: 16pt;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">প্রথম দিনের সূর্য</span><span style="font-size: 16pt;">’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তে-তাঁর মৃত্যুর
এতদিন পরেও তিনি কোথাও বাঙালী পাঠকের দীর্ঘকালীন অভ্যাস হয়ে রয়ে গেছেন। ১৮ খানা
কাব্যগ্রন্থ, ৩ টি কাব্যনাট্য বা </span><span style="font-size: 16pt;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">স্বপ্নভূমি</span><span style="font-size: 16pt;">’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">, </span><span style="font-size: 16pt;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ক্রশরোড</span><span style="font-size: 16pt;">’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> র মত উপন্যাসের
শেষেও তাঁকে আদ্যান্ত লিটিল ম্যাগাজিনের লেখক হিসেবে, কবিতার প্রতিসমারোহের
প্রিয়জন হিসেবে অনায়াসেই চিহিন্ত করা যেতে পারে। উদাসী সন্ন্যাসীর মত ছোট কাগজ বড়ো
কাগজ প্রায় সর্বত্র যোগাযোগের সুযোগের বাইরে এসে তিনি যেন স্বেচ্ছায় লিটিল
ম্যাগাজিনের লেখক থেকে গেলেন। আদ্যান্ত রোমান্টিক কবি হিসেবে তাঁর পরিনত আয়োজনকে
অনেকে তার কবিস্বত্তার একক আইডেনটিফিকেশন হিসেবে চিত্রপট করলেও তাঁর অনির্বার
মনোজগতের এই কেবল একটিমাত্র দরজা নয়, তাঁর কবিতাকথা, তাঁর ছায়াতিমির মননের
যাত্রাপথগুলি নির্বাচন থেকে বেরিয়ে এসে আরও এক সন্দিপ্ত সর্বাঙ্গীনে আক্রান্ত।
কখনো অন্তর্লোকে বাজিয়েছেন সহজ প্রেমের আর্তি-</span><span style="font-size: 16pt;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> বিনিদ্র দুপুর
ধরে হেঁটে যাই/ - দূরে হেঁটে যাই/ আমি ভালোবাসা আর স্মৃতি আমরা তিনজনে/ ক্ষীনতম
গংগা ধরে- রোদ্দুরের ম্লানরেখা ধরে</span><span style="font-size: 16pt;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">...আবার এই
নিশ্চয়তার ভেতরই তিনি খোঁজেন সেই তিমির পদক্ষেপগুলি, আস্তে আস্তে সেজে ওঠা একটা
ক্রমান্বয়,একটা আঁধার একটা ভুল বানানের দিকে এগিয়ে যাওয়া জাগতিকের সমবেত অন্বেষন। যেখানে
একটা অবারন অভিযাত্রার দিকে সাজিয়ে রাখা তাঁর আত্মনির্মিত অকূলবিস্তীর্ন
পাণ্ডুলিপি। অন্তহীন পরিব্রাজকের মত মৃত্যুর পাশে বসে লক্ষ্য করেছেন হাওয়ার থেমে
থাকাকে। মানসভ্রমনে তাঁর এই মাঠ পেরোনোর খেলা আমাদের অন্য এক মঞ্জুষের কাছে নিয়ে
আসে-</span><span style="font-size: 16pt;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">যদি চলে যাই-/- মূর্হুত বিষাদ শুধু ঝুলে থাকে বৃষ্টিবিন্দু
কার্ণিশের ধারে/ এমন একটি আশা করা ভাল/ কেউ কি ফিরিয়ে দেবে সেই দাবি!</span><span style="font-size: 16pt;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">....বাংলা
সাহিত্যে এবং কবিতায় মঞ্জুষ দাশগুপ্ত খানিকটা স্তব্ধ অরন্যে কালো রঙের ঘোড়া নিয়ে
বারে বারে ফিরে এসেছেন ফিরে যাওয়া গভীরের খোঁজে। তাঁর গোলাপী রঙের শটিফুল, তাঁর
পরিচিত নক্ষত্রেরা, কিম্বা কঙ্কালের ভেতরে সাদা ঘুন আর সাদা ঘুনের ভেতর জীবন-যে
বাড়িতে ফেরার কথা ছিল সে বাড়িকেই তিনি সাজিয়েছেন বিদায় সম্ভাষনে আর অনন্ত দেওয়ালের
থেকে খুঁজে ফিরেছেন ইন্দ্রিয়জ খানা-খন্দ-যাত্রাচিহ্নগুলো। </span><span style="font-size: 16pt;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এই মূহুর্তের
কবিতা</span><span style="font-size: 16pt;">’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">, </span><span style="font-size: 16pt;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">প্রতিবাদ যখন কবিতা</span><span style="font-size: 16pt;">’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">, </span><span style="font-size: 16pt;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তিন ভুবনের বাংলা
কবিতা</span><span style="font-size: 16pt;">’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> বা </span><span style="font-size: 16pt;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">নজরুল নামা</span><span style="font-size: 16pt;">’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> র মত কিছু
উল্লেখযোগ্য সাহিত্যসম্পাদনার কাজেও তিনি অক্ষর ঝিনুক কুড়িয়ে তুলে রেখেছেন আশ্চর্য
যত্নে। মঞ্জুষ দাশগুপ্তকে লিখতে লিখতে বার বার মনে পড়ছে ২০০৩ , ১৯ শে জানুয়ারী
তাঁর মৃত্যুর পর শ্মশানযাত্রী কবির ভ্রমনের গল্পের পাশে লিখে রাখা অনুজপ্রতিম শুভব্রত
চক্রবর্তীর সেই স্মৃতিচারনা- </span><span style="font-size: 16pt;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শ্মশানে যখন এলাম রাত্রি মিথ হয়ে আসছে।
ব্যঙ্গমা-ব্যঙ্গমীর গল্প শুরুর পালা। কি করে ঘুমন্ত রাজকুমারকে জাগাতে হয়। কি করে
মৃত্যুপুরী জীবন্ত হয়ে উঠবে আবার। আর কবির ঘুম কে ভাঙাবে! তিনিই তো বাঙলা একাডেমির
সামনে সাদা গাড়ির মধ্যে ঘুমিয়ে ছিলেন সারা শরীরে রুপকথার গন্ধ মেখে; ঘুম ভাঙলো না
আর। কেটে গেলো ক্ষন, পল ,মূর্হুত। এখন অন্তিম উষ্ণতার জন্য অপেক্ষায় রয়েছেন। লাইন,
সাতটা দেহের পর। কত সময় লাগবে! </span><span style="font-size: 16pt;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">রাত দুটো বেজে যাবে</span><span style="font-size: 16pt;">’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> কেউ বলে উঠলো।
একটা চিতা নিবে আসছে। আরও একটি দেহ ঢুকবে, জানি.....</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> নিবে গেল দীপাবলী; অকস্মা</span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> অস্ফুট গুঞ্জন</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 1.5in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> স্তব্ধ হল প্রেক্ষাগারে। অপনীত প্রচ্ছদের তলে,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> বাদ্যসমবায় হতে, আরম্ভিল
নিঃসঙ্গ বাঁশরী</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> নম্র কণ্ঠে সরমী আহ্বান; জাগিল
বিনম্র সুরে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> কম্পিত উত্তর বেহালায় অচিরা</span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';">ৎ</span><span style="font-size: 16pt;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> !! </span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">অধিবিদ্যা<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মৃত্যুর বিরুদ্ধে থাকে গাছ। প্রতিবাদী।
অক্সিজেন। নুন। ডেকাড্রন।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সবুজ সেবিকা পাতা। ছায়াহাওয়া। মনোরোগী
পেয়েছে প্লেসেবো।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">প্রায় সমার্থক কবি। কিছুটা সন্ন্যাসী।
মন্ত্র পড়ে। অন্ত্যমিল নেই।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ধ্রুপদী ঈশ্বর ভাষা। সেও ছায়া। পাগল
চাঁদকে ঢেকে দু-একটা ডালপালা।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সাদা কাগজের তন্তুর ভিতরে গাছ। কবির
অক্ষরগুলি দৃশ্যত উপরে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মৃত্যু বেঁকে যায়। তীরন্দাজ ভুল করে।
অশ্বারোহী ফিরে যায়। একা।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বৃষ্টিগান লেখে গাছ। নদী সুরারোপ করে।
অলংকরনের কাজ করে মেঘ।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বিমূর্ত শিল্পের কথা মনে পড়ে। প্রতীকে
মৃত্যুর বিরোধিতা।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">গাছ জানে কবি জানে শেষহীন জীবনের জন্যে
গূঢ কথা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">চিঠি</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 15pt;">সিন্ধু সভ্যতার মত চিঠি তুমি পুরাতন হয়ে
গেছ কত...</span><span style="font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 15pt;">ঠাঠা রোদ্দুরের মধ্যে মফঃস্বলী কিশোরের
অপেক্ষার চোখ</span><span style="font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 15pt;">কখন হারিয়ে গেছে</span><span style="font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 15pt;">এস টি ডি আই এস ডি বুথে</span><span style="font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 15pt;">এমনকি পি সি ও-র কাচের ওধারে</span><span style="font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 15pt;">কথা বিনিময় হয়</span><span style="font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 15pt;">মোডে মোডে ফ্যাক্সের কিওস্কে দাঁড়িয়ে</span><span style="font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 15pt;">কী দ্রুত সিদ্ধান্ত সমাপন</span><span style="font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 15pt;">নীলখাম ছবি আঁকা পাতা</span><span style="font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 15pt;">ভাঙাচোরা হৃদয়ের ভুল বানানেরা</span><span style="font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 15pt;">আর কোনোদিন তুমি মধ্যবিত্ত মধ্যরাতে
জানালার ধারে</span><span style="font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 15pt;">আমাকে বসিয়ে রেখে</span><span style="font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 15pt;">ঘুমশব্দ কুচি কুচি করে</span><span style="font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 15pt;">পারবে কি হাওয়ায় উড়িয়ে দিতে...</span><span style="font-size: 15pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 15pt;">সিন্ধু সভ্যতার মত চিঠি তুমি পুরাতন হয়ে
গেছ কত...</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">ভ্রমনের গল্প</span></b><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">অন্ধরাত্রি। ঘনতর
মেঘে। বৃষ্টি আসে আসে। সে কি আসে?</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">উঠোন পেরিয়ে আমি
চলে যাচ্ছি পথে। প্রেম নেই, ভালোবাসা নেই।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কখনো সে আসে নি
তো। আমি তার দরোজার পাথরে পাথরে ঢেলেছি আতর</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বলে যাই শরীর শরীর
নিয়ে কুসুমের কান্নাজল নেই। প্রেম নেই। ছক আছে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">গণ্ডী আছে।
সন্ন্যাসীর ছদ্মবেশ পরে নেওয়া আছে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">উঠোন পেরিয়ে আমি
চলে যাচ্ছি পথে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সকাল সাতটা চল্লিশ
মানে রবীন্দ্রসঙ্গীত। আর তুমি। প্রতিদিন।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পুরোনো হবে না
কেউ। কোনো মৃত্যু নেই।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এখন এস্রাজ বাজে।
শব্দহীন বনমাঝে। মনমাঝে?</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">গরুবাথানের ঠান্ডা
ভোর মনে আসে। পিছনে পাহাড়।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">টিলার উপরে সেই
ফরেস্ট বাঙলোর শান্তসন্ধ্যা।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তিস্তা, লিস, ঘিস
নদীগুলি সঙ্গে এসেছিল। থেকে গেল</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">থেকে যায়
রবীন্দ্রসঙ্গীত এবং তুমি।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 109.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> </span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমি চলে যাব।
মৃত্যুরাত কেঁদে উঠবে। দুদিন কুয়াশা।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তারপর ছাই শুধু ছাই<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">চর্যা গান</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">অপেক্ষার
সিংহকেশরের কথা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ট্রেন আসবার আগে
মনে এলো।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ওদিকে হরিন মাংস
ঝুলে আছে জঙ্গলের তার।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">গুহাচিত্র থেকে
কারা বেরিয়ে এসেছে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এখন প্রতীক্ষালয়ে
মাঝরাতে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">স্বপ্ন ও
দুঃস্বপ্নের আধো ঘুম।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শান্ত মিহি বৃষ্টি
আসে স্টেশন চত্বরে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মৃদু বিটোফেন।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শীতবৃষ্টি বড় বেশী
কাঁপায় ভেতরে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সিংহ ও হরিণ দূরে
থাকে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তুমি আসবে না।
বিদ্যুত চমকালো।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ট্রেন এলো।
;জতুগৃহে তখন আগুন ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">জন্ম</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">গা থেকে গয়নাগাটি
সব খুলে নাও</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পা থেকে পায়মল
জোড়া</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মায় নাকছাবি,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ডালপালাহীন গাছ
যেমন দেখায়।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">হৃদয়টিদয় সব
যাদুঘরে মমি করে রাখো</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ভবিষ্যত
প্রত্নতাত্ত্বিকের</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কাজে লেগে যাবে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ক্যালকুলেটারের
সমস্ত ক্লিয়ার</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বোতামটি টিপে দাও</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">স্মৃতি নামে
প্রক্রিয়াটি বন্ধ হয়ে থাক।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এখন সময় এরকম।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">যন্ত্রের মানুষ
আমরা যন্ত্রের মানুষী</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">দুজনে মিলিত হয়ে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জন্ম দেব যন্ত্রের
সন্তান।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> </span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">ইচ্ছাপত্র</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">প্রথামত</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমাকে দিও না
গঙ্গাজল</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">গঙ্গায় গিয়েছে
ভেসে আমার অজস্র ভাইবোন</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">যদি পারো</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পরিশ্রুত জল ঠোঁটে
দিও</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">দূষনে কার্বনে
গেছে অপচয়ে সারাটা জীবন</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কাঠের চিতায় নয়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বৈদ্যুতিক
চুল্লীতে পোড়াও</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আরেকটি গাছের
মৃত্যু আমার মৃত্যুর সাথে সাথে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">চাইতে পারি না।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">কবি</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">(১)</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">হাত ধরলেই আকাশ।
নীল লেগে যায়। ছাড়লে শূন্য। কনকনে ঠান্ডা। পক্ষাঘাত মাথার ভিতরে আরোহী অবরোহী।
যুক্তি এবং সিদ্ধান্ত। ডানদিকে শুধু পাগল হাওয়া। সুনসান স্বপ্ন গান। অন্ধকারও
বুদ্ধিমান দুদিক মেলায়। কবি ঝুঁকে থাকে একদিকে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">(২)</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আজ মঝু গেহ সফল
করি মানলু। ঋতু ঠিক। চাঁদ আছে। তুমি নেই। নেই বলে এখন সাঁতার। অন্ধকারজলে। পার হই
ধ্বনি নদী। অক্ষর-নক্ষত্রমার্বেল ফেলে যায়। টুং শব্দ হয়। ঠিক গান নয়। কান্না বাজে।
প্রতিটি কাঁটাই রক্ত। পিপাসাকে লালন করেছে। তুমি কাঁটা নও।তোমার প্রস্থান। ছায়াও
রাখেন। রক্তফুটকি অন্ধকার আকাশের মার্বেল পেপারে।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">বিজয়িনী</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">রক্তাক্ত করেছে
মেয়ে শঙ্খসাদা আমার হৃদয়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কেড়ে নিল তপস্যার
গিনিগলা সোনালী সময়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জ্বেলে দিল
দীপ্তদীপ- সে আগুনে সব কিছু ছাই,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তবু হায় শক্তি নেই
তাকে ছেড়ে সূদূরে পালাই।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সর্বনাশ আঁকা ছিল
কেশবতী মেয়েটির চুলে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সর্বনাশ লেখা ছিল
তার চোখে ঃ ঢেউ তুলে তুলে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমা সমুদ্রমন তার
কাছে করে সমর্পন</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">অনেক প্রবাল
মুক্তো ঃ রুপবতী হাসছে এখন।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সূর্য-প্রনাম করা
হোলো না আমার এ সকালে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">চেয়ে থাকি চোখ
তুলে রক্তছোপ শিরীষের ডালে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">কিউ</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">লম্বা কিউ। সরে
আসি। লাইনে দাঁড়ানো মানশষেরা। পাসপোর্ট চায়। ভূমধ্যসাগরের গন্ধ</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কিলবিল করে চুলে।
তেল গডায়।মেয়েটির হাতে পেঙ্গুইন। সঙ্গিনীস্বপ্নকে নিয়ে জাহান্নমে যাই। জিন্নতত্তে।
লম্বা কিউ। পিছনে দাঁড়াই। অপেক্ষা ফুরাবে কোনোদিন।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">লৌকিক থেকে</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ঝুপ। লোডশেডিং।
বন্যাজল ছুটে এলো। আঁধার একেলা ঘরে। মন মানে না। সূতাশঙ্খ সাপ ঘোরে ভাবনার ভিতরে।
আঁধার আমার ভালো। পাহাড়ী শহরে সেদিনও এমন। শুধু তুমি ছিলে। হাত ছিল উষ্ণ এক হাতের
তালুতে। দুজনেই পথে। পথ হারাবার নেশা এ ওর ঘাড়ে পড়া গাছেরও। অন্ধ ভালোবাসা
অন্ধকারে পথ ও শরীর চেনায়। ফিকে টর্চ-আলো পড়ে দূরে। খুঁজতে বেরিয়েছে ওরা হারিয়ে
যাওয়া আমাদের। ছিটকে আসে ট্রানজিস্টারে গান। সম্বিত ফিরেছে সমতলে। খসে পড়েছে ওড়া পাখি।
রাতচরা পাখি।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">ছাপ</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বামদিকে নদী।
দক্ষিনে ঘন গাছ।অন্ধকারে। আকাশে টুকরো চাঁদ।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পথ শুধু পথে টানে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ওপাশে বরফকল।
লিকুইড নাইট্রোজেন তাপাঙ্ক নামায়। নিচে। পৌঁছে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">দেয় মেরুদেশে।
মেরুদণ্ড শিরশির করে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শূন্যতার ভয়। কুরে
খায়। খুটে খায় নির্বাকপ্রতিমা। হাঁটে পাশাপাশি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">দৃশ্য নয়। হাওয়া।
হাওয়ার ভিতরে চাঁদ বরফকলের মত।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ঘুনপোকা মৃদুটানা
শব্দের করে। সেন্টার ক্যান নট হোল্ড। চলে যাওয়া</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পথে সাপ বুকছাপ
কখনো রাখে না।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">রিলে রেস</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">অসম্পূর্ন
পাণ্ডুলিপি হাতে নিয়ে স্তব্ধ বসে থাকে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শব্দের ভিতরে
ঢুকে, বাস করে, এক অভিমান শব্দ হয়ে গিয়ে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সে পারেনি-
দিগন্তের মুখে তার বসন্তের দাগ। আজও।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ইন্টারনেটে চ্যাট
করা মহানগরীর মেয়ে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ঠাকুমার কাছে এসে
গ্রামে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">গোলাপি রঙের মাটি
ফুল দেখে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ভাবে তার কত কী
অচেনা আছে! কত কত আবিস্কার বাকি।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এরকমই থেকে যায়
নদীজল মানুষের বুকে অন্ধকার</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মুগ্ধতার বন্ধ
দ্বার কিচ্ছুক্ষন খুলে যায় শুধু কিছুক্ষন</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কতটুকু ধরা যায়
তার আগে বৃষ্টি এসে সমস্ত ভাসায়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ভাষা খুব অসহায়-
অনন্ত পুরানে সেই একই গান বাজে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">উত্তরসূরির কাছে
অভিজ্ঞতা রেখে যেতে হয়।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">ভালোবাসা</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">হাত পেতে আছি
দাও</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">চোখ পেতে আছি
দাও</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">বুক পেতে আছি
দাও</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">অবহেলা দাও</span></span><span style="font-family: BNG, serif; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">
</span></span><span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">অপেক্ষা দাও</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">বিশবাঁও জলে</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">আমাকে ডোবাও</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">তুলে এনে ফের</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">আমাকে ঘোরাও</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">যাক ঘুরে যাক</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">নাগর দোলাও</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">দাও তুমি দাও</span></span><span style="font-family: BNG, serif; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">
</span></span><span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">অপমান দাও</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">চাও বা না চাও</span></span><span style="font-family: BNG, serif; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">
</span></span><span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">নাও</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">পুড়ে খাঁটি
সোনা নাও</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">আঁচলে বেঁধো না
তাও</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">এতো তুচ্ছতা
প্রাপ্য আমার</span></span><span style="font-family: BNG, serif; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">?</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">সিঁড়ি খুঁজে
চলি নরকে নামার</span></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">।</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">অন্ধ ভ্রমর
গেঁথেছে অমর</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">শব্দপুঞ্জ
ডানায় তোমার</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">কী অর্থ তার বুঝবে
কী আর!</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">সিঁড়ি খুঁজে
চলি নরকে নামার</span></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">।</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">শুধু ধ্রুবপদ
তোমাকে দিলাম</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">ভালোবাসা নাও
ভালোবাসা নাও</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">তোমার জন্য
জীবন নিলাম</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">করেছি বলেই</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">শুধু শূন্যতা
বিনিময়ে দাও</span></span><span style="font-family: BNG, serif; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">…</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">হাত পেতে আছি
দাও</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">চোখ পেতে আছি
দাও</span></span><span style="font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="AR-SA" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">বুক পেতে আছি
তাও</span></span><span style="font-family: BNG, serif; font-size: 14pt;"><span class="Apple-style-span" style="color: white;">…</span></span><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></div>anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-4085521231258967152012-04-29T22:10:00.000-07:002012-04-29T22:10:09.292-07:0059Th pOst : সুশীল ভৌমিক<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">........সুশীল
ভৌমিক.......</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">(১৯৩৮-২০০৭)</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">(কাব্যগ্রন্থ- </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমি তবু</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">, </span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">‘</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নির্বাচিত কবিতা</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">’</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">...)</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কয়েকটা বাড়ির
ওপাশে জন্মালে হয়তো</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>এসব এড়ানো যেত</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অথবা দু-একবছর আগে
কিংবা পরে</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সেদিন যে ঢিলটা
কপালে লেগেছিল</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দু-এক মিনিট আগে
কিংবা পরে এলে</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তা-ও লাগত না</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পুলিশ, বিশ্বাস
করো, আমি এর বিন্দুবিসর্গও জানি না</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার স্বয়ম্ভরে
আমি অনুপস্থিত জেনে</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নির্ঝঞ্জাট দুঃখে</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সিগারেট টানছিলাম</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তোমাদের দেখে হঠা</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: "Siyam Rupali"; mso-bidi-language: BN;">ৎ</span></i></b><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> ভয়ে দৌড়তে থাকি</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আজও আমার বন্ধুরা
আমাকে ঘরে না পেয়ে</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ক্ষুন্ন হয়ে ফিরে যাবে</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কিন্তু ঘুমের
মধ্যে দেখা পুকুরের ভেতর থেকে</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="tab-stops: 27.75pt; text-align: center;">
<b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আমি কিছুতেই উঠতে পারছি
না</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ষাটের দশকের কবি সুশীল ভৌমিক। তথাকথিত বাংলা
বাজারের আর মসৃন দিনযাপনের থেকে তনিষ্ট দূরত্বে থেকে প্রচারবিমুখ কবির
বাক্যনির্মান, শেষ অবধি অস্বীকারের স্পর্ধা। শব্দের উল্টোদিকে হাঁটতে হাঁটতে
ভেতরবাড়ীর সংক্ষিপ্ত কুশলেই তাঁর সহজ যাতায়াত। কবি সম্পাদক সঞ্জয় ভট্টাচার্যের
অত্যন্ত প্রিয় এই কবির সম্পর্কে যতটা বলা যায় তার চেয়ে অনেক বেশী সম্ভাবনার কথা
ছড়িয়ে ছিটিয়ে রয়েছে তাঁর ডিকশনে, তাঁর অবোধ্য শূন্যময় ঘুনে কাটা বই, পোড়া ঘোড়া
কিংবা থম্বোফোমের ছবিতে। সুশীল ভৌমিক মানেই চৌকির তলায়, টেবিলের বইয়ের ফাঁকে গুঁজে
রাখা বাতিল বাক্যবন্ধের মিতকথন। তাঁর অনেক কবিতাই তিনি লিখে তৃপ্ত না হয়ে ছিঁড়ে
ফেলে দিতেন যার ভেতরে লুকিয়ে থাকত বাংলা কবিতার মৃত্যুঞ্জয় মনিরত্ন, অনিয়মের ভেতরই
যেন অনির্দেশ সমগ্রতা। তাঁর নিজের কথাতেই-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ব্যক্তিগত জীবন ও
কবিতায় আমি পুড়েই যেতে চেয়েছি- সঠিকভাবে এই ছিল কবিতায় আমার উদ্দেশ্য। আর্টকে
ভীষনভাবে শ্রদ্ধা করেও আমি নিরপেক্ষ, সমৃদ্ধ ও পরিদৃশ্যমান মননবৃত্তিকে অগ্রাধিকার
দিতে পরাঙ্মুখ আগাগোডাই।।...... আমি পুনঃমার্জনার পক্ষপাতী ছিলাম না এজন্যে যে
প্রত্যেক মূর্হুতের মানুষ আলাদা, অসত্যের সম্ভাবনাও থেকে যেত না হলে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">। বহরমপুরের
পিলখানা রোডের বাড়িতে থাকতেন সুশীল ভৌমিক। সারাগাছি রামকৃষ্ণ আশ্রমের আগেই ৭৭/১
নম্বর একতলা বাড়ি।এই সারাগাছি রামকৃষ্ণ আশ্রমেই শিক্ষকতা করতেন ইংরেজি সাহিত্যের। সম্পাদনা
করেছিলেন </span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পোয়েট্রি ইন্টারন্যাশানাল</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> নামে ইংরেজি সাহিত্য
পত্রিকা।সুশীল ভৌমিকের মত বড় মাপের কবিকে , তাঁর কবিতার শুদ্ধ চৈতন্যকে পেরোতে
গেলে কাব্য ও মননের কিছুটা ইথসেটিক ইনোসেন্সির দিকে আমাদের ফিরে যেতে হয়। </span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দুই চোখ ফুটো করে
অনুবীক্ষন বসাই সেখানে/ ভীষন ছোট দেখি রাত, ভীষন ছোট এইসব আঁধার/ ছাদের ওপর থেকে
দৃষ্টি আসে, সেও বড় নয়/ গাছ থেকে কুলকুচি পাতা পড়ে আর সাদা ফুল...</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">।ভীড়ভাট্টা ঠেলে
ক্রমাগত তাঁর কবিতার বেড়ে ওঠা, যাপনের মহড়া। সন্নিবিষ্ট কোলাহলে কেউ তাকে দেয়
একপ্রস্থ দেওয়াল কেউ দেয় শিলীভূত ঘুম আর এই কোলাহলেই তাঁর নিজের হাতে তৈরী সেই
বায়বীয় শূন্যতা যা প্রতি মূর্হূতে খুঁজে ফেরে আনন্দের বিরুদ্ধতায় অনায়াস ডিসোলেশন।২২
অক্টোবর ২০০৭ এ প্রয়াত হন সুশীল ভৌমিক। এত অল্প পরিসরে সুশীল ভৌমিকের মত
অন্তঃপুরবাসী বিম্বিত কবির নিঁখুত চয়ন সত্যিই দূর বিস্মরন ছাড়া আর কিছুই নয়।
মৃত্যু পরবর্তী কালে তাঁর শ্রদ্ধার্ঘ্যে নুরুল আমিন বিশ্বাসের রচনার কিছু অংশ কেবল
ভেসে ওঠে সময় রদবদল করে-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> গভীর অধ্যাবসায় এবং সুক্ষ মনন দিয়ে তিনি
যে জ্ঞান ও দর্শন অর্জন করেছেন তা তাঁকে দিয়েছে প্রগাঢ সময়বোধ ও বিশ্ববীক্ষার
পুঙ্খানুপুঙ্খ চিত্র। যে কারনে নিজস্ব জীবনপ্রনালী থেকে অর্জিত অভিজ্ঞতাকে তিনি
কবিতার শরীরে সামাজিক উচ্চারন প্রদান করেন। এই অনুপুঙ্খে তাঁর কবিতা লোরকা, সমর
সেন, শামসুর কিংবা বিনয় সকলকেই হয়ত ছুঁয়ে ছুঁয়ে থাকে; কিন্তু তাঁর কবিতার
অন্তর্বয়নে গভীর পাঠ নিলে দেখা যাবে তাঁর বাচনিক অভিব্যক্তি নিজস্বতায় ভাস্বর। ক্লান্তিহীনভাবে
প্রতিটি চিত্রকল্পে তিনি সত্যের নিয়ন্তা, আবার বিনাশীও; নিজেই তিনি মূর্ত-আবার
বিমূর্তও!নিজস্ব উচ্চারনেই তাই তিনি রয়ে গেছেন পাঠকের অন্তরেঃ </span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">O<o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>ও সব মানুষের মধ্যে ফাঁক কাটাকুটি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কমা, ড্যাশ, চাঙড়, বরফ, চূন, সিমেন্ট</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>স্টিল ও সানমাইকা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শরীর জন্মায় না এখানে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নেই বুকের উচ্চতা, উচ্চতা থেকে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পায়ের পাতা পর্যন্ত অথবা নখে অবলম্বনহীন
একা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তারাদের উজ্জ্বলতা কাচের মধ্য দিয়ে কাঠের
ভেতরে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তারপর স্টোণচিপ ও আলকাতরা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তার মানে রাত মানে খোঁচা, লম্বা কাটা,</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মাংসের যন্ত্রনা শুইয়ে রাখি এই কোন রাতের</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ঘুম নামক ওষুধে প্রতিদিন</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">স্টিলের বেঞ্চ এসে ঝরে পড়ে-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ঝাপসা নদীর দৃশ্য বেজে ওঠে, ঢেউ এবং পাড়</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বেজে ওঠে নৌকোর গলুই-এর অক্ষম জাল,</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পাহাড়ের রঙ নেই, শুধুমাত্র আছে আছে জানি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অথবা নেই, মাথার অসুখ থেকে ক্রমশঃ
নিউরোস্ট্রাট</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>হয়ে নিজেকে সারাচ্ছি এখন</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার জন্য রাত
দশটায়</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার জন্য রাত দশটায় কোন ঘর খুলে যেতে
পারে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমি কিন্তু আদৌ জানিনা আমার জন্য কয়েক
জোড়া জুতো</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>বাইরে চন্দ্রালোক মেখে আছে কিনা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমি কি কয়েকটি হৃদপিণ্ড বাইরে আঢাকা রেখে
পাপ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কোরে যাচ্ছি ক্রমাগত?</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমি কোন বন্ধুর নাম ভুলে গেছি- কোন</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অবশ্য সাক্ষা</span><span lang="BN" style="font-family: "Siyam Rupali"; mso-bidi-language: BN;">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> এড়িয়ে অব্যবহৃত
জঙ্গলে আছি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার জন্যে কেউ আজ ঘন ঘন মৃত মানুষের মতো</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>খারাপ সুইচে হাত রেখে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার জন্যে রাত দশটায় কোন ঘর খুলে যেতে
পারে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সৌন্দর্যের কাছে</span></b><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>সৌন্দর্যের কাছে যাই</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার বুকের চেয়ে
ছোট</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>এই সৌন্দর্যের বুক</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার কথার চেয়ে
ছন্দহীন, আন্তরিকতাহীন</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কুঠারের শব্দের মতো</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মাঝরাতে সৌন্দর্য</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ঘুমায় এখানে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বিশাল মেহগনি
শয্যার মতো আমি পাই তাকে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তুষারে গাছের মতো
সৌন্দর্য বা ক্ষয়</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মহত ব্যক্তির নামে
যে-পথ ঘুরে ঘুরে যায়</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তাতে পাই ভিখারির ফেরার</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>গোলাপ।<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 49.5pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অসুস্থতার গল্প</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অসুস্থতা, আমিও
প্রেমিক</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অসুস্থতার পাশে
বসে অসুস্থতা, জানি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তবু-ও পার্কের
বেঞ্জে মৃদু হাওয়া-বিনয়ী বাদামওলা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আসে সন্ধ্যা এলে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মামাতো বোন রোজ
ফোন তুলে খোঁজ নেয় মামাতো বোনের</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এইটুকু জানা হলে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">করিডোর ক্রমাগত
বাঁকা ও ফাঁকা হতে থাকে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দ্রুত হেঁটে
নার্সরা ড্রেস খুলে নেমে যায়</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পুরুষ নামক শ্লথ
অবকাশে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দূর থেকে দেখা নদী
শাদা হয়......</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার অসুস্থতা
স্যুটকেস নিয়ে ছোটে ভিড়ের ভেতর</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অসুস্থতা, অসুস্থতা,
অসুস্থতা;</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এখনও তো ঝুঁকে আছি
উত্তর দিকেই</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমিও প্রেমিক জেনে
ওষুধ ও পৃথিবী আছে,আর কিছু নেই</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বাঘ</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">একদিন বাঘের গলায়
ছিল তুমুল গর্জন-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আসলে, তার গায়ে কি
ঠিক কালো ডোরা ছিল, না কলেজ স্কোয়ার</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">প্রতিবাদ,
ভালবাসা, ক্রোধ ছিল</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>অদ্ভুত মিশ্রনে একাকার</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">একমাত্র হরিণ বা
প্রেমিক ছাড়া আর কেউ ছিল না সেদিন</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>বনে বা শহরে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জীবনের চেয়ে আর
অভ্রান্ত সত্য-ও ছিল না</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মিথ্যার চেয়েও
কোনও দুর্লঙ্ঘ্য মিথ্যা ছিল না</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পাণ্ডুর বর্ণের
চেয়ে, আর কোনও পাণ্ডুরতা ছিল না</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">একমাত্র বাঘের
পৃথিবী-কাঁপানো আওয়াজ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নাকি আত্মায় কোনও অদ্ভুত ফুল ফুটেছিল?</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পরাজিত ঘুড়ির মতো</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমি এখন পরাজিত
ঘুড়ির মতো উড়ে যাচ্ছি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার ভেতরে
টরেটক্কা শব্দে ঘুনেরা আমার টেলিগ্রাফবাহক</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তাছাড়া কোনও চিঠির
শব্দ বহুকাল নেই, ছিলও না বোধহয়</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যেন কোনও নারী
সেজে একটি পুরুষ আমাকে ক্রমশ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>টেনে নিয়ে যাচ্ছে ঘাতকের মতো</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার পোশাক খুলে
যাচ্ছে- আমার সমস্ত শরীর</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার রক্ত থেকে
পরিচিত নকশাগুলি-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">স্বপ্ন</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কবিতার কথা ভাবলেই
পুরনো ঠেকে এসে উঠি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হারমোনিয়ামের রীডে
বক্সিং ও কানচাপাটির ধুলো পড়েছে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আরে বাংলা পড়াতে
পড়াতে নির্ঘাত মাইকেল হয়েছে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>বিধান লস্করের ছেলেটা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ড ড বিশ্বাসকে আর
চেনাতে হবে না, সেই যে...</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বাতি নিভিয়ে
ধস্তাধস্তিটা শুনতে পাই, মাথার মধ্যে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">টেবিলে চেয়ার
টেবিল চেয়ার টেবিল ভাঙছে রোজ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কে বলেছিল আমার
ঘুমটা ধ্বজামার্কা, পুরনো-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">একটা অভিযান খুলে
আমি স্বপ্নের টীকা, টিপ্পনি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>পড়ছিলাম-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মনে হচ্ছে শ্বেতপাথরের
তৃনভূমিতে গরুগুলি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মোটা-মোটা লেজ
দিয়ে মাছি তাডাচ্ছে-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বড়বাবু,অ্যাকাউন্ট্যাট
বাবু</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> বলে তারস্বরে গান</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>বাজছে সাংস্কৃতিক উ</span><span lang="BN" style="font-family: "Siyam Rupali"; mso-bidi-language: BN;">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সবে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মূলতঃ
প্রস্রাবাগারের</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মধ্যে শব্দগুলি
রেখে যাচ্ছি,পড়ো</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নষ্ট করে দাও</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">টেলিফোনের রিং-এ
কোনদিন দিদির মুখ দেখিনি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কিংবা রনজিতবাবুর
দাঁড়ি গোঁফ-চশমা টশমা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হ্যাঁ ভালো থাকতেই
তো চেষ্টা করি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ভালো কোন আটির্স্ট
আমার মুখাবয়ব আঁকতে গিয়ে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ভীষন ফাঁপরে পড়ে,
কথাবার্তার মধ্যে কথাবার্তার মধ্যে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার চোখটা কেমন
যেন পাথর, নড়ে না চোখের পাতা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কোথায় ইনজেকশনের
ব্যথা আর সেই বিখ্যাত ফুটো</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কোথায় প্যাগোডা,গান,চিত্রকলা,মেঘ+
ও আকাশ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যেখানে আমি ভাল
থাকতে চাই, হেসে ওঠার ঘটনা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার ছবিতে কিছুই
থাকে না,</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>তার কিছুই দেখিনি এতকাল-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শুধু আঁকো
আরশোলাময় কী এক গভীর রাতের</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মধ্যে, মুখহীন
টেলিফোন ও ঘোড়ার শুকনো হাঁটা-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">থম্বোফোমের ছবি।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আরো পুরনো হবো</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার কালো রঙের
চশমার মাপ, আরো একটু পুরনো হবে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আরো একটু উন্মাদ
হবে ভ্যানগখের বিশাল সূর্যটা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কাল মানে মাসের
শেষদিন, বছরের শেষ দিন</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তেলচিটে বাঁধানো
দাঁতগুলো যুক্ত হয়ে বসে থাকবে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এখানে ওখানে,
স্প্রিং ও মেটাল শুধু মাথা তুলবে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শক্ত এক বেড়াল
থাকবে আমার চিন্তাভাবনায়</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">প্রাশ্চিক
অগ্রনামেল আমোদ প্রমোদ নেশা ধূমপান</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আজেবাজে ভালবাসার
আরেক গ্রন্থ শুরু হবে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সুখদুঃখের যন্ত্রে
কোন কাজ হচ্ছে না আর</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ক্রমাগত আটকে
যাচ্ছি এক পেণ্ডূলামে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">স্ট্যাকাটো কবিতা
লিখছি, হিম করমর্দন করছি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হিম, শক্ত
মানুষগুলোর সঙ্গে, মাঝেমধ্যেই</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ইংলিশ হাতা</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আসো, আমরা
পরস্পরের কাছে বন্ধ হয়ে থাকি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পোস্টকার্ড
ইনল্যান্ডে একটা ছোট্ট দাগ-ও পড়বে না</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ডাক যাবে আসবে,
জ়িউজেনের ঢিব জমবে আমার</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমরা বাতাবির কথা
ভেবে যাব যা শক্ত ও পেটা....</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমাদের কাছে আমরাই
থাকব সব সময়....</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বব্ধ হয়ে গুটিয়ে
থাকবে বেণ্ডেড, রক্তের দাগ থাকবে না কোথাও,</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমদের কাতর চিতকার
থেকে বেরিয়ে আসবে বন্ধ, মস্ত লক,</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">থাকবে না কোন
স্বরধ্বনি বা অনুসর্গ আমাদের ভাষায়</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমদের আঁকা কোন
ছবি থাকবে না এই বদ্ধতায়,</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমাদের বিশ্রাম,
শুয়ে-থাকা কিংবা অনুভব</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>করার মধ্যে রুদ্ধতার আঁটুনি থাকবে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমাদের
স্বপ্নে......... মলিবডেনামের চাপ আর...</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মলিন ইংলিশ হাতার পাহাড়-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ইমপেস্টো</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হুইল চেয়ারের দুটো
হাতল দেখতে পাই</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দেখতে পাই
স্টেইনলেস স্টিল</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এদের কারোরই কোন
সৌষ্ঠব নেই</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আছে ভোঁতা কুড়ুল,
শক্ত কাঠ, পিভিসির</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আসবাব বেসিন</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সেরি রিচার্ডস-এর
বিমূঢ চোখ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>রঙ করা ফুলের টব ও ঘড়ি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সবসময় হাতল বেরিয়ে
আসছে আমাদের</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কাজকর্ম ও অবসর
থেকে, যাবতীয় পশুপক্ষী</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ও বেড়ালের পেটের
ভেতরে হিণ্ডেলিয়মের খাদ্য ও চামচ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যা আমাদের মধ্যে
সবসময় বিক্রিয়া ঘটায়,</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমাদের কথাবার্তা
সৌষ্ঠবহীন, অবিচ্ছিন্ন,</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 1.75in; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আমদের প্রিয় চেন-ও কলারপূর্ণ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ভুলে গেছে</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার মাথার ওপরে
সবসময় ব্যস্ত ফ্লাইওভার</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমি দ্রুত-হাঁটা
মানুষ বা যুবতীদের কেউ নই</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অথচ তাদের কাঁধের
ব্যাগে শুয়ে আছে দক্ষিনের মুখ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমি এ-মুখের জন্যে
উঁচু নিচু পথ দিয়ে হাঁটি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তবু আমার-ই
চারপাশে ওড়ে স্মৃতিহীন আমার-ই ব্লটিং</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমি তাতে ক্লান্তি
ঘুম বিষন্নতা দিই</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কারো সঙ্গে দেখা
নেই কেবল আকাশের নীল ঝরে পড়ে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার দুঃখ আজ
স্থির পাতার মত ওড়ে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মুছে যায় মহত্ত্ব
বা মত্ততার দিন</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ঝাঁপ দেয় আজ যেন
দূর-থেকে-দেখা হাওড়ার ব্রীজ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">একদিন তাকে নিয়ে
বেড়াতে গিয়েছি সূদূর হাওড়ার গ্রামে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এখন তার কোন
সৌন্দর্য নেই, ধুতুরা বিষের মত নামে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার-ই বিষাদ দিই
তাকে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আকাশ ও নক্ষত্র-কে
ঘুমের ট্যাবলেট খেতে দিই</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হয়তো সে ভুলে গেছে
এখন আমাকে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এখন</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তখন মনোযোগী হইনিঃ
হাত থেকে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এখন আঙুল খসে
পড়ছে, কেউ বলে গেল-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হাঃ হাঃ অসময়ে
এতগুলো দেবদারু পাতা বা ফেস্টুন-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বুঝিনি তখনও এরকম
মিথ্যা থাকে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গাছে, পাতায়, পোষা
পাখীদের ডাকে, দাড়ি গোঁফ ঠোঁট এবং মুখোশেরও</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মুখোশ জনিত</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কাজে কর্মে, কথায়,
বর্শা,বর্মে,</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যেমন আবৃত্তিকার,
যে কবি ও পাঠক নয়,</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">৫ মিনিট নষ্ট করে,
৫ মিনিট দাঁদের ওষুধের</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কাছে কাটেঃ ৫
মিনিট তুলে দিন আমার মৃত্যুতে।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গল্প</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এবার বিশাল ঘুমের
গল্প শুনাও।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ঘুম যা চৌকো টেবিলের
ওপর থেকে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>নেমে আসবে চোখে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ঘুম যা শুদ্ধ করবে
মন্দিরের দেবতা,পুরুত</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বেড়া ডিঙিয়ে ঢোকা
ছাগল ও মন্ত্রীদের,</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">লাইন বাঁধা গাড়ি,
ঘুমিয়ে পড়বে গানের চিলিফিস</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ঘুম নেমে আসুক
বিজ্ঞ ও ধূর্ত পেঁচার গোল চোখে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কলকাতার,
আধুনিকতার, ঘুম-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">রেস্টোরেন্টের
এঁটো কাপডিসে-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">প্রত্যেকের মাকে
দাও মর্মান্তিক ঘুম, ঘুমের গল্পে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>থাক ছুরি ও মাংসের গল্প</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;">
</span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মানুষ</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কাঠের ওপর কাঠ
মারা, কাঠের খিল-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হা-হা হেসে
ভদ্রতার জলটুকু</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>গামছায় মুছে নিল দিব্যেন্দু ঘোষ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সঙ্গে সঙ্গে </span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মানুষ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> </span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মানুষ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> কোলাহল কানে এল</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মানুষই তো
চালাচ্ছে টেপ এবং চেপে ধরছে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>মাইক্রোফোনের গলা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গভীর রাতের ঘুম </span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অদ্ভুত মানুষটা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> বলে কথা বলে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কথা না তো, সিঁড়ি,
না তো, চেয়ার, না তো, কাগজ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বুক চিতিয়ে অসংখ্য
কুকুর</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>গলায় মেডেল পড়ছে, অনন্তকাল</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বাথরুমে গা ঢাকা
দিয়ে সব শব্দ ও কবিতা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শুঁকে যাচ্ছে </span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মানুষ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">, যার জিভে লাগছে
মানুষের তেতো,</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শ্বেতপাথর, কাঠের
বোধবুদ্ধি, ঈর্ষা, ভালোবাসা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">প্রান্তে যার
প্রবেশ নেই কোনদিকে। শুধু কি প্রস্থান?</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 105.0pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কমলালেবু</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-tab-count: 1;"> </span><i><span style="mso-spacerun: yes;">
</span></i></span><i><span style="font-size: 14.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কমলালেবু ভেবে
ধরলাম দুই ঠগের দু</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হাত-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জানি কমলালেবু
স্বাস্থ্য ভালো রাখে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>খেতেও সুস্বাদু-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ঠগের আঙুলগুলো
আমাদের মতোই, মুখেও হাসিহাসি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দুটো ভারী বক্সিং
গ্লাবস দুগালে বসেছে বুঝেছি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তোমাদের ফুলের
টবে, এতদিনে লেবুগাছে ফুল এসে গেছে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হরিপদ ছিল; আজ
গোটা রাস্তায় তাকেই খুঁজছি-</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দেখতো এরা কারা,
কারা এতদিন খুবলে খেয়েছে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মনে যে কিছু কিছু
আনন্দ ছিল; খেয়েছে আমার</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মূল্যবান, বেঁচে
থাকার, সুটকেস; ঐ তো মাঠে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমিই পড়ে আছি, ওই
তো সেই অন্ধকার</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">করমচা গাছের নীচে,
জামাকাপড়, কমলালেবুর</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">রসে, সিক্ত হয়ে,
কোনদিন ফিরবো না ঘরে।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="tab-stops: 42.75pt 269.25pt; text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">শূন্যতা</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">চার পাঁচজন মানুষ। একজন সেলাই করছে,
সেলাই হচ্ছে না।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">একজন কিছু দেখছে অথচ চোখে চিরদিনের মতো
অন্ধ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কেউ সময় মাপছে অপেক্ষা দিয়ে। কেউ কথা
বলছে। বোবা।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পুং-মিলন। ঘুম।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ঘুমিয়ে এসব করছে সবাই।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সিঁড়ি ঢুকছে ঘুমিয়ে।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">খালি আপেলের প্লেটে আপেল-ঘুম। পাকস্থলীতে
ঘুম।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ঘরের দা ও বঁটিতে ঘুম।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কনস্টানটিনপোলের ঘুম পড়ছে বারো বয়সের
ছেলেটার ঘুমে।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কুকুরের চেনে ঘুম। ঘাড়ে ঘুম। অফিসে ঘুম।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ওয়াশিং মেশিনে ঘুম। জামা কাপড়ে ঘুম। একা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এক অন্ধকার, তারও, বিষাদ ও শূন্যতায় ঘুম</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দুজন</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">১ নম্বর পাগল বলল আমি কান ধরে নিয়ে যাব
আমাকে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">২ নম্বর পাগল অসম্মতি জানাল। ২ নম্বর
পাগল</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ডান পায়ের জুতো দিয়ে বাঁ পায়ের জুতোকে
পেটাল।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তারপর দুজনে আরো ক্রুদ্ধ হয়ে উঠল।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">১ নম্বর পাগল খড়কে দিয়ে ভেঙ্গে ফেল্ল
শাবল।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">২ নম্বর পাগল নিজের মাথা ঠুকলো নিজের</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মাথার সঙ্গে; সমস্ত ইঁটে ঢুকিয়ে দিল
ফাটল;</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">১ নম্বর বৃষ্টিকে ভাঙ্গল ভাঙ্গা ছাতা
দিয়ে;</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তারপর দুজনেই রাস্তার মাঝখানে পড়ে থাকল</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">১ নম্বর ও দু নম্বর দুটো গাড়ির চাকার
নিচে<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">স্মৃতি</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">চারজন মহিলার চাহিদা ঢিব করে রাখা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>আর বাইশজন মানুষের</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নীরবতা............</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">একজন বাড়তি মানুষ হলে দেখা যায়...</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ফুল, মানুষ, মেয়ের রহস্য, ভাঙা-প্লেন</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কোনো বিস্ময় নেই মেঘ, বৃষ্টির, যে শিশু
হয়ে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দেখবো হাতের আঙুল বা ফাটাবো বেলুন</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">চমকে ওঠার আওয়াজ নেই; সেই সমস্যাটা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ইনস্ট্রুমেন্ট ঘুরিয়ে ঘুরিয়ে ঠিক ফোকাসে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এনে ফেলেছি? নেই সে? অন্তত স্মৃতি?</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">গ্যাস-আভনের জগতে, প্লাস্টারের হাত?</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আর অনেক মানুষের নীরবতা....?</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দিনরাতের চাকাটা ঘুরিয়ে চলো যতদিন পারো</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সেই সাদা রঙ</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অনেক বলার পর, ভেসে ওঠো সেই সাদা রঙ,</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যেখানে আঁচড় পড়েনি; লোভে এসে চাটেনি
শরীর;</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যাকে কেউ গ্রাহ্য করে না আজকাল।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দূরে থাকে শালবীথি, চোখ এসে পেরেক হয়ে
গেঁথেছে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সারাদিন একান্ত অভ্যাসে। তাই তুমি ভোগ্য
নও কারো।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কখনো ঘড়ির পাশে, পয়সার কাছে, ব্যবহারহীন
অস্পষ্টতা যেমন,</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কিছুটা লাল ও গোলাপী মেশানো কথাবার্তা নয়</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নড়ে ওঠে অভিধানের বিপক্ষে যে
স্পর্শকাতরতা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আকস্মিকভাবে। আজ যেন দেখা হয়, ঝরে যাও
বুকে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নামহীন মানবপ্রকৃতি।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বাকী সব হট্টগোল; সার্কাসের হলুদ টূপির
মত</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দিন; হাসি,হাততালি,আসবাবের ধুম।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">মনে পড়ে যায় তাই হিমাদ্রিকে যে এখন নেই,</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যে রকম শাদা মানুষের হস্তাক্ষর ঢেকে দাও
এখন আমাকে।</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">একা শুধু ঘুম থাক</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তোমাদের মধ্যে আমার দুরারোগ্য অসুখ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তোমাদের মধ্যে আমার মৃত্যু</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">পার্ক স্ট্রীটকে বলো, একবার আসুক এই ঘরে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তারপর ভাঙো পথ, একবার শুধু ঘুম থাক</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তোমাদের আঁধারে, তোমাদের স্মৃতির পাথরে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">এই ঘর-২</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমাকে নিয়ে যেতে পারে না, এমন</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ফলত একই ঘরে চাবুকে বিক্ষত হই</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কেউ নেই বলে হাতে সূচ ফোঁটে রোজ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জীবনদায়ী ওষুধেও প্রান দিতে পারে না
আমাকে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নিতান্ত সত্য কথা বলে যাব আজ এই দিন</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ভালবাসা বলে কারও হৃদয়ে নেই সামান্য
করুনা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জানে না</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমি হারিয়ে গিয়েছি ঃ এ-শহর দেখেছে?
ব্যাকুলতা ও নিস্পৃহতা, আমার সন্ধান</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জানো? ভাড়াটে ট্যাক্সির লাল শালু, সব
রাস্তা জানো তুমি? জানো, নিঃসঙ্গতা এখন কোথায় বাড়ি ভাড়া করে আছে? একটা স্টলের বয়
আমার ঘূনগুলি দেখতে চেয়েছিল। ঘৃনা তুমি কি তোমাকে দেখেছ? আমার বুকের পাটাতন ফাঁক
হয়ে যাচ্ছে, বুক কি তা জানে? আমার জিভের নিচে ওষুধ, বাহুর মাংস, কখনও কি মর্গ
দেখনি? আমার এই শূন্যস্থান কে রেখে গেছে , তাকে চেনো তুমি? পেথিডিন ইঞ্জেকশান ও
আমি একসঙ্গে ঘুমাইনি বহুদিন। ঘুম, তুমি আমার ঘুম চেনো? যাবতীয় সুখাদ্য, জানো আমি
এখন কোথায়? নারীর বক্রতা, তুমি জানো?</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নিজের কাছে</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">চারপাশে নিজেকে ফেলে ও ছড়িয়ে যাই</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হয়তো অনেক অভ্যর্থনা থাকে, পাহাড়ের ফাঁকে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">অথবা, রেলগেটের অন্ধকারে আজানু মুখোমুখি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>দুটো মানুষের কন্ঠস্বর</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">তাদের উড়ন্ত মুখ</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">কেবল ছুঁয়ে যায়<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>কিছুটা নীরব হাওয়া</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সাপের ফণা খেলে লোমযুক্ত শূন্যতা বরাবর</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমি এদেরই ধারেকাছে থাকি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ক্ষত বা ব্যথার অপব্যবহারে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">নিয়োস্পোরিন থাকে যেন টেবিলে কোথাও
না-খোলা</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>প্যাকেটে চিরদিন</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">জীবন কাটাতে
কাটাতে</span></b><b><span style="font-size: 20.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">দুজন মহিলার মতো জীবন কাটাতে কাটাতে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ভারী শেকল ও কব্জার জঙ্গলে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার বৃষ্টিতেও কব্জা ও হ্যাসবল</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">যার ক্রমাগত ডেজার্টিফিকেশন</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমার চোখ খারাপ হলেও, আমার ভিসন</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 1.0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ধবধবে সাদা......</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আর আমার গ্রয়েন ঠেকছে আমার শরীরের</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">সবখানে, রাস্তার লোকজনের মধ্যে ও
হোমগার্ডের</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 1.0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">হাতের লাঠিতে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ক্লান্ত এক দুঃখ ক্রমশ অসাড় করছে আমাকে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">ওয়েস্টমিনিস্টার হল,ব্যাংক পাহাড় হয়ে
উঠছে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বন্ধ্যা গাছপালা ফুটে উঠছে কুঠারের চোখে</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">বন্ধ্যা জলের গ্লাসে, আমি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">র</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;">’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";"> চামড়ার ঢিবের
মধ্যে চামড়া হয়ে যাচ্ছি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-left: 1.0in; text-align: justify; text-indent: .5in;">
<span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16.0pt; mso-ascii-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-language: BN; mso-hansi-font-family: "Times New Roman";">আমি, হাঁটু হয়ে যাচ্ছি</span><span style="font-size: 16.0pt; mso-bidi-font-family: Vrinda; mso-bidi-language: BN;"><o:p></o:p></span></div>anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-82307086534160592222012-03-30T19:33:00.000-07:002012-03-30T19:33:19.088-07:00যুগান্তর চক্রবর্তী ঃ 58Th pOst<link href="file:///C:%5CDOCUME%7E1%5CADMINI%7E1%5CLOCALS%7E1%5CTemp%5Cmsohtmlclip1%5C01%5Cclip_filelist.xml" rel="File-List"></link><link href="file:///C:%5CDOCUME%7E1%5CADMINI%7E1%5CLOCALS%7E1%5CTemp%5Cmsohtmlclip1%5C01%5Cclip_themedata.thmx" rel="themeData"></link><link href="file:///C:%5CDOCUME%7E1%5CADMINI%7E1%5CLOCALS%7E1%5CTemp%5Cmsohtmlclip1%5C01%5Cclip_colorschememapping.xml" rel="colorSchemeMapping"></link><!--[if gte mso 9]><xml> <w:WordDocument> <w:View>Normal</w:View> <w:Zoom>0</w:Zoom> <w:TrackMoves/> <w:TrackFormatting/> <w:PunctuationKerning/> <w:ValidateAgainstSchemas/> <w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid> <w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent> <w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText> <w:DoNotPromoteQF/> <w:LidThemeOther>EN-US</w:LidThemeOther> <w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian> <w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript> <w:Compatibility> <w:BreakWrappedTables/> <w:SnapToGridInCell/> <w:WrapTextWithPunct/> <w:UseAsianBreakRules/> <w:DontGrowAutofit/> <w:SplitPgBreakAndParaMark/> <w:DontVertAlignCellWithSp/> <w:DontBreakConstrainedForcedTables/> <w:DontVertAlignInTxbx/> <w:Word11KerningPairs/> <w:CachedColBalance/> </w:Compatibility> <w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel> <m:mathPr> <m:mathFont m:val="Cambria Math"/> <m:brkBin m:val="before"/> <m:brkBinSub m:val="--> <m:smallfrac m:val="off"> <m:dispdef> <m:lmargin m:val="0"> <m:rmargin m:val="0"> <m:defjc m:val="centerGroup"> <m:wrapindent m:val="1440"> <m:intlim m:val="subSup"> <m:narylim m:val="undOvr"> </m:narylim></m:intlim> </m:wrapindent><!--[endif]--><!--[if gte mso 9]><xml> <w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267"> <w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/> <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/> </w:LatentStyles> </xml><![endif]--><style>
<!--
/* Font Definitions */
@font-face
{font-family:Vrinda;
panose-1:1 1 6 0 1 1 1 1 1 1;
mso-font-charset:0;
mso-generic-font-family:auto;
mso-font-pitch:variable;
mso-font-signature:65539 0 0 0 1 0;}
@font-face
{font-family:"Cambria Math";
panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4;
mso-font-charset:1;
mso-generic-font-family:roman;
mso-font-format:other;
mso-font-pitch:variable;
mso-font-signature:0 0 0 0 0 0;}
@font-face
{font-family:"Siyam Rupali";
panose-1:2 0 5 0 0 0 0 2 0 4;
mso-font-charset:0;
mso-generic-font-family:auto;
mso-font-pitch:variable;
mso-font-signature:-2147385341 8192 0 0 1 0;}
/* Style Definitions */
p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal
{mso-style-unhide:no;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
margin:0in;
margin-bottom:.0001pt;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:12.0pt;
font-family:"Times New Roman","serif";
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";}
.MsoChpDefault
{mso-style-type:export-only;
mso-default-props:yes;
font-size:10.0pt;
mso-ansi-font-size:10.0pt;
mso-bidi-font-size:10.0pt;}
@page Section1
{size:8.5in 11.0in;
margin:1.0in 1.0in 1.0in 1.0in;
mso-header-margin:.5in;
mso-footer-margin:.5in;
mso-paper-source:0;}
div.Section1
{page:Section1;}
-->
</style><!--[if gte mso 10]> <style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
mso-para-margin:0in;
mso-para-margin-bottom:.0001pt;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style> <![endif]--> <div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">........যুগান্তর চক্রবর্ত্তী.......</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><br />
</div><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">নিরর্থ লেখার পাশে মাথা রেখে ঘুমিয়ে পড়েছি</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></b></div><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ঘুমিয়ে পড়েছি যেন অবশিষ্ট নষ্ট জীবনের</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></b></div><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এইসব লেখা আর না-লেখার নিরর্থকতার</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></b></div><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পাশে, মাথা রেখে,- শুধু ঘুমের ভিতর জেগে থাকে</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></b></div><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">অবশিষ্ট জীবনের লেখা আর না-লেখার</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></b></div><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">অক্ষমতা সমগ্র আমার</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></b></div><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><br />
</div><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">(কাব্যগ্রন্থ- আঘাটার গান, আমার প্রতীক্ষা, আরোগ্যের দিকে যাত্রা, ইষ্টিপত্র, স্মৃতিবিস্মৃতির চেয়ে কিছু বেশি....)</span></i></b><b><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ক্রমজায়মান একটা থাকা। যুগান্তর চক্রবর্ত্তীর কবিতার প্রসঙ্গ এলেই প্রথম এই কথাটাই মনে আসতে পারে। চল্লিশের দশকে যে কবির জন্ম আর যিনি ১৯৫৩ থেকে প্রায় ২০০৫ বিস্তীর্ন সময়াবধি সাজিয়েছেন তার কবিতার নিজনভূমি, তার অন্তঃস্রোতকে এক অর্থে কবিতার কালপ্রবাহকে অতিক্রম করে অনন্ত উদ্ভাসনের দিকে যাওয়াই বলা যেতে পারে। বাংলা সাহিত্যের দু দুটো বিশেষ আন্দোলন কৃত্তিবাস আর হাংরীর সাক্ষী হয়েও তিনি কোথাও তার বিনীত প্রশান্তিগহন নিয়ে স্থির ছিলেন কবিতার চিরায়মান গ্রহনে। সি জি ইয়ং বলেছিলেন </span><span style="font-size: 16pt;">eternity where everything is born and everything has already dead. </span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আর যুগান্তর চক্রবর্ত্তী বললেন </span><span style="font-size: 16pt;">–“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মাথার অপরদিকে কিছু স্পষ্ট নাডাচাড়া/ তুমুল চি</span><span lang="BN" style="font-family: "Siyam Rupali";">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কার কোনও নাই/ ..... শরীরে জলের কাজ লেগে থাকে/ পাতা ঝরিবার কাজ/ আলোকবাতাসের মুখে ভেসে ওঠে মুখ</span><span style="font-size: 16pt;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">....বারবার ভেসে ওঠে ভ্রমনের সেই নিবৃত্ত, যা স্রোতময় যা নিশ্চিত অথচ যা নির্ধারিত নয়। কবিতার খোলনলচে পালটে দেওয়া নয়, সংশোধন নয় , তার কবিতার মুক্তরূপ যেন বারবার প্রসারিত হতে চেয়েছে বোধের আত্মশুদ্ধিতে। </span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-size: 16pt;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">স্মৃতিবিস্মৃতির চেয়ে কিছু বেশী</span><span style="font-size: 16pt;">’,’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ইষ্টিপত্র ও অন্যান্য</span><span style="font-size: 16pt;">’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> ইত্যাদি বইগুলো আজ পাঠকের কাছে স্মৃতিবিস্মৃতির চেয়ে সত্যিই কিছু বেশী নয়। বিক্ষিপ্ত সময়ের কবি হিসেবে বাংলা সাহিত্যে যুগান্তর চক্রবর্ত্তীর এই মান্যতা আদতে বাংলা সাহিত্যের, কবিতার এক অনিঃশেষ ক্ষয়ের কথাই মনে করিয়ে দেয়।</span><span style="font-size: 16pt;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"> চুপিসাড়ে ঝরে গেল দিন,/ কখন যে অন্ধকারে একাকার হয়ে গেল/ বাজনা আলো চেনাপথ অচেনা পথিক/ কখন যে অন্ধকার/ অন্ধকার/ অন্ধকার/ গ্রাস করল তোমাকে আমাকে</span><span style="font-size: 16pt;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">...যে কল্পকুসুমকে হাতে নিয়ে তিনি শুরু করেছিলেন যাত্রা, যেন বারবার সেই অনন্তকালীন আবির মাখতেই তার বিস্ময় উ</span><span lang="BN" style="font-family: "Siyam Rupali";">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সর্গীকৃত হয়েছে কবিতার নিস্তব্ধ উচ্চারনে। বয়স বেড়েছে, বেড়েছে আয়ুর অসুখ-তবু যুগান্তেরর অলীক তোরঙ্গে আজও হয়ত পাওয়া যাবে সেই ছিন্নপত্র সেই ঊর্নাজাল...ভেজানো দরজার বাইরে অবিরাম যাওয়া আসার স্তব্ধতা।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">উ</span></b><b><span lang="BN" style="font-family: "Siyam Rupali";">ৎ</span></b><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">সর্গ</span></b><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তোমার বুকের জামা তুমি খুলে দেবে নিজ হাতে,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমি চাই। আমার নশ্বর হাত অন্যত্র রয়েছে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমি চাই উ</span><span lang="BN" style="font-family: "Siyam Rupali";">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সর্গহীন</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সব লেখা, সব প্রেরনার আগে তুমি।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তোমার বুকের পরে আজ কোনো অপর কবির</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">দাবি নাই। সমস্ত নশ্বর হাত অন্যত্র রয়েছে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমাদেরও মুখোমুখি শুতে হবে,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>ওরা কি বোঝে না!</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">শবযাত্রা</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কাঁধবদল করছে শববাহকেরা-</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>পা ফেল সাবধানে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বাঁ-দিকে পড়ছিল একটূ বেশি ঝোঁক,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>ডানদিক সামলাও</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এবার ডানদিকে চাপ রাখতে হবে,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>ভারসাম্য বজায়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">রাখতে হবে, ডাইনে-বাঁয়ে, পদক্ষেপে,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>শবযাত্রী সাবধান</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শক্ত হাতে ধরা থাক শবাধার</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>ছুঁয়ে থাক শব</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মিলিত গতির ছন্দ- শ্বাসাঘাতে-</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>মৃদুমন্দ আন্দোলিত মাথা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">হাত মুষ্টিবদ্ধ নয়, উত্তোলিত নয়,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>অধোমুখ-</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কণ্ঠের অনুচ্চ ধ্বনি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>বাতাসে ছড়ায় অমঙ্গল</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">নিজেদেরই ভয় ভাঙাতে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>থেকে থেকে দু একটা হুংকার</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">চারদিকে ছড়াচ্ছে ত্রস্ত প্রতিধ্বনি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span><span> </span>গা-ছমছম ভয়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এখন ডানদিকে চাপ রাখতে হবে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>বাঁয়ে যারা- নিজেরা সামলাক</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পিছনে, অজ্ঞাতবাসে, রাত জাগে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>সশস্ত্র সন্ত্রাস।<span> </span>( ৩০ অক্টোবর ২০০৪)<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">ছিন্নপত্র ১৯৬৭</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমাদের ডাকঘর ছিল না আমাদের চিঠিগুলির চলাচল হতো</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">হাতে-হাতে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমাদের হাতে-হাতে বিনিময়ের সেই আদিম দিনগুলি যখন পৃথিবীর</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কবিমাত্রই অজ্ঞাতনামা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আজ এতকাল পর আমরা কি তবে আবিস্কার করবো কোনো প্রকাশ্য ডাকঘর</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ও সেই লাল ডাকবাক্স</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তোমার বুজে যাওয়া চোখের আড়ালে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তোমার নগ্নতার মতো যা লাল</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমাদের বিচ্ছেদ আজ এতদিনে সম্পূর্ন হয়ে এলো মনে হয়। <span> </span></span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">আমার নিজস্ব কোনো বাক্স নেই</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমার নিজস্ব কোনো বাক্স নাই, যেখানে তোমার </span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">উপহারগুলি রাখি। আজ তাই বুকের ভিতর</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">নিজস্ব কক্ষের ভিত খননের কাজ শুরু হল।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পাতা হল চারিদিকে উপদ্রুত টেলিফোন লাইন,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এদিক-ওদিক কিছু বাস-স্টপ,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">রেস্তোরাঁ, ময়দান, অন্ধকার,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তীব্র ইলেকট্রিক ট্রেন, বেশিদূর নিশ্চিত যাবে না।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বাকি থেকে গেল আজও এরোড্রোম বসানোর সাধ।<span> </span>(২ এপ্রিল-১৯৬৭)</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">গান</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তোমাকে গানের দেবী মনে হয়, কিন্তু কই তোমার নগ্নতা!</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">যা ছাড়া পায়ের কাছে বসা ভার, ঊরুর উপর ন্যস্ত মাথা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">রাখা ভার।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>তুমি তো গানের দেবী</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span><span> </span>কিন্তু এনেছিলে কোন গান</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সে কি রেখেছিলে মনে? কিছু তার জানে কি স্তব্ধতা?</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তোমার বিস্মৃতি- সে কি তোমার শাস্তির পরিমান?</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তুমি কি গানের দেবী?</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>কেন পাশে রয়েছ শয়ান?</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তোমার মাথার কাঁটা বুকে রেঁখে, দেখি না যে ডানার যুগ্মতা!</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমাকে শোনাতে হবে বলে তুমি শেখো নাই</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>কোনো প্রিয় গান।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>(১৬ এপ্রিল-১৯৬৭)</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">স্মৃতিচিত্র(৫)</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মনে হয়, কে যেন ডাকল বাইরে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">দরজা খুলে দিই।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মনে হয়, কে যেন ডাকল বাইরে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">দরজা খুলে দিই।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তবু কেন বার বার মনে হয়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কে যেন ডাকল বাইরে, দরজা খুলে দিই</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কে তুমি, কে, বার বার ছায়া ফেলে যাও</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমি তোমার মুখ দেখি না, শুধু ভেজানো দরজার বাইরে স্তব্ধতায়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>তোমার অবিরাম যাওয়া-আসা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমাকে ডাকে। আমি তোমার মুখ দেখি না</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শুধু ধুলোজমা পাতার আড়ালে, কাঁপা-কাঁপা জোনাকির আলোয়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তোমার দূরাগত স্মৃতির স্পন্দন আমাকে হানে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কারা কথা বলে দূরে,কারা আসে যায় জানি না,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জানি না আমার দৃষ্টিহীন চোখের আড়াল কারা জেগে উঠল অপলক,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শুধু বিলুপ্তির ঘোরলাগা আলোয় তোমার ঝুঁকে পড়া সীমায়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমি অনেক দূরের শব্দ শুনি, অনেক দূরের শব্দ</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">অনেক দূরের শব্দে আমার মন মৌনতার সরোবর</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>- জোরে আছাড়ে পড়ে না কখনো-</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শুধু দিন আর রাত্রির তরঙ্গিত আয়নায়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমার আন্দোলিত আকাশ ছোট ছোট ঢেউ হয়ে ভাঙে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কারা আসে যায় দূরে, কারা কথা বলে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কারা ছায়া ফেলে বার বার, কারা আসে যায় জানি না।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>(১৯৫৬)</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">বিরোধ</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তুমি কবররেখা ঢেকে দিয়েছিলে, সে কি শুধু অকুতোভয়তা?</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বলেছিলে, করতলে কিছু স্পর্শসহ থাকা চাই।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শুধু রেখা, শুধু রেখা- এই রেখামাত্র সর্বস্বতা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তোমার সহে না, তুমি বলেছিলে, তবে কি বৃথাই</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মুঠি ধরিবার খেলা শেখা হল, বৃথা যাবে খেলা?</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জনহীনতায় পথে চৌমাথায় চুম্বনের খরমধ্যবেলা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">দ্রুত এসে যায়, তুমি বারন করোনি, স্বভাবত।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">স্পষ্টত অর্জন আজও ঢের বাকি, যতটা স্পষ্টতা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তোমার সহে না, তুমি রেখাগুলি ঢেকেছ সতত।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তোমার হাতের নিচে মৃত্যুরেখা-</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জেগে ওঠে পরাবাস্তবতা!<span> </span></span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span><span> </span>(১৫ এপ্রিল-১৯৬৭)</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">পূর্ণিমা ১৯৬৭</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পূর্ণিমা, তোমার গায়ে গতবছরের গঙ্গাজল</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">লেগে আছে। তুমি সমসাময়িক হতে শেখ নাই।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তোমাকে যেতেছে আজও স্পষ্ট দেখা,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>তুমি আজও গত বছরের</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ফেরিঘাট ব্রিজ স্ট্যান্ড ট্রামলাইন ট্র্যাফিক সংকেত</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পার হয়ে দেখা করো, কাছে আসো, বসে থাকো পাশাপাশি,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">গত বছরের কাছাকাছি।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তুমি স্মৃতিবিস্মৃতির চেয়ে কিছু বেশি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তুমি নগ্ন করো নীল পান্থশালা।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তুমি পরিপ্রেক্ষিতের অর্থ চাও,-তোমার বিছানা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এইখানে পাতা হবে, তুমি বলো।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পূর্ণিমা, তোমার বুকে গতবছরের প্রাচীনতা।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তুমি রেখেছিলে হাতে, মনে হয়,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">চিরজীবনের মুখভার।<span> </span>( ১১ জুন ১৯৬৭। রাত্রি। )<o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">বৃষ্টিপাত হয়ে গেলে</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বৃষ্টিপাত হয়ে গেলে রাত্রি এক মাঠের কাহিনি।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শিকড়ে আসক্ত জ্যো</span><span lang="BN" style="font-family: "Siyam Rupali";">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">স্না, সিক্ত চাঁদ নক্ষত্রনিকরে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আচম্বিতে দুঃখ জাগে, দুঃখ ঘোর পায়ে পায়ে ঘোরে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জলের শিয়রে মৌন বৃক্ষ, তুমি কার কাছে ঋনী।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জলের শরীর বৃক্ষ, ছায়া ধরো জলের শিয়রে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তোমার শরীর বৃক্ষ, স্রোতায়িত নীরব প্রস্তুর।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কেউ অস্ত্র গড়েছিল, কেউ তুলেছিল শান্ত ঘর।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">প্রবাহ ফেরাতে থাকো উভয়ে জলের বক্ষোপরে।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">প্রবাহ ফেরাতে থাকে বক্ষোমাঝে নিদ্রিতাসুন্দরী।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">থাকে অন্তঃপুরে নগ্নঅস্ত্ররেখা সুন্দরী আমার।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কিছুবা প্রস্তর বুঝি, কিছুবা সচ্ছল স্রোতোধার।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শিকড়ে আসক্ত জ্যো</span><span lang="BN" style="font-family: "Siyam Rupali";">ৎ</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">স্না , সিক্ত চাঁদ কাঁপে বক্ষোপরি।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বৃষ্টিপাত হয়ে গেলে রাত্রি এক মাঠের কাহিনি।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আচম্বিতে দুঃখ জাগে, দুঃখ , তুমি কার কাছে ঋনী।<span> </span>( ৫ জুন ৯৫৯। রাত্রি। )</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">স্মৃতিচিত্র(১)</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমি ছিলাম, আমি ছিলাম একদিন</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">যখন সূর্য উঠত নদীর জলে মুখ ধুয়ে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">যখন একমাথা এলোচুলে হাওয়ায় হেলে-পড়া গাছ আমার শৈশব</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জলে-কাদায় পা ডুবিয়ে অবিরাম কাঁপত,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আর , ঘর থেকে বাইরে আর ঘর থেকে বাইরে আমার দিনগুলি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মনে হত ছেলেবেলার ছড়া।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">- তুমি কেন আমাকে ডাকলে, কেন।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমি ছিলাম একদিন, আমি ছিলাম</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">যখন মুখে আমার তেঁতুলতলার গন্ধ,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কথায় আম আঁটির ভেঁপু,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আর, চোখের ভিতর চড়ুইভাতির বন পেরিয়ে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ঝাঁপিয়ে পড়া নদী দেখার বিস্ময়।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">- তুমি কেন আমাকে ডাকলে, কেন আমাকে ডাকলে, কেন।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমি তো ছিলাম একদিন, যখন</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">দিনগুলি আমার, আমার দিনগুলি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মনে হত ঘুমের আগে গল্প আর ঘুমের পর স্বপ্ন,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">যখন ভেজানো দরজার বাইরে, স্তব্ধতায়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">দিনগুলি আমার, আমার দিনগুলি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মনে হত পাখি সব করে রব সকাল,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আর, নামতার মতো তোমার নামের সুরে সুরে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমার ধারাপাতের ময়লা আকাশ বেয়ে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জল পড়ত, পাতা নড়ত</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ভাঙাচোরা জিনিস বোঝাই চিলেকোঠার আনাচে-কানাচে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পুতুলের সংসারে ধুলো তো জমত না,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কথামালায় বন্দী আমার ছুটির আকাশের নিচে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পাড়া জুড়োত না, কথা ফুরোত না,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শুধু মনে হত</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">দিনগুলি আমার, আমার দিনগুলি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সহজ কোনো ঘুমের শেষে সহজ জেগে-ওঠা।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">হত্যাকারী কে</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">গ্রেপ্তার,গ্রেপ্তার করো, অসংখ্য চিঠির পরোয়ানা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ছুটে এল অকস্মাত মধ্যরাত্রের চতুর্দিক থেকে,</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শব্দের কুকুরগুলি হন্যে হয়,-ঠিকানা না-রেখে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">হত্যাকারী পলাতক,-দাঁতে নখে বালিশ বিছানা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বুকের আঁচল, কারুকার্যকরা শায়া, ব্রেসিয়ার</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ছিঁড়ে ছিন্নভিন্ন করে শুঁকে দেখে শব্দের কুকুর</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">চুম্বনবিহীন ওষ্ঠ, সংগমবিহীন যোনি, ক্রুর</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">রক্তপাতহীন ঠান্ডা জঙ্ঘা জানু,- অযৌন প্রহার</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ছত্রখান চতুর্দিকে। শুধু হাত, শীর্ণ দুটি হাত</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বড় বেশি অসম্ভব স্পর্শে একা অলীকঅসতী</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">হয়ে আছে, যেন এই বিপন্নতা ছাড়া অন্যগতি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ছিল না কোথাও, এই অপরাধে আজ ধ্বস্ত রাত</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ঘেরাও চিঠিতে, শব্দে- এবং হত্যার রক্তে লাল</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">নিশ্চিত প্রমান আজও দিতে পারে অমর রুমাল।<span> </span>(৩০ সেপ্টেম্বর ১৯৬৬।দুপুর।)</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">একটি সূর্যাস্ত</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পাশাপাশি হেঁটে গেলে ছায়া থাকে এক</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আকাশ হোক না দূর<span> </span>যমুনার</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কিংবা কাছে আউটরামের গঙ্গার আকাশ</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পাশাপাশি হেঁটে গেলে ছায়া থাকে এক</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">অথচ মেয়েটি বললো, জানো-</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ছেলেটি ভাবলো মনে মনে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এই তো সময়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">হোক না শ্রীমতী সন্ধ্যা নাগরিয়া কিংবা শ্রীরাধার</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">স্খলিত আঁচল</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তবু তো ঘুরিয়ে শাড়ি পরবে বিরহনী</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">দর্পনে সুন্দরী আঁকবে<span> </span>আত্মপ্রতিকৃতি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পূর্বানুবৃত্তির পর প্রত্যহের রোমাঞ্চ সিরিজ</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শেষ করবে একটি পরিচ্ছেদ</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তবে কি যৌবন হবে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কাঠের টেবিল ছেড়ে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">দীর্ঘ গাছ</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">অথচ মেয়েটি বললো, জানো</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কাল রাত্রে নেভানো উনুনে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মনে হল নিজেকে দেখলাম</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ছেলেটি বললো না কিছু</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শুধু হাতে হাত রাখলো</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">যেন হাতের আড়ালে ঢাকলো</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কান্না</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পাশাপাশি হেঁটে গেলে যন্ত্রনাও এক</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>(১৯৫৫)</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">ইতিকথা</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এভাবে দূরত্ব শুরু হয়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এভাবে দূরত্ব বাড়ে দ্রুত</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জানি এ-তো কাঞ্চন প্রসুত</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তিনি শুধু একাই অক্ষয়<span> </span></span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এরই মধ্যে গুপ্ত সরীসৃপ</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">অমঙ্গল ডেকেছে টিকটিকি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এরই মধ্যে তবু ময়নাদ্বীপ</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">হোসেনের গান আছে ঠিকই</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কাজ আর দায়িত্বে ভরপুর</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আজও চলে শশীর সংগ্রাম</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এসব কি কিছু ছাপা নাম?</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জেগে ওঠে ছোট বকুলপুর</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">যাত্রী শুধু নেই একজন</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">নেই? আছে ক্ষমাহীন নাম</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">স্বত্বাধিকারীরা পায় দাম</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">যা হারায়- মাণিক্য-রতন</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মূল্য পায় পাঠক খানিক</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আর পায় গুপ্ত আন্দোলন</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">অন্তঃস্রোত-বাহিত জীবন</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বিদ্যুত চমকায় দিকবিদিক</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তিনি ছাড়া আজও বৃথা জয়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">একা তিনি এখনও অক্ষয়!</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span><span> </span>(২০০৪- অ্যাপেক্স নার্সিংহোম থেকে লেখা)</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span></span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">আঘাটার গান</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span><i>এই না ঘাটেতে আছে পাতার বিছানা</i></span><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>সুখেতে রজনী দোঁহে করেছি বঞ্চনা</span></i><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>মনে না রাইখরে বন্ধু সেই দিনের কথা</span></i><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>আর না রাখিও মনে সেই মালা গাঁথা।।</span></i><i><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></i></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>....</span></i><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 14pt;">প্রাচীন বাংলা লোকগীতিকা....</span></i><i><span style="font-size: 14pt;"><o:p></o:p></span></i></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">১</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কে যেন কেঁদে বলেছে- যাই, যাই</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এ ঘাট যদি ভাটার টানে শপথ রাখে নাকো</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এ ঘাটে যদি কলসভরা ছল</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মনের ভরা ঢলের টান অঝোরে ঝরে নাকো</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কে যেন কেঁদে বলেছে- যাই, যাই</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ঝরাপাতায় হুতাশ-হাওয়া কেঁপেছে ঝিরিঝিরি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সজনে গাছে বাজনা বাজে না</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সজনী, বলো ঘরের পথ কি করে চিনে ফিরি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সাঁঝের দীপে আকাশ সাজে না</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমার সেই ফিরে আসার আশাপথের কাছে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সারাদিনের কাজের শেষে কেউ কি বসে আছে?</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কে যেন কেঁদে বলেছে- যাই, যাই</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">২</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কি করে তবু ভুলি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমার সেই ভালোবাসার হারানো দিনগুলি?</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সেই যে কবে নদীর কূলে-কূলে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কণ্ঠে নিয়ে আকাশমুখী তৃষা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সারা হৃদয় উজাড করে পেতেছি অঞ্জলি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কি করে বলো ভুলি?</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">নদী, ওগো নদী</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তুমি আমার ছেলেবেলার স্বপ্ন নিরবধি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তুমি আমার ছড়ার মতো সহজ কোনও ভাষা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তুমি আমার নিথর স্রোতে বাহিরে আর ঘরে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">অবাধ যাওয়া-আসা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">নদী, ওগো নদী</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তুমি আমার পারাপারের স্বপ্ন নিরবধি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এই যে আমি নদীর ঢেউয়ে সহজ করে মন মেলেছি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এই যে আমি মায়ের মুখে ছেলেবেলার গান শুনেছি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এই যে সারাদিনের কাজে একটি মুখ মনে পড়ায়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">একটি গান কেবলই যেন ভুল করায়, ভুল করায়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ছড়ানো ছড়াছবির মতো হারানো এই হাজারো দিনগুলি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কি করে বলো ভুলি?</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">৩</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ঝাউ চেয়েছে আকাশ হতে, আকাশ</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মন বলেছে যাস নে দূরে, যাস নে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ঝাউয়ের চোখে হাতছানি দেয় বাতাস</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ও ঝাউ, তুই মাটির স্বাদ পাস নে?</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মন বলেছে- মাটির বুকে শ্বাস নে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মাটি, ওগো মাটি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তুমি আমার ভালোবাসার আশার মতো খাঁটি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ফুলকে আমি শুধাই</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ও ফুল, তুই মাটির কালো বুকে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">একটি নিবিড় ঘুমের শেষে একটি জেগে ওঠায়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কি করে এত সহজ়ে মুখ তুলিস?</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ধানকে আমি শুধাই</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ও ধান,তুই মাটির কালো বুকে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কি করে পাস এত যে প্রানসুধা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কি করে তুই নবান্নের পৌষ-পার্বনে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">দু হাত ভরে সাজাস বসুধা?</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">মাটি, ওগো মাটি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">তুমি আমার ভালোবাসার আশায় পরিপাটি!</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমি তো রোজ নিঃস্বতার আর্ত হাহাকারে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শূন্য বুকে জেগে কাটাই রাত</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমি তো রোজ রাত পোহালে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">চমকে উঠে দু হাতে মুখ ঢাকি।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">৪</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এ যেন কোনো পুরানো উপকথা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ভয়ের রাতে ছায়ায় কালো-কালো</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">পথের প্রতি বাঁকেই দেখি কেউ</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">রক্তমাখা হাত বাড়িয়ে আছে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জীবন তাই মৃত্যু দেখে আসতে পারে না</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">দিনের প্রতি বাঁকেই দেখি সাধের সব ভোর</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">চিতাধোঁয়ায় আকাশ ঢেকে অট্টহাসি হাসে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জীবন তাই কান্না ভুলে হাসতে পারে না</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">প্রতিটি দিবাশেষেই দেখি ভীষন এক রাহু</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আকাশভরা আলোক গ্রাস করে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জীবন তাই কাউকে ভালোবাসতে পারে না</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জীবন, ওগো জীবন</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">একি দারুন বিভেদ আজ</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">স্বপ্নে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জেগে-ওঠায়!</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">৫</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কে যেন কেঁদে বলছে তাই-যাই</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এ-ঘাট যদি ভাটার টানে শপথ রাখে নাকো</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমিও ফিরে যাই</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">ঝরাপাতায় হুতাশ হাওয়া চায় যে হতে ঝড়</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বাজের ডাকে বাজনা বাজে রে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শুকানো এই আঙনে দেখি হাঁকে যে প্রান্তর</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শাঙন মেঘে গগন সাজে রে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">এবার যদি বিরহিনীর দূরের অভিসার</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">জাগর রাতে সারাদিনের স্বপ্ন করে পার</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমিও তাই যাই-</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">৬</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সূর্যিঠাকুর, সূর্যিঠাকু, তোমার রথ অনেক দূর যাবে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সূর্যিঠাকুর, সাক্ষী থাকো, আমার পথ অনেক আলো পাবে</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমি তো সেই আশায় দিন গুনি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সোনার পাখি, সোনার পাখি, অনেক দূর ছড়াবে তুমি পাখা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সোনার পাখি, সাক্ষী থাকো, আমার পথ ছায়ায় রবে ঢাকা</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমি তো সেই আশায় গান বুনি</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">নদীর ঢেউ, নদীর ঢেউ, তোমার মুখ সাগর খুঁজে পাবে!</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 20pt;">৭</span></b><b><span style="font-size: 20pt;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">নদী, নদী, কোথায় যাও</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">সে দেশ কত দূর</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">নদী, নদী, বার্তা দাও</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">আমার বন্ধুর</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">নদী, নদী, কোথায় যাও</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">কোথায় সমুদ্দুর</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">বুকের তাপে কান্না যেন</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;">শিশিরে রোদ্দুরে।।</span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda; font-size: 16pt;"><span> </span>(.....১৯৫৪)<o:p></o:p></span></div></m:defjc></m:rmargin></m:lmargin></m:dispdef></m:smallfrac>anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-88800357777902969752012-02-28T05:47:00.003-08:002012-03-02T05:19:59.528-08:00অনন্য রায় ঃ 57Th pOst<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">...অনন্য রায়.......(১৯৫৫-১৯৯০)..</span></span></b></div></div><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><b><i><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">(কাব্যগ্রন্থ- দৃষ্টি অনুভূতি ইত্যাকার প্রবাহ এবং আরো কিছু, নৈশ বিজ্ঞপ্তি, আমিষ রুপকথা, চুল্লীর প্রহর, নীল ব্যালেরিনা...কাব্যনাট্য-আলোর অপেরা)</span></span></i></b><b><i><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></i></b></div></div><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">পিপের মধ্যে ঘুমিয়ে ছিলো প্রজাতির মহাভারত। বিচ্ছু ছেলেটি লাথি মারতেই তাকে,- উল্টে পড়ে গড়াতে লাগলো প্রত্ন সাম্প্রতিক অবচেতনের নিস্ফল চত্বরে ; আর তখনই ঘটলো স্বপ্নের মধ্যে গন্ধকের লাল ক্রিসেন্থিমামের বাস্তব বিস্ফোরন !</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">১৯৮৯ এ অনন্য রায়ের কাব্যনাট্য </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">‘</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আলোর অপেরা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">’</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> শুরু হচ্ছে এভাবেই। চেতন অবচেতনের গর্ভে ঘুমিয়ে থাকা লাজুক সন্ধিবয়সের ববিনে এভাবেই জড়িয়ে গেল অনন্যের কোহল সংহিতা। কবিতার সারফেস রিয়েলিটির থেকে নির্গমন আর স্নায়ুকোষে লেগে থাকা মাংসের প্রতিভার অনন্য নির্মিতিতেই বোধহয় কবি অনন্য রায় কোনো স্বাগত অভিশাপ থেকে বলে উঠলেন- </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">“I’m tired of being a Non-being”</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> আর রহস্যের লিপি ঘিরে পেরিয়ে গেলেন চিলড অমরতা!</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">সেই শৈশবে, আলোর অপেরা পড়তে গিয়ে বার বার থেমে যেতাম সকরুন ক্ষুধার সরাইখানায়। মানুষ বলতে ভিবজিওয়ের নিয়মে মাত্র ছজন। সারা পৃথিবী আচ্ছন্ন পারমানবিক হলোকস্টের কালো তেজস্ক্রিয় হিম বৃষ্টিপাতে। শুধু সবুজ রংটাই অবলুপ্ত; কেননা মৃত্যুর গায়ের মাংস সবুজ এবং চোখ দুটো কালো জামের!....এমনই এক নিঃসঙ্গ শর্বরীতে , বরফে ঢাকা ইগলুর ভেতর বসে আছে চারজন পুরুষ ঃ- অর্ণব, অবনী, শিলাদিত্য এবং ঋত্বিক । আর দুজন রমনী ঃ- রুপানন্দা ও লোপামুদ্রা। আর তাদেরই আত্মকেন্দ্রিক, অসংলগ্ন, তর্কপরায়ন এলোমেলো এবং পরস্পর-সম্পর্কবিহীন কথাবার্তা শুনছে মৃত্যুর ওপার থেকে হয়তো ঘুমিয়ে ঘুমিয়ে, বারো বছরের এক বিচ্ছু বালক...</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">’</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">অনন্য</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">’</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">.....</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">সত্তর আশির কবিতার নিগূঢ পর্যটক কবি তুষার চৌধুরীর সহৃদয় বন্ধু ছিলেন অনন্য। অনন্য রায়ের কবিতা পড়তে পড়তে কোথাও তুষার চৌধুরীরই কিছু অন্তর্বতী পংক্তি মনে পড়ে যায়- </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">‘</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> বইয়ের ভেতরে থ্যাতলানো প্রজাপতির মতো/ স্বপ্নহীন আমি/ বালুচরে কাঁকড়াদের হেঁটে চলায়/ লেখা হয়েছে আমার কবিতা...</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">’</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><b></b></span></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">এত অল্প পরিসরে অনন্য রায়ের মত কবির মূল্যায়ন সত্যিই অসম্ভব তবু দূরে কোথাও কোনে বসে কেউ পিয়ানো-আর্কেডিয়ানে একদা জনপ্রিয় </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">‘</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">লা পালামো</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">’</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">র সুর বাজাক আর প্রজন্ম ও মৃত্যুর মাঝে বসে আমরাও দেখে নিই কালো জলে ভেসে যাওয়া অনন্যের প্রকাণ্ড ঠাট্টা...</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">( আলোর অপেরা ) ||১৭||</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">দিগন্তের সবুজ চাঁদ নিচু হয়ে চুমু খেলো</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ধানক্ষেতের অবলুপ্ত ঠোঁটে;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">গম্বুজের সৌগন্ধ বুকে বয়ে চলে নদী</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ঝরাপাতার অবিরাম শব্দে আচ্ছন্ন করে নিজেকে।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">সিল্কমসৃন স্বপ্নের দাঁতগুলো ক্রমশ তামাটে হয়।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আমার করতল থেকে জন্ম নিয়ে প্রজাপতি এবং ছাই</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">সেই বিশাল হাঁ-মুখে , অজানার গর্তে, লুকিয়ে যায়</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">অন্ধকারে- স্তব্ধতার অবয়বে।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">জলপাই-অরন্যের প্রগাঢ স্তব্ধতা,</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">একট লম্বাটে ভাঙা মদের বোতল ও নিঃসঙ্গ গীটার,</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কিছু নরখাদক নথিপত্র এবং ইস্পাত</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">সহসা ক্যাক্টাসের ঝড়ে উঠলো কেঁপে;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">যখন জ্যামিতিক আয়নার চারপাশে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">একঝাঁক পায়রা গেলো আচ্ছন্ন মেঘের মতো উড়ে ।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ঘুমোও অনন্য ! ঘুমোও ; কেননা রাত্রি বড়ো দীর্ঘস্থায়ী-</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">যতক্ষন-না তোমার ঘুম কমলালেবুর মতো হয়ে যায়</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">এবং কবরের ঘাসের মতো তোমার স্বপ্নগুলো চাঁদের সঙ্গে একাকার হয়ে যায়</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">এবং তোমার ঠোঁটের ওপর শ্যাওলা জমে,-</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ঘুমোও তুমি, অবগুন্ঠিত বিস্মৃতির মতো,</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">যেখান দিয়ে লাক্সনপ্রাচীর ছুটে গেছে চূর্নবিচূর্ণ দ্রুতব্রম্ভান্ডের দিকে....</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আর পরিদৃশ্যমান তোমার ব্রোঞ্জের বিশাল বিস্মৃতি</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">শ্বেতপাথরের খিলানের মতো তোমাকে করে দিক দীর্ঘ গোলাকার।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">হাওয়া এখন তার পিচ্ছিল সবুজ আর্দ্র স্মৃতিচারনায়</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">মুড়ে রাখবে আমাকে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আর মূর্হূতের পর মূর্হূত- অনন্তকাল</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">অরেঞ্জ কার্পেটের ওপর পড়ে থাকবে আধখানা মৃত্যুভক্ষ্য রক্তিম আপেল!</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">( আলোর অপেরা ) ||১৮||</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আবহমান রেললাইনের অন্ধসড়কে, বাগীশ্বরী ধূলোর মাতৃক্রোড়ে, পড়ে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">রয়েছে অসনাক্ত একটা মুন্ডুহীন লাশ ; এবং তাকে উবু হয়ে বসে গভীরভাবে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">তদন্ত করছে একটা ন্যাংটো কচি বাচ্চা ।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ঘড়ির শব্দ। </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">লাশটার কবন্ধ ক্ষতস্থানে থকথক করছে রক্ত....</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ঘড়ির শব্দ।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">একটি কচি আঙুল সেই ক্ষতমুখের গর্তে প্রবেশ করে...</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ঘড়ির শব্দ।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">বাচ্চাটা জিভে আঙুল ঠেকিয়ে সেই রক্তের স্বাদ চাখে এবং বোকার মতো</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ফ্যালফ্যাল করে পাঠকের দিকে তাকিয়ে অল্প হাসে।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">বাচ্চা এবং লাশটার ওপর দিয়ে ভোরের হু হু অগ্নিবর্ণ তেজস্কিয় হাওয়া</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">বইতে থাকে ; যেন প্রেতের চি</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ৎ</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কার।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">শুধু ঝরাপাতার ওড়াউড়ি ।।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">( আলোর অপেরা ) ||১৯||</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">শব ব্যবচ্ছেদ করো </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">: </span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">অন্ধ-বালিকার থার্মোমিটারের গর্ত দিয়ে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 2.5in; text-indent: 0.5in;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">দ্যাখা নীল জ্বর</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আত্মমেহনের শাদা কুমারীর ছেঁড়া চোংতন্তু, কাটা স্তন, উরু,</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 2.5in; text-indent: 0.5in;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">উড়ন্ত নিতম্ব, পরিচ্ছদ</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কারা প্ররোচিত করে কঙ্কালের রনলিপ্সা, নারকীয় আত্মহত্যা,</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 2.5in; text-indent: 0.5in;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">বারাসত-বরাহনগর</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">বোবা ভ্রুন, ঠ্যাংবিম্ব </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">: </span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ভাঙা সাম্রাজ্যের কামজ্বরে মুগ্ধ হীরের সুন্নত!</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">শব ব্যবচ্ছেদ করো </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">: </span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">মকরকোষের আঁশ ; দ্রুত ম্যাডোনার মূর্তি</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 2.5in; text-indent: 0.5in;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">গেয়ে ওঠে নক্ষত্রের শিঙা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ভাঙা করোটির নীল ক্ষুদে-ক্ষুদে শিঙার গোঙানি</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কঙ্কালের ডানা ছেঁড়ে উড়ন্ত পরীর সেলুলোজ ছেঁড়ে সেঁউতির</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 2.5in; text-indent: 0.5in;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">দেবদূত, অন্ধ ডিঙা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">চাঁদের চকচকে রুপোরশ্মি জ্বলে সমুদ্রের ঢেউয়ে ; আমি</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 2.5in; text-indent: 0.5in;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">সেটুকু করেছি রাহাজানি।.......( আংশিক )</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 2.5in; text-indent: 0.5in;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">( আলোর অপেরা ) ||২১||</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">নিস্পলক বসে থাকা </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">: </span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কফি ও টোস্টের বিবমিষা ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">নীল কাপড়ের স্তুপ ছড়িয়ে পড়েছে এলোমেলো ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">মেঘের মেখলাপড়া বিষাদ-আরুঢা মোনালিসা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">সহসা, দূরত্বমুগ্ধ, নিঃসঙ্গ আপেল কামড়ে খেলো ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">সারাদিন সারারাত এই মৃত্যুযাপনের চিহ্ন আঁকাবাঁকা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">নৈঃসঙ্গ্য উতকীর্ণ করে উভয়ের শিলীভূত ভাস্কর্যভঙ্গিমা </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">: </span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ভাঙা সাঁকো ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">নীল কাপড়ের স্তুপ মেঘ মোনালিসা এলোমেলো বেঁচে থাকা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">স্তব্ধতা বুনন করে বিবাহের ভাঁজে-ভাঁজে ভস্মশেষ </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">: </span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">নিস্ফল টোব্যাকো !</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">( আলোর অপেরা ) ||৫৩||</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">নাভির গভীরে ছিল ৫৮ উনুন</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">প্লাস-মাইনাসের জিহ্বা ঈশ্বরের লেহনভঙ্গিমা ৪০৭</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">২ নারী ৬ কুমার ১২ পাখি সাদা কালো তন্তুসমুদ্রের অন্ধনুন</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">৪৩ বাতিদান ; নক্ষত্রশিকড়ময় নতুন পাতার গন্ধ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> বজ্রের ডালপালা; সাদা হাত</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">অরণ্যের খাঁ খাঁ স্বর ; ৮৫ উইলোবন ; ৯৭৪ ধূলোবালি</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">১৯৮-সংলগ্ন গির্জাচূড়া ; কালো কাল ; ম্লান কন্টিকারি</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">জড়িয়ে রেখেছে ৫২৭ বল্কলে ; ইব ঈশ্বর-মাকড়সা ঊর্দ্ধবাহু</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">৮৪৯ ম্যাজিশিয়ান ; আলখাল্ল ; মর-অ্যাকিলিস ৯০ গোড়ালি</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">৪৭৩ নীল মেঘ থেকে ঝরে পড়ে শারীরিক বিভাজন, উড়ন্ত ক্যানারি</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">সংখ্যার ক্যাওড়ামি থেকে ঈশ্বর অনন্তবিন্দু, করোটির রাহু।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কিমিতি-বাওয়াল থেকে উঠে আসে মায়াবলোকন ; লোর্কা ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> কস্তুরীর বিষ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ঈশ্বর বিমূর্ত জ্রেবাভাবনার কেন্দ্রবিন্দু , ৭৩৯ গোলাপী ঘা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">১৯ ছাতার নিচে তেতো পেট্রোডলারের বিষাদপ্রতিমা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> অর্হনিশ</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ঈশ্বর শ্বাশত শূন্য- ৭৯৪ নিয়তি ছড়ায় ক্লিববম্ভ্রার কুয়াশা।।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">দিনযাপন....</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">প্রতিটি মূর্হুত হয়ে উঠুক নতুন পাতার মতো সবুজ সতেজ</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">এবং মৃত্যুর মতন ভয়ঙ্কর।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কবিত্ব-ফবিত্ব আমার নেই </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">শুধু চাবুক আর চাবুক আর চী</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ৎ</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কার-</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ইলেট্রিক ইঞ্জিনের সশব্দ অন্ধকারের উড়োনচণ্ডি চমকে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">মসৃণ চাদরে ঢেকে রেখেছে আমায়</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কাকতাডুয়ার মতো বেমক্কা নির্জন রাত্রি,</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আর সামনে ঝুলছে জায়মান অতীত</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">বরফের লিকলিকে হিম সাপের মতো,</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">চীনাবাদামের নৈঃশব্দ্যের মতো।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">এই টানাপোড়েন আর ভালো লাগে না</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কী অসহ্য এই পোড়া মাংস, এই মৃত্যু, এই মদ,</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">নারীর শরীরময় আনন্দের জঘন্য সন্ত্রাস।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আজীবন রুটির ধান্দায় কলে কারখানায় বন-বাদাড়ে ঘুরে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">তোমাদের ফিরিয়ে দিতে একতাল মাংসল ভালোবাসা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">জবুথবুর মতো বিছানায় শুয়ে ঝড়ের স্বপ্ন দেখতে ভালো লাগে না আর</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">এই টানাপোড়েন আর ভালো লাগে না।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">এখন স্বেদারু আর কাঁচপোকার স্তব্ধতাকে চিরে ফ্যালে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">অদ্বৈতাচারী চাবুকের পর্যুদস্ত হিসহিসে বিদ্যু</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ৎ</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">,</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ডিমের খোলশের মধ্যে মৃত্যু পেয়েছে নির্বাক বিছানা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">চতুর্দিকে ঘিরে ধরেছে পুলিশের মতো সশস্ত্র নিয়তি</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কালো দেয়ালের বিমূঢ কঠিন পরিহাসে।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ঋত্বিক ঘটকের ছবির মতো বিপন্নতা বুঝি কাটিয়ে এলাম</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কাটিয়ে এলাম অজস্র টানাপোড়েন আর শীতরাতের হিম নিঃসঙ্গতা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">প্রতিটি মূর্হুত ফেটে জন্ম নিচ্ছে এখন নৃমুণ্ডের উজ্জ্বল বিস্তৃত আকাশ,</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আর পচা শ্যাওলার মতো সবুজ নতুন পাতায়-পাতায়</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কাঠবিড়ালীর মতো মেঘ কেটে ছুটছে চাঁদ লাফিয়ে লাফিয়ে-</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">নিয়তির কালো পুলিশের সশস্ত্র কঠিন পরিহাসে।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> </span></b></span><span lang="BN"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">টারান্টেলো...</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আমি কলঙ্কিত করবো নম্র শাদা কাগজের কুমারী স্তব্ধতা;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">অস্তির শিশিরবিন্দু মুঠো করে মিশে যাবে ঘাসে;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আক্রোশে সৃজন করবো শব-ব্যবসায়ী এক ছন্দের দেবতা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">গ্রন্থের কুয়াশা ছিঁড়ে জ্বলে উঠবো বজ্রমেহ ঊর্ণার আকাশে;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আমার শরীরী মেধা স্বপ্নহত্যা জ্বলে উঠবে প্রজাতির ঢেউয়ের চুল্লিতে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">মাংসের বন্দীত্ব বস্ত্র-পরিহার করে যাব হরফের ব্যক্তিগত স্নানে;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ইভনিং পুরোকায়স্থের সঙ্গে প্রতি শনিবার যাব মৃত্যুনীল নিষিদ্ধ-পল্লীতে;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">নেহা</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ৎ</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> ছলনাবশে আত্মহত্যা করতে যাব সব পেয়েছির ইস্টিশানে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কুমারীর গর্ভকোষে; এভাবে অভ্যাসমুগ্ধ মৃত্যুযাপনের থেকে চাই রুপান্তর;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আমার যা-কিছু নেই তারই জন্যে মোহগ্রস্ত আমি পূজো করবো প্রিয়</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 3in; text-indent: 0.5in;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">অজানার ক্ষত;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">অক্ষরের মেঘাবৃত সৌরউরসের ঘুমে উঁকি মারবে অনন্য ঈশ্বর-</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">বাথটাবে ফেনার মধ্যে স্নানরত মাকড়শার মতো!</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">চিংড়িমাছ-</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">জলের প্রেমিক তুমি, চিংড়িমাছ, জলের অতলে নর্তকীর</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">মতো তুমি জাপানী ফ্লাওয়ার ভাসে চীনা মৃ</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ৎ</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">শিল্পীর চিত্রার্পিত</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">দুটি শূঁড় কথা বলে জলগর্ভে শৃঙ্খলের সঙ্গে নিয়তির</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">অশ্রুত সংলাপ, তুমি এঞ্জিনের মৃত্যুশব্দে প্রলুব্ধ, বিস্মিত।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">জলের প্রেমিক তুমি, তবু যেন ঈডিপাস, জলের সন্তান, ঝিকিমিকি</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কালের ঘণ্টার মতো ঢেউয়ে-ঢেউয়ে অবিরাম নাচ এলোমেলো</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">যখন জালের মধ্যে ধৃত তুমি, অসহায়, একান্ত প্রতীকী</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">মূঢ আত্মহননে চুম্বনে যেন সশস্ত্র ওথেলো।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">২৭৪৮--</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">মনে করো ; দু-হাজার সাতশো আটচল্লিশ সনে আমি গুহামানবের দেঁতো</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 3.5in; text-indent: 0.5in;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">নিশ্চেতনে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আবার এসেছি ফিরে লাল কৃষ্ণচূড়া ছিঁড়ে নক্ষত্র রকেটে ছুটে কোয়ান্টাম</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> শান্তিনিকেতনে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">শিশুরা সহাস্যে বলবেঃ </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">‘</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কেমন লাগছে এই পৃথিবীর ইস্পাতের ঘাসে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 3.5in; text-indent: 0.5in;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ভেসে যেতে-</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">তোমাদের কালে নাকি ছিলো </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">‘</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">মৃত্যু</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">’</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> আমে এক ফুটো পাশবালিশ? ছিলো</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">‘</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">হিরোশিমা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">’</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> নামে এই মার্বেল খেলার ক্ষুদে পিল?</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আমি হতবাক হয়ে চেয়ে দেখি ; উদ্ভিদের কথা বলছে সুইডিশ ভাষায় আর</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> কোষপ্রযুক্তিশাস্ত্রের রভসে ঝিলমিল</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">সাঙ্গীতিক হাই তুলছে মঙ্গলের নরনারী ; বৃহস্পতি-রোবোটেরা চেখে দেখছে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> শ্রমের অর্কেষ্ট্রা ! তাইঃ </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">‘</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কী রকম ভালো লাগবে খেতে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কালের ক্যাপসুল গিলে জেনে নিতে ভূত-ভবিষ্যত ?</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">’</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> আমি ভাবি,</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> আর তখনই শিশুরা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আমাকে প্রেজেন্ট করে কুটকুটে আপেল এক ; যাতে লেখা আছেঃ</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">‘</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">নাং-বিংশশতকের উপদাংশ-কারাগার !</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">’<o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আমি সেই তেজস্ক্রিয় আপেলে কামড় দিয়ে দেখিঃ নদীমাতৃক বাংলার স্রোতে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 2in;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">দাঁড় টানে পন্যচারী মৃত্যুর পরস্ত্রী-অন্ধকারঃ</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">এ-স্পর্শবিভ্রমে আমি মাথা রাখি সঙ্গিনীর আধেক বালিশে ; আর সে আমার</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> ঠোঁটে ছোঁড়ে বজ্রদন্তী-চুম্বনের স্বপ্নের ধুতুরা!</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কে জানে আবার কবে দ্যাখা দেবে জাগরনে দু-হাজার সাতশো আটচল্লিশ সেই</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> বিছানায় লাল কৃষ্ণচূড়া-</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">সারাদিন সারারাত আমি অপেক্ষায় আছি তার ।<o:p></o:p></span></b></span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ভেরোনিকা...</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">যে কোন রহস্যঘন ধ্বনিঃ তার নাম ভেরোনিকাঃ</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ভেরোনিকা, ভাঙা ঢেউ চূর্ন করে গেরস্থপ্রপাত</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">মাংসের অনন্য সংজ্ঞা না-নির্ণয় করে, আমি যেই</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">স্পর্শ করি বর্ণমালা, অন্ধ ঢেউ, শর্করার দাঁত</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">দেখি আক্রোশের শাদা ফেনা ছাড়া আর কিছু নেই</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আমিষ মকরগর্ভে নিস্ফল উপলজন্ম, নীল কান্না, মর-প্রহেলিকা ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">জ্বলন্ত ঝিনুক ভাসে সংকেতের স্রোতেঃ তার নাম ভেরোনিকা !</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">অপ্রাপ্তবয়স্ক...</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">যদি ফিরে আসে সেই ভ্যানিলার গন্ধমাখা কুহেলি বালকবেলা; ছেদো হরিদ্রাভ</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">চাই না ফেরত তাকে; মহাকাল ! যা নিয়েছো; নাও;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> আমি কেবলি ভবিষ্যে ভেসে যাব।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">উনিশশো পঞ্চান্ন ! আর কখনো আসবে না, বলো, কথা দাও ; স্ফীত গর্ভমেঘ</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কখনো আসবে না আর, কথা দাও, বৃথা জন্ম ; কলকাতায় নিকিতা ক্রুশ্চেভ!</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কী নিস্ফল ঘনঘটা ! স্টূপিড-জন্মের মৃত্যুকাম !</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">( যেভাবে সাতাশে এসে সহসা জেনেছি আমি শৌখীন তুখোড় আলট্রা-বাম !)</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">তেমনি কি মনে পড়ে আমার জন্মের হর্ষে দাদুর গলায় কোনো</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> শ্লেষ্মা ছিল কি না?</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">জেব্রা-ক্রশিঙের দিকে তখনো যেতো কি দৌড়ে কামাতুর অন্ধ</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> তার হাতছড়ি-বিনা?</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কিছুই পড়ে না মনে ; আমি শুধু ক্যালেণ্ডারের সংখ্যার শৃঙ্খলা হয়ে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> লেপ্টে যেতে থাকি;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">(অন্ধ আফ্রিকার দিকে তারো আগে উড়ে যায় সূর্যমূখী ক্ষুধাতুর লুমুম্বার পাখি!)</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">এভাবে ক্রমশঃ আমি বড়ো হতে থাকি নরখাদক-ঐতিহ্যে।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ঘোষাল স্ট্রীটের এঁটো গলি দিয়ে হেঁটে যায় ফিরিঅলা, কচি কবি,</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 2in; text-indent: 0.5in;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">বিখ্যাত মেয়র, দিশী হিজড়ে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">সকলেই গাল টেপে ; কেউ বলে; </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">‘</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ব্যাটা হবে রবিঠাকুরের মতো সম্ভ্রান্ত কাবাব !</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">’<o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">এভাবে ক্ষয়িত হয় নেকা-বোকার-পরা দিনগত অভ্যাসের পাপ।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">তারপর যখনই আমি সূর্যের ঝরোকা দিয়ে তাকিয়ে দেখেছি বাইরে-</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 2in; text-indent: 0.5in;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">অ্যানথ্রপো-বিকেলে;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">দেখেছি ফুটপাতে শুধু রক্তাক্ত শ্রমের ছকে স্বপ্ন আর মৃত্যু স্পর্শাতুর দাবা খেলে।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ইতিমধ্যে পৌঁছে গেছে জামিরের বন থেকে সুইনহো স্ট্রীটের এঁদো গর্ত ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">হতস্পন্দে রর্জাস রোগ, চন্দ্রশেখরের গুগলি, প্রাত্যহিক হাঁপানির</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">হলদে নাভিশ্বাস-ওঠা মৃত্যুর ছেনাল মায়ামর্ত্যে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কখনো পাইনি খোঁজ অস্তিজিজ্ঞাসার এক হোমিওপ্যাথিক ওষধির।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">রক্তমাখা পুলিশ, নাপিত, বেশ্যা, পৌরস্থপতির ছেলেপুলেদের হেঁজিপেঁজি ভিড়</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">সঙ্ঘ-সোলারিস থেকে আমার নিভৃত স্বপ্নে ছুঁড়ে মারে আলোর বুলেট!</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ইতিমধ্যে পার্টি-ভাগ, বাবা ও মায়ের ঝগড়া, রুশ চীন বির্তকের নোনতা ওমলেট ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কিম্বা মনে পড়ে সেই পাড়াতুতো জ্যাঠামনি, যে আমাকে স্বতোঃপ্রনোদিত কাছে ডেকে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আমার উপাস্য কণ্ঠে রবীন্দ্র সংঙ্গীত শুনে বলেছিলো;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">‘</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> এমন বখাটে গান শিখলে কোত্থেকে?</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">’</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">লোকরি কবিতা পড়া, স্কুলবালিকার স্ফুটস্তনে হাত, অথবা ইডেনে-দ্যাখা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> রোহন কানহাই</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">( ব্লু রিবাণ্ড অমরত্ব না পেলে কী ক্ষতি করবে ক্ষনিকের স্ফূর্তির চোলাই?)</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">এসবের থেকে ক্রমে দূর সরে এসে আমি কখনো খুঁজিনি পরপারে আদিপিতা;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">অথবা চাইনি লিখতে চেরী-ব্লসমের মতো চকচকে কবিতা।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">এভাবে বছর ঘোরে ; অচিকি</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ৎ</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">সা শ্রান্তির রভসে।</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">রক্তপাতে ভেসে যায় সমুত্থিত বাংলার প্রান্তর ; আমি ঘাপটি মেরে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> ঘরে থাকি বসে !</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">দাদার নকশালপন্থাঃ বারাসতে হাত পা বাঁধা আটজনের লাশ ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">( তারা তো আমার কেউ নয়; আমি ঈশ্বরের স্বপ্নদোষে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 2.5in; text-indent: 0.5in;"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">চম</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ৎ</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কার রয়েছি ! সাবাশ ! )</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">চোখ বুঝে অতঃপর পরিচারিকার সঙ্গে ( শ্রেনীসমন্বয় হেতু) করেছি সঙ্গম</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">তুষারের সঙ্গে ঘোরা বেশ্যাপল্লী , ম্যানড্রেক্স , সাপের ছোবল , কিম্বা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> কর্ক তোর মহার্ঘ্য </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">‘</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">অর্ফিউস</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">’</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> দেখে মৃত্যুর ক্ষুধার উপশম</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">করেছি, সঞ্জয় , পিন্টু এসে জানিয়েছে ঘৃনা বাহাত্তুরে নির্বাচনে রাম-কুপোকা</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ৎ</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">মৃত্যুর ওপার থেকে </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">‘</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">চলে এসো</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">’</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> বলে হাতছানি দ্যায় দিব্যযোনি স্বাস্থ্যের জল্লাদ-</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">(প্রিয়দর্শিনী সেই ককতোর নায়িকা নাকি?)..... আমি তার</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> আর্দশ স্তব্ধতায় ভেসে যাই ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">আমার সুস্বাদু মাংস ইচ্ছা চিন্তা বাস্তবতা কেটে কিমা করে শ্রান্ত স্বপ্নের কসাই !</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">বিকলাঙ্গ স্পৃহা নিয়ে অনেক উড়েছি আমি বারদুয়ারী বের্লিন নিউ আলির্ন্স থেকে</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> খালাসিটোলায় ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">পৃথিবী গিয়েছে ভরে টোকো মদ, নৌ বহর, শালপাতা, শম্ভু মিত, লঙ্কা ও ছোলায় ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ইয়াঙ্কিদের ভিয়ে</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ৎ</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কং-হত্যার বিপক্ষে আমি কখনো করিনি প্রতিবাদ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">জুজু-সঞ্জয়ের ভয়ে বোধিদ্রুমের নিচে পা</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ৎ</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">লুনে প্রস্রাবরত লক্ষ করি রক্তমাখা</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> কোজাগরী চাঁদ !</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">( উভলিঙ্গ-স্কুল ছেড়ে যখন পাকড়েছি পুরুষকার-পদ্য ; তখন বয়েস প্রায়</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> বালখিল্য-ষোলো !</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">বাথরুমে আরশোলা হত্যা করে ক্ষিপ্ত কল্পনা করেছি বুঝি এ দেশে উর্বর</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> কৃষিবিপ্লব সংগঠিত হলো!)</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><br />
</span></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">কী লিখেছি সারাবেলা ; না-কবিতা, না-প্রবন্ধ, গল্প বা সঙ্গীত, ছবিও না !</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">বিশুদ্ধ কবিতাপন্থী সমালোচকের দল আমাকে দেখেই তাই</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> লিখে রাখে আগেভাগেঃ </span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">‘</span></b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">এখানে পিসাব করিও না !</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">’<o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">তবুও চৌচির ছাড়া, নিজেকে নস্যা</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">ৎ</span></b></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> ছাড়া, নিয়মতান্ত্রিক কোনো</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> ধিক্কার জানি না ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">প্রাপ্তবয়স্কের কোনো নস্ট্যালজিয়া নেই ; আছে ভবিষ্যতঃ রক্তমাংস-বিনা!</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">এই তুচ্ছ বেঁচে থাকাঃ অপ্রাপ্তবয়স্ক ঠাট্টা- একে আমি</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> আষ্টেপৃষ্ঠে সাপটে ঘেন্না করি ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;">তবু এই বেঁচে থাকাঃ এই বেঁচে থাকাটুকু একমাত্র সুন্দরঃ সত্য ;</span></b></span><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"><o:p></o:p></span></b></div></div><div class="MsoNormal"><div style="margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; margin-right: 0px; margin-top: 0px;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: large;"> সাক্ষী থাকে মৃত্যুর প্রহরী!</span></b></span></div></div>anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-1939618019799468766.post-21862088648367128352012-01-31T10:08:00.000-08:002012-01-31T10:08:57.268-08:0056Th pOst : অজিত দত্ত<div class="MsoNormal"><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">“</span></b><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">অন্ধকারে একটি পাখির ডানা স্পষ্ট শোনা গেল। অন্ধকারে ফুটেছে গোলাপ কীর্ণ হাস্নুহানা, বাগানের সম্পূর্ন</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">”</span></b><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">.....আলোক সরকার...</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">সামগ্রিকে আবিস্কার হয়েই কবিতা হারিয়ে যায় তার সার্বিক নিজস্বতা রেখে । অথচ সংগোপনের ভাঙা ডালে কখনও সখনও এসে বসে এমনই সব হারিয়ে যাওয়া কবিতারা কোন এক নীরবের বিশুদ্ধ নিয়মেই । ফেলে আসা পথের স্বাদকোরকগুলোর সাথে সম্পৃক্ত হতে চায় কবি, প্রসন্ন হতে চায় পাঠক। হারিয়ে যাওয়া কবিতা খুঁজতে আমাদের পরিসর হোক এমনই সহজ অজানার। অন্ধকার রঙের।</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></b></div><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><br />
</div><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">অজিত দত্ত-</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></b></div><div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">জন্ম ১৯০৭-মৃত্যু ১৯৭৯। পঞ্চাশ-ষাটের বাংলা কবিতাশ্রমের কিছু বিরল প্রতীতিকেই আইডেন্টিফাই করে</span></span><span lang="BN"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> </span></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">এই অধ্যাপক কবির কাব্যপ্রতিভা । কবি বুদ্ধদেব বসুর সমসাময়িক ছিলেন অজিত দত্ত। প্রথম বই </span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">কুসুমের মাস</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> প্রকাশিত হয়</span></span><span lang="BN"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> </span></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">১৯৩০ এ আর প্রথম বইয়েতেই </span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">মালতী</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ও </span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">মালতী ঘুমায়</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> কবিতার মধ্যে দিয়ে তিনি রেখে যান প্রণয়ের নতুন সংস্করন। মূলত সাধুভাষায় প্রেম বন্দনার এই নান্দনিক প্রয়াস ততকালীন কবিতা আঙ্গিকে আমদানি করে রোমান্টিকতার এক নিলীন গুঞ্জন। এত বৃহ</span></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ৎ</span></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> আকারে সনেট সমকালীন কোন কবিই লেখেননি। পরবর্তীকালে </span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">পাতাল কন্যা</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">, </span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">নষ্ট চাঁদ</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">, </span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">পূনর্ণবা</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">, </span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ছায়ার আলপনা</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">, </span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> জানালা</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> র মতো আরও কয়েকটি বই প্রকাশ পেলেও প্রচারবিহীন কবির মুল্যায়ন বাংলা সাহিত্যে অধরাই থেকে গেছে। ১৯৭০ এ তার শেষ কবিতার বই </span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">“</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> শাদা মেঘ কালো পাহাড়</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">”</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> প্রকাশিত হয়। এছাড়াও ক্ষুদ্র পরিসরে কিছু রুপান্তর বা অনুবাদের কাজও তিনি করে গেছিলেন। কবিতার পালাবদলে এসেছে আর্থসামাজিক, দার্শনিক এবং মূল্যবোধের রুপান্তর কিন্তু সেই তুলনায় অজিত দত্ত বিষয়ের পরিসর থেকে ক্রমাগত বহুরৈখিক হলেও কোথাও স্বরুপের কাছে তার শেষ কবিতা পর্যন্ত ছিলেন আত্মীকৃত। মুল্যায়নভ্রমে হারিয়ে যাওয়া অসংখ্য কবির মধ্যে কবি অজিত দত্তের নামও হয়ত উঠে আসবে। নতুন প্রজন্মের কাছে তার সেই সংখ্যাতীত বিস্মৃতির পাশে খুঁজে পাওয়া বিশ্রামের পথ থেকে যাবে অস্পষ্ট তবু কি নতুনের কৌতুহল নেই এই অজানা প্রানরসের?.....</span></span><br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">কুসুমের মাস...</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">তুমি ফুল ভালোবাসো? লাল ফুল? চোখে যাহা লাগে?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">কঠিন সৌন্দর্যে যার নয়ন সে হয় প্রতিহত?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">তুমি ভালোবাসো ফুল? শেফালিকা সৌরভ-আনত?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">যে-ফুল ঝরিয়া পড়ে ক্ষীনাঙ্গুলে স্পর্শিবার আগে?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আননে লেগেছে তব কেতকীর সৌরভ-দুকূল?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">হৃদয়ে কি বাজিয়াছে প্রগলভা হেনার উচ্চহাসি?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">তুমি ভালোবাসো ফুল? কদম্ব সে বরষা-বিলাসী?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">অথবা কুন্ঠিতা কণ্যা অতসীর কোমল মুকুল?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমিও কুসুমপ্রিয়। আজিকে তো কুসুমের মাস।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">মোর হাতে হাত দাও, চলো যাই কুসুম-বিতানে।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">বসিয়া নিভৃত কুঞ্জে কহিব তোমার কানে-কানে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">কোন ফুলে ভরিয়াছি জীবনের মধু-অবকাশ।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">লঘুপদে চলোযাই, কেহ যেন আঁখি নাহি হানে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">নিশ্বাসে জাগে না যেন তন্দ্রাস্তব্ধ রাতের বাতাস ।।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ( বই;- কুসুমের মাস- ১৯৩০)</span></span><br />
<br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">মালতী ঘুমায়...</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">বৈশাখী হাওয়ার বেগে তারাগুল্লি কাঁপিতেছে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ক্ষীন-শিখা প্রদীপের মতো,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> - এখন বাহিরে কত রাত?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">নিশীথের হাওয়া আজ আফিমের নেশার মতন,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">( মালতীর চুলগুলি চোখের পলকে চুমু খায়),</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">বাতাসে আসিছে ভেসে দূর হতে অস্পষ্ট গুঞ্জন,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ( ঘুম এসে নয়নে জড়ায়)।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">পত্রের মর্মর আর শোনা যায় বাতাসের স্বর,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">নিঃশ্বাসে কাঁপিয়া ওঠে ক্ষুদ্র তারা, ক্ষীনায়ু প্রহর।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">( ঘুম কি ভাঙিয়া যাবে কপালে রাখিলে হিম হাত?)</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> - এখন বাহিরে কত রাত?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">একরাশ কালোচুল উতরোল এ-বাতাসে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> একেবারে হল এলোমেলো ;</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> - এবার বৈশাখী ঝড় এলো!</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">কাঁপিছে দালান কোঠা সমুদ্রের জাহাজের মতো,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">(বাতাস সরায়ে দিলো লঘু হাতে বুকের আঁচল)</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">এখনি ঝাপটে ছিঁড়ে উড়িয়া পড়িবে তারা যত।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ( শুভ্র বাহু, পাটল কপোল)।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">বাতাসে আসিছে ভেসে জল-কণা ঘরের ভিতরে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">সমস্ত আকাশ এসে জানালার কাছে ভিড় করে।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">( নেমেছে চুমার মতো ঘুম ওর পলকের </span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">‘</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">পর</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">’</span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">)</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> - এলো কাল বৈশাখীর ঝড়!</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ঘুমন্ত দৈত্যের পুরী অকালে জেগেছে আজ,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> রক্ষা নাই, নাই আর গতি,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ( জেগে যেন ওঠে না মালতী!)</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">পাতালের যত নাগ আকাশে মেলিছে লক্ষ ফণা,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">(সাবধানে সবগুলি জানালা দিয়েছি বন্ধ করে),</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">এ কী হুলুস্থুলু কান্ড! আকাশে যে গ্রহ রহিল না।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ( আমি আছি বসিয়া শিয়রে)।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">লক্ষ দৈত্য ব্রম্ভান্ডেরে ছিঁড়িয়া ফেলিছে কুটি কুটি,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">তুলিয়া ধরেছে তারা বিদ্যুতের মশাল দেউটি ;</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমি জানি, কার খোঁজে নাগদৈত্য ছুটিতেছে রাগে।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ( ভয়, যেন মালতী না জাগে)।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> </span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ওই শোনো দুড় দুড় লক্ষকোটি নাগদৈত্য</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ঊর্ধ্বশ্বাসে পলাইছে ত্রাসে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> - মত্ত ঝড় শান্ত হয়ে আসে।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">শাখার উন্মাদ নৃত্য ধীরে ধীরে হয়েছে মন্থর,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">( বিদ্যু</span></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ৎ</span></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> গিয়েছে ছুঁয়ে মালতীর কম্পিত চুমায়),</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ঝাপটে ঝরিছে পাতা, স্বচ্ছ হয়ে আসে দিগন্তর,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ( অপরূপ! মালতী ঘুমায় )।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">শঙ্কিত ডানার নিচে পৃথিবীরে লুকাইয়া কোলে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আশঙ্কায় কাঁপে রাত্রি, দুটি তারা ভয়ে আঁখি খোলে।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">( স্বপ্নে উঠিয়াছে কেঁপে মালতীর আরক্ত অধর)</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> শ্রান্ত হয়ে এল মত্ত ঝড়।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">মেঘমুক্ত স্বচ্ছাকাশে তারাগুলি ফুটিতেছে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> শুভ্রদল শেফালির মতো,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> - এখন বাহিরে রাত কত?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> দেবতা নিক্ষেপি বজ্র তাড়ায়েছে অমঙ্গল যত,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">(পৃথিবী হয়েছে হিম মালতীর ঘুমের লাগিয়া)।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">এলায়ে পড়েছে রাত্রি নিদ্রাক্লান্তা মালতীর মতো,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ( আমি আজ থাকিব জাগিয়া)।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ঘুমায় দূরের বন, ঘুমে ঝরে কুসুমের জল,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ঘুমায় পাথার-পুরী, ঘুমাইছে ক্লান্ত দৈত্যদল,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">( জাগিয়া উঠিবে না তো ধরি যদি ওর দুটি হাত?)</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> - এখন বাহিরে কত রাত?<o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ( বই;- কুসুমের মাস- ১৯৩০)</span></span><br />
<br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ছায়া...</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">কাল রাতে একলা আঁধার পথে শহরতলীতে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">দেখলুম অদ্ভুত মেয়ে এক।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">সেখানে অশত্থ ঝোপ নিঃধুম ছবির মতন,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">এতটুকু হাওয়া নেই, জোছনাও ফোটে নি তখন,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">দেখলুম আকাশের ময়লা আলোতে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আবছা ছায়ার মতো মেয়ে এক</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">যদিও বাতাস নেই, তবু যেন দেখলুম অদ্ভুত,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">উড়ছে হাল্কা চুল, উড়ছে হাওয়ার মতো, আবছা।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">যদিও জোছনা নেই তবু যেন দেখলুম অদ্ভুত,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">পাপড়ির মতো তার চোখের পলক নত, আবছা।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">নিঃঝুম জটবাঁধা অশত্থের ঝোপের ছায়ায়</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ওড়নার মতো তার মুখখানি অর্ধেক ঢাকা,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">দেখেছি অলক তার, দেখেছি পলক তার, আর</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">দেখেছি শরীর তার বাঁকা।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">কালকে আবছা রাতে দেখেছি যে অদ্ভুত শহরতলীতে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">বিছানায় শুয়ে তাই ঘুম নাই চোখে এতটুকু;</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">যদিও ছিলো না হাওয়া, যদিও ওঠে নি চাঁদ কাল,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">যদিও দেখে নি তার মুখ ।। ( বই;- কুসুমের মাস- ১৯৩০)</span></span><br />
<br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">পুলিশ...</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">নিঝুম নিশুতি রাতে যখন ঘুমোয়ে থাকে কবি,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">নবোঢা ঘুমায় যবে, নব-প্রেম-মুগ্ধা ঘুম যায়,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">নক্ষত্র-খচিত-কেশা শর্বরীরে কে দেখে তখন?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">নিদ্রার গুন্ঠন তুলি ধরা পানে কে তখন চায়?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">তখন সে শিহরিত ছায়ার আড়ালে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">চকোর ফুকারে যদি, দোয়েলায় দেয় যদি শিস,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">কান পেতে শুনে ভাবে দূরে কোথা হুইসল বাজে-</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">একমাত্র জাগরুক রাস্তার পাহারা পুলিশ।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">দেখে না সে আকশের জ্যোসস্নার জরির ওড়না</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">শ্লথ হয়ে খসে গেছে নতজানু মর্তকরপুটে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">দেখে না সে ফুলগুলি সহসা মেলিতে চায় ডানা</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">দিবসের নিদ্রা হতে তারার চুম্বনে জেগে ওঠে।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">জানে না সে ঘাসগুলি শিশিরে হয়েছে মখমল,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">বাতাসে ঝরিছে পাতা, তার সে রাখে না কোনো খোঁজ,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">তবুও নিশীথ রাত্রে নিদ্রিত ধরার প্রতিনিধি</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">পুলিশ একাকী জাগে রোজ।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">শরতের শিশিরের কণাগুলি ঝলমল করে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">চুনির মণির মতো চাঁদের আলোর নিচে নিচে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">পুলিশ তাকায়ে ভাবে নিশ্চয় রক্তই হবে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">খুন ভেবে শশব্যস্ত হয়ে ওঠে মিছে?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">রাত্রির বিজন বনে পরীদল খেলা করে রোজ,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">গাছের পাতারা ডেকে কথা কয়, পাখি দেয় শিস,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">তার মাঝে সারারাত চোরের ভাবনা ভেবে জাগে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">রাস্তার পাহারা পুলিশ!.............. ( বই;-পাতালকণ্যা-১৯৩৮)</span></span><br />
<br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">নষ্টচাঁদ...</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">এ-আষাঢে শেষ হোক কান্নার বন্যা</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ও-আষাঢে লেখা যাবে মেঘদূত,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">কবছর মন দিয়ে করো ঘরকন্না</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">বুড়োকালে প্রেম হবে অদ্ভুত।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">মুখোমুখি বসে শুধু সকালে ও সন্ধ্যায়</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">দম্পতি-সুখ বলো হয় কার?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">সংসার-ধর্মেতে যে মেয়েরা মন দ্যায়</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">পৃথিবীতে তাদেরি তো জয়কার।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">মেয়েমানুষের বেশি মন থাকা উচিত না,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমাদের মন তাই পারিনেকো সামলে।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">রুদ্র-গ্রীষ্মে আকাশে থাকেই তো তৃষ্ণা</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">সব মিটে যাবে চোখের বর্ষা নামলে।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">দুটো পয়সার সাশ্রয় কিসে হবে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">সেদিকে বরং পারো যদি চোখ রাখতে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">বুড়ো হয়ে যদি বেঁচে ও বর্তে রবে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">পাকা-বাড়ি করে সেখানে পারবে থাকতে।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">শখ-টখ যত সবই জেনো ছেলেমানুষি</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">কুড়ির পরে কি ও-সব রাখতে আছে?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">জীবন তো নয় সুখের জোয়ারে পানসি,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আসল প্রশ্ন প্রানটা কী ভাবে বাঁচে।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">হঠা</span></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ৎ</span></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> সেদিন গভীর রাত্রে ঘুম ভেঙে চেয়ে দেখি</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আগ্নেয়গিরি মেঘের চূড়ায় গলিত চাঁদের ধারা।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">পাশ ফিরে শুই ; চাঁদের ভেল্কি সবই জানা গেছে মেকি,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">মিথ্যে শর</span></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ৎ</span></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> , নেহা</span></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ৎ</span></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ই মিথ্যে আকাশ-ছড়ানো তারা।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">তুমি পাশে থাকো রুপোর কাঠিতে মূর্ছিতা চিরদিন-</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">গৃহিনী-সচিব-শিষ্যা এবং-এবং কি জানি কী যে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">জানি না, জানতে চাইনে, জানলে রোজগার হবে ক্ষীন,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">চাঁদ তো উপোসে মরে না, কিন্তু বেঁচে থাকা চাই নিজে ।।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> <o:p></o:p></span></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ( বই;-নষ্টচাঁদ-১৯৪৫)</span></span><br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমি...</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">রাত্রি আর প্রভাতের মধ্যবর্তী দুর্জ্ঞেয় সেতুর</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">অন্ধকার প্রান্তে আমি সম্মুখ-পথিক,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">হেমন্তে উড্ডীন যেন শ্যামাকীট, ভ্রান্ত-দিগ্বিদিক,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">শূণ্য আস্ফালনে সুচতুর।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমি ভোগী গৃধু, তবু নমস্য শ্রদ্ধেয়,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমি স্বগর্চ্যুত দেব,পাপ তবু সহায় আমার,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">জোনাকির আলোব</span></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ৎ</span></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> সৌরদীপ্তি আমারি আত্মার,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমার নিন্দিত যা তা অবশ্যি হেয়।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমি সত্যবেত্তা, আমি মান্য ও মানিত,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমি সুখ শান্তিদাতা ভবিষ্যতে, বর্তমানে যদি</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমার ইঙ্গিতে দুঃখ-দুর্দশার চূড়ান্ত অবধি</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">অন্যলোকে ভোগ করি মোরে করে প্রীত।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমি অন্ধ, তবু আমি পথের নির্দেশ করি দান,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">হিংস্র আমি, শান্তি তবু আমারি কবলে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">একা আমি, তবু শ্রেষ্ঠ নির্বোধের দলে।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">মানব-আত্মার আমি যথা-ইচ্ছা করি অপমান।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">সৌন্দর্যের ধ্বংসকারী,বিকেলের নিষ্ঠুর বিজেতা,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">তবু আমি হৃদয়ের ঐশ্বর্যের একক ভাণ্ডারী,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">দুর্বল, তথাপি আমি পৃথিবীতে ছিঁড়ে দিতে পারি,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমি নেতা .।।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ( বই;-পূনর্ণবা-১৯৪৬)</span></span><br />
<br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">নেশা...</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আফিঙের লাল ফুলে যেন এক অলস মৌমাছি</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">স্বপ্ন দেখে আর দেখে। শিহরিত পাখার রেশমে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">রোদের সোনার বুটি বুনে যাওয়া শেষ হয় ক্রমে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">সূর্য বুঝি গেল চলে পশ্চিম-প্রান্তের কাছাকাছি।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ভুলের সূতোয় গাঁথা জীবনের সরু মালাগাছি</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">এখনি শকায়ে যাবে সংসারের সর্বভুক হোমে।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আয়ুর প্রবাহে আঁকা যত ছবি স্বপ্নের কলমে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">যতক্ষন না হারায়, মনে হয় যেন বেঁচে আছি।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">রামধনুরঙে মেশা এই নেশা অভিশাপ আনে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ব্যর্থতায় মুছে যায় ধর্ম-অর্থ-সমাজ-সংসার</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ভুলের দ্বিতীয় স্বর্গ তবু গড়ে চলি বারবার,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">স্রষ্টার যে প্রতিদ্বন্ধী মুক্তি তার কাছে কোনখানে?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">কৃতিত্বে কি কর্মে যার নাই দাম, নাই কোন মানে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">নেশার সে নির্বাসনে খুঁজি চিরন্তন অধিকার ।।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 3in; text-indent: 0.5in;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ( বই;-ছায়ার আলপনা-১৯৭১)</span></span><br />
<br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">কী পেলে? কী পেলে?...</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">এত বড় নীলাকাশে এক সূর্য জ্বেলে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">বলো তুমি কী পেলে? কী পেলে?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">যখন ও সূর্য যায় ডুবে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমি তো জ্বালাতে পার ঊর্ধ্বে অধে উত্তরে ও পূবে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">প্রচন্ড উজ্জ্বল দাবানল।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">দ্যাখো নি কি অন্ধরাত্রে আমার কৌশল?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমারি ভিতর থেকে একটি নিমেষে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">লক্ষ কোটি বহ্নি জ্বেলে বিশ্ব ভস্ম করে দিয়ে শেষে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">নূতন তমিস্রা আমি ডেকে ডেকে আনি বারবার।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">স্বর্গ মর্ত মূহূর্তেকে দীপ্ত করি, ক্ষণে অন্ধকার।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">শূন্যতার থেকে আমি আগুন জ্বেলেছি নিজে নিজে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমার ললাট থেকে অকস্মাত জ্বলে ওঠে কী যে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আশ্চর্য ভীষন অগ্নি- জানো না কি কত তার দাহ?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">পম্পাই ভস্মের পরও গলিত লাভার পরিবাহ।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আর তুমি দিনমানে মহাশূন্যে এক সূর্য জ্বেলে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">বলো দেখি কী পেলে? কী পেলে?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 3in; text-indent: 0.5in;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">( বই;-জানালা-১৯৫৯)</span></span><br />
<br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">হে বিষন্ন নাগরিক...</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">হে বিষন্ন নাগরিক, বিমর্ষতা ত্যাগ করে হাসো।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">স্টল থেকে ফুল কিনে মজবুত সুতোয় বেঁধে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">গৃহ সুসজ্জিত করো।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">চার দেয়ালের গায়ে শরত মেঘের চেয়ে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">উজ্জ্বল শুভ্রতা, দ্যাখো,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">চাঁদের চেয়েও ঢের জোরালো লণ্ঠনে উদ্ভাসিত।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">পৃথিবীকে ঘরে বসে উপভোগ করো,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">সুধাপানে তৃপ্ত হও সুখস্বর্গ-বাসী।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">নাগরিক, বিষন্ন হয়ো না।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">জানলায় দাঁড়িয়ে দ্যাখো কি মসৃন রাস্তাঘাট,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">চড়াই-উ</span></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ৎ</span></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">রাই হোঁচট- ঠোক্কর নেই।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">তুঙ্গ রাজপ্রাসাদের সমারোহ কিবা মনোহর</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">যতদূর দৃষ্টি চলে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">হীরে-মুক্তা-মাণিক্যের ইন্দ্রজালে গড়া ইন্দ্রপুরী।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">তোমার ঐশ্বর্যলোকে ছয় রাগ ছত্রিশ রাগিনী</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">জাদুমন্ত্রে বাক্সবন্দী।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">সপ্তসিন্ধু না গিয়েও রথারুঢা রাজপুত্র রাজকণ্যাগনে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">দেখে দেখে ধন্য হও।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">এখানে অজস্র প্রেম শস্তাদরে অল্পায়াসে পাবে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ভাগ্যবান নাগরিক, বিষন্ন হয়ো না, তুমি হাসো ।।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="margin-left: 2.5in;"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ( বই;-সাদা মেঘ কালো পাহাড়-১৯৭০)</span></span><br />
<br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ঘাস.....</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">অস্টারলি</span></span><span lang="BN" style="font-family: 'Siyam Rupali';"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ৎ</span></span><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">স আর ওয়ার্টালুতে দেহগুলোকে স্তুপ করে রাখো;</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">তারপর কোদাল চালিয়ে সেগুলিকে মাটির নিচে চালান করে দিয়ে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> আমাকে কাজ করতে দাও</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমি হচ্ছি ঘাস, আমি সব ঢেকে দিই।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আর গেটিসবার্গে সেগুলি দিয়ে উঁচু স্তুপ বানাও,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">উঁচু উঁচু স্তুপ করো ইপ্রেস আর ভার্দুনে।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">তারপর কোদাল মেরে সেগুলিকে মাটির তলায় ঢুকিয়ে</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> আমাকে কাজ করতে দাও।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">দু বছর, দশ বছর, তারপর যাত্রীরা কণ্ডাকটারকে জিজ্ঞেস করে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> এটা কোন জায়গা?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> আমরা এখন কোথায় আছি?</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমি হচ্ছি ঘাস।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আমাকে কাজ করতে দাও।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ( অনুবাদ কবিতা- কার্ল স্যাণ্ডবার্গ এর কবিতা থেকে)</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><b><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">একজন তরুন কবির প্রতি...</span></span></b><b><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></b></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">মহাকাল পাখিটার থেকে পাখির ডানাটা কেড়ে নিতে পারে না।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">পাখি আর পাখির ডানা</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">একই সঙ্গে তলিয়ে যায়,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ঠিক যেন একটি পালক।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">যা কিছু কোনোদিন আকাশে উঠেছে,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">তা সে ভরতপাখিই হোক কি তুমিই হও,</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">আর পাঁচজনের মতো মরে যেতে পারে না।</span></span><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><o:p></o:p></span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal"><span lang="BN" style="font-family: Vrinda;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"> ( অনুবাদ কবিতা- এডনা ভিনসেন্ট মিলে র কবিতা থেকে)</span></span><span style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>anupam mukhopadhyayhttp://www.blogger.com/profile/05319362107961137116noreply@blogger.com